Ζωή χαρισάμενη

Θα το ακούσουμε το βράδυ, όσοι πάμε στην εκκλησία, στο δοξαστικό της Ανάστασης, σε ένα από τα γνωστότερα εκκλησιαστικά τροπάρια. Χριστός Ανέστη εκ νεκρών θανάτω θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι ζωήν χαρισάμενος. Χάρισε ζωή σ’ αυτούς που βρίσκονται στα μνήματα. Χαρισάμενος, μετοχή του χαρίζομαι, που τότε σήμαινε «χαρίζω», αλλά σήμερα επιβιώνει με τη σημασία «μεροληπτώ υπέρ κάποιου, δείχνω εύνοια, υποχωρώ», όπως όταν λέμε π.χ. ότι κάποιος πέρασε χαριστικά τις εξετάσεις.

Όπως εξηγεί ο Δ. Λουκάτος: Χαριτωμένες, όσο και αστείες, είναι μερικές παρεξηγήσεις που έκανε ο λαός σε ορισμένες φράσεις. Δεν κατάλαβε σε πολλές την έννοιά τους, και ή τις παραμόρφωσε ή τις μεταχειρίστηκε με άλλη έννοια. (…) Ανάλογη παρεξήγηση έγινε και στη φράση «ζωή χαρισάμενη», που είναι παρμένη από το Χριστός Ανέστη. Ο λαός πρόσεξε το «ζωή» και τις δυο πρώτες συλλαβές τού «χαρισάμενος» και βιάστηκε να δώσει την εξήγηση: ζωή γεμάτη χαρά. (Δ. Λουκάτος, «Οι ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας κι η επίδρασή τους στην ελληνική παροιμιολογία», στο: Πασχαλινά και της ‘Ανοιξης, σ. 67)

Λοιπόν, παρά το τρισχιλιετιλίκι μας, παρανοήσαμε την έννοια του «χαρισάμενος», το συσχετίσαμε με το «χαρά» και, αλλάζοντας το γένος, πλάσαμε το «ζωή χαρισάμενη». Πρόκειται ίσως για την πιο χαρακτηριστική από τις πάρα πολλές περιπτώσεις παρερμηνείας εκκλησιαστικών φράσεων. Η φράση είναι στερεότυπη, δηλαδή σπάνια βρίσκει κανείς το (επίθετο, πια) «χαρισάμενος» με τη σημασία «γεμάτος χαρά» να συνοδεύει άλλο ουσιαστικό –αν και έτσι το έχει χρησιμοποιήσει ο Ψυχάρης στο Ρόδα και μήλα, εξηγώντας το «νόστιμον ήμαρ» ως «μέρα χαρισάμενη» (Νόστιμον ήμαρ λέει ο Όμηρος· είναι η μέρα που ξαναβλέπει κανείς τους δικούς του. Είναι μια χαρισάμενη μέρα).

Όλες οι υπόλοιπες ανευρέσεις που έχω βρει σε κείμενα, είναι μαζί με το ζωή, π.χ.

Τους στάθηκα αχάριστος – αυτών των πλούσια τα ελέη τους θρεψάντων με, των γαλάντηδων αυτών αρχιτρικλίνων μου – και βάλε… Με τάιζαν, με πότιζαν, με χόρταιναν και πέρ­ναγα χαρισάμενη τη ζωή μου…
Σκαρίμπας, Το 21 και η Αλήθεια

Καλά λοιπόν· ζωή χαρισάμενη! Δουλειά και γλέντι.
Καρκαβίτσας, Θάλασσα

Το Μισοκολάκι περνούσε χαρισάμενη ζωή. Τίποτα δεν του έλειπε, το ντύσανε ίδιο πριγκιπόπουλο, καθόταν σ’ ένα όμορφο παλάτι και είχε υποταχτικούς σαράντα καλικάντζαρους να κάνουν όλα τα θελήματά του.
Κ. Πολίτης, Το γυρί

Ωστόσο μεταξύ τους οι τέσσερες φίλοι εζούσαν ζωή χαρισάμενη. Το κυριότερο μέρος που τους απασχολούσε στη ζωή ήταν η κουβεντούλα και το φαγοπότι. Και εις αυτό είχαν ομολογήσει αμοιβαία κοινοκτημοσύνη.
Καρκαβίτσας, «Ευέλπιδες»

Κατά το Σεπτέμβρη, έφυγαν παντρεμένοι για την Αμερική και λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, κατέφθασαν και τα πρώτα νέα. Η κοπέλα περνούσε ζωή χαρισάμενη. Πράγματα ανήκουστα έγραφε στο γράμμα. Δεν έπινε ποτέ νερό από τη βρύση παρά μόνο από μπουκάλια, δεν έπλενε κάλτσες, κυλότες και γενικά εσώρουχα παρά τα πετούσε μόλις λερώνονταν
Ιωάννου, «Το βουγγάρι», Η μόνη κληρονομιά

Ε, ρε, περασμένα μεγαλεία! (…) Τότες δα ήτανε ζωή χαρισάμενη και υπόληψη, και λεφτά με την ουρά.
Π. Πικρός, Χαμένα κορμιά

Όλα αυτά βέβαια ίσως να φαντάζουν κάπως εκτός κλίματος σε αυτό το τραυματισμένο Πάσχα. Ωστόσο, καλή Ανάσταση!