Ε όχι και γαργάρα, αγαπητή μου!

Ο Γάλλος συγγραφέας Αλέξανδρος Δουμάς (ο πατήρ), σύμφωνα με την ορολογία της ρατσιστικής εποχής στην οποία έζησε, λεγόταν quarteron (γιος μουλάτου και «γνήσιας» Γαλλίδας), μια και ο πατέρας του, αν και δοξασμένος στρατηγός του Ναπολέοντα, ήταν μουλάτος, γεννημένος στην Αϊτή, γιος μικροαριστοκράτη και μιας μαύρης σκλάβας. Στη Γαλλία αυτές τις μέρες προβάλλεται η ταινία L’autre Dumas (Ο άλλος Δουμάς), που έχει προκαλέσει σάλο επειδή πρωταγωνιστής είναι ο Ζεράρ Ντεπαρντιέ, που είναι βέβαια ξανθός και άσπρος, όχι μελαμψός και μελαχρινός.

Στη χτεσινή Ελευθεροτυπία υπάρχει μεγαλούτσικο άρθρο της Ναταλί Χατζηαντωνίου για την ταινία και το θόρυβο που έχει προκαλέσει. Εκεί διαβάζουμε ότι κάποιοι Γάλλοι λόγιοι επικρίνουν την «απρόβλεπτη επιλογή του Ντεπαρντιέ για τον ρόλο, σε μια εποχή που η Γαλλία κάνει… γαργάρα τις εθνικές διαφορές και την προαγωγή των μειονοτήτων. Τι θα λέγαμε εάν για τις ανάγκες ενός φιλμ, ο Ντένζελ Ουάσιγκτον ενσάρκωνε τον Ζαν Μουλέν κι ο Πασκάλ Λεζιτιμίς (Γάλλος, με καταγωγή από τις Αντίλες) τον Μολιέρο;».

Η επεξηγηματική παρένθεση για τον Πασκάλ Λεζιτιμίς είναι προσθήκη της Ελληνίδας δημοσιογράφου, και πολύ σωστά, κι ίσως θα χρειαζόταν άλλη μία, διότι ο Έλληνας αναγνώστης μάλλον δεν ξέρει τα πρόσωπα (ο Ζαν Μουλέν ήταν κοσμαγάπητος ήρωας της αντίστασης, εντελώς διαφορετικός στη φυσιογνωμία από τον Ντένζελ Ουάσινγκτον. Και δεν την κατηγορώ που παρέλειψε την υποσημείωση.

Ούτε θα της κρατήσω κακία που απέδωσε (σε άλλο σημείο του ρεπορτάζ) «ωμότητα» του Ντεπαρντιέ το γαλλικό truculence, που είναι λέξη δυσκολομετάφραστη -αλλά εγώ θα έβαζα «πληθωρικότητα» που ταιριάζει και στον Ντεπαρντιέ και στον Δουμά. Πάντως ο άγγλος δημοσιογράφος το απέδωσε vividness, όμως έβαλε σε παρένθεση και τον γαλλικό όρο προσκαλώντας όποιον έχει καλύτερη απόδοση να την αναφέρει.

 Ωστόσο, θεωρώ μαργαριτάρι ολκής το: σε μια εποχή που η Γαλλία κάνει… γαργάρα τις εθνικές διαφορές και την προαγωγή των μειονοτήτων .

Στα ελληνικά, κάνω γαργάρα σημαίνει, βέβαια, «κουκουλώνω, αποσιωπώ κάτι«, ενώ μαζί με το άρθρο, δηλαδή τα κάνω γαργάρα, σημαίνει «παίρνω πίσω κατά τρόπο ασυνεπή όσα είπα, όσες υποσχέσεις έδωσα». Ολοφάνερα, κάποιο λάθος υπάρχει στο απόσπασμα που διαβάσαμε, η Γαλλία δεν αποσιωπά τέτοια πράγματα.

 Τι λέει το πρωτότυπο; Λέει: «un choix étonnant au moment où la France se gargarise de diversité et de promotion des minorités visibles». Το μεταφραστικό παλούκι είναι το ρήμα se gargariser, το οποίο έχει δύο σημασίες, πρώτον την κυριολεκτική δηλ. κάνω γαργάρα (όχι μεταφορικά: βάζω νερό στο στόμα κτλ.) και δεύτερον τη μεταφορική, που σημαίνει περίπου «αρέσκομαι να, καμαρώνω να…» Εγώ ίσως θα το απέδιδα «έχει περί πολλού» ή «αναδεικνύει με καμάρι». Και η μεταφορική αυτή σημασία, διάολε, δεν είναι και τόσο σπάνια. Υπάρχει και στον Ρομπέρ αλλά και στο γαλλοελληνικό λεξικό του Κάουφμαν που δεν είναι και κανένα βαρύ και πολύτομο βιβλίο, μπορεί να το ανοίξει κανείς ακόμα κι αν δεν είναι χεροδύναμος.

Οι προσεκτικοί αναγνώστες θα πρόσεξαν ίσως ότι η δημοσιογράφος στη μετάφρασή της… έκανε γαργάρα (συγνώμη, δεν μπορούσα να αντισταθώ) δηλαδή έφαγε, παρέλειψε, τη λεξούλα visibles και απέδωσε το minorités visibles απλώς «μειονότητες», ενώ ο τυπικά γαλλικός αυτός όρος δηλώνει τις φανερές μειονότητες, μαύρους παναπεί και σκουρόχρωμους, όχι τους Πολωνούς.

Αλλά αυτό είναι πταίσμα ενώ η άλλη γαργάρα είναι μαργαριτάρι, επαναλαμβάνω, ολκής. Παρεμπιπτόντως, στο ίδιο φύλλο της εφημερίδας, υπάρχει κι άλλο μαργαριτάρι γαλλικής προέλευσης. Στο (εξαιρετικά κακογραμμένο, αλλά βαριέμαι να το αναλύσω) άρθρο «Γεύση από Παρίσι», διαβάζουμε ότι: ο πρωθυπουργός Φιγιόν αποφάσισε να απευθυνθεί στο «Κρατικό Συμβούλιο», την ανώτατη διοικητική αρχή. Αν είναι «ανωτάτη διοικητική αρχή» ή «ανώτατο διοικητικό δικαστήριο» δεν το ξέρω, αλλά πρόκειται για το Συμβούλιο της Επικρατείας. Χωρίς εισαγωγικά.