Το μακελειό του καρνάγιου

Μου στείλαν ένα εξαιρετικό μεταφραστικό μαργαριτάρι, που για να μην μπαγιατέψει πολύ σας το σερβίρω τώρα, αντί να το παρουσιάσω μαζί με άλλα μεζεδάκια κάποιαν άλλη φορά.

Λοιπόν, στα Νέα της Δευτέρας (19.7) σε άρθρο για τα σχέδια του Πολάνσκι, διαβάζουμε:

Ο Ροµάν Πολάνσκι επιστρέφει στη δουλειά, τώρα που έληξε ο κατ’ οίκον περιορισµός του στην Ελβετία. Ο 76χρονος σκηνοθέτης πρόκειται να µεταφέρει στην οθόνη το θεατρικό έργο της Γιασµίνα Ραζά «Ο Θεός του Καρνάγιου».

Αν το διάβαζα έτσι, ανειδοποίητος, ομολογώ ότι θα το προσπερνούσα χωρίς να αντιληφθώ το μαργαριτάρι, διότι, για να πω την αμαρτία μου, σε αντίθεση με τον πληροφορητή μου δεν είμαι και τόσο ενήμερος για το γαλλικό θέατρο -διότι γαλλικό είναι το θεατρικό έργο και Γαλλίδα είναι η Γιασμίνα Ρεζά (που την έκανε Ραζά ο δημοσιογράφος ή ο δαίμων).

Θα φανταζόμουν λοιπόν ένα καρνάγιο, παναπεί ένα μικρό ναυπηγείο, σε κάποια ήρεμη ακροθαλασσιά, κι έναν βετεράνο θαλασσόλυκο να το κουμαντάρει, και όλοι να τον σέβονται και να τον φοβούνται -θεός του καρνάγιου. Αλλά δεν συνεχίζω, διότι το καρνάγιο δεν υπάρχει παρά μόνο στη φαντασία του δημοσιογράφου των Νέων, διότι, βλέπετε, ο γαλλικός τίτλος του θεατρικού έργου είναι Le Dieu du carnage, ή αν το προτιμάτε αγγλικά God of carnage.

Και παρά την ομοιότητα, το carnage δεν έχει καμιά σχέση με το καρνάγιο -σημαίνει «μακελειό, σφαγή». Σημαδιακό ήταν ίσως, να το σφάξει μεταφραστικά ο δημοσιογράφος, επειδή βαριόταν να ανοίξει λεξικό (είναι και καλοκαίρι, όσο και να πεις, αλλά τους ξέρουμε κι απ’ το χειμώνα εκείνους που θεωρούν πως είναι ντροπή να ανοίξουν λεξικό)!

Το καρνάγιο, σαν λέξη, εμείς το πήραμε από το ιταλικό carenaggio, είναι δηλαδή ομόρριζο με την καρίνα και ανάγονται σε ένα λατιν. carina, που ίσως είναι ελληνικής αρχής (από κάρυον). Το carnage πάλι προέρχεται από μια παλιά ιταλική λέξη που έχει ένα μόνο γράμμα διαφορά από το carenaggio, τη λ. carnaggio, αλλά που δεν έχει καμιά ετυμολογική σχέση, μια και ανάγεται στο λατ. carnaticum (σφαγείο), από το carne, «κρέας, σάρκα», απ’ όπου και το δικό μας καρναβάλι. (Βλέπουμε και πάλι ότι λέξεις με μεγάλη ομοιότητα μεταξύ τους δεν έχουν καμιάν απολύτως ετυμολογική συγγένεια, κάτι που θα ήταν χρήσιμο να το εμπεδώσουν οι διάφοροι πορτοκαλόφρονες).

Στην προπολεμική Μυτιλήνη, ο Στρατής Παπανικόλας έβγαζε τον σατιρικό «Τρίβολο» (δείτε κι εδώ ένα παλιό μου άρθρο) και κατά καιρούς δημοσίευε ελληνογαλλικά καλαμπούρια, δηλαδή φράσεις γαλλικές που τις μετέφραζε μισογαλλικά-μισοελληνικά, π.χ. sans se plaindre = χωρίς να πλένεται (αντί «χωρίς να παραπονιέται»), αλλά ο Παπανικόλας το έκανε για καλαμπούρι, όχι στα σοβαρά όπως ο τσαπατσούλης του καρνάγιου.

Κι εδώ θα έκλεινα το άρθρο, αλλά ενώ το έγραφα ήρθε ηλεμήνυμα από άλλον φίλο, που μου επισημαίνει ένα παλιό μαργαριτάρι, που υπάρχει σε μια μετάφραση, ίσως εξαντλημένη πια, των «Ληστών» του Χόμπσμπομ. Εκεί διαβάζουμε για τον θρύλο λέει ότι ο Τζέσε Τζέιμς δεν λήστευε ποτέ «παπάδες, χήρες, ορφανά ή πρώην συνεργάτες του«. Επαινετή η αλληλεγγύη μεταξύ ληστών, αλλά κι αυτή είναι μεταφραστικό εφεύρημα. Το πρωτότυπο λέει …or ex-Confederates! Παναπεί, ο Τζέσε Τζέιμς, που ήταν πιστός Νότιος και είχε πολεμήσει με αντάρτικα σώματα Νοτίων στον εμφύλιο, απέφευγε να ληστεύει πρώην στρατιώτες του Νότου (ex-Confederates).

Βέβαια, αυτή η μετάφραση του Χόμπσμπομ έγινε το 1975, οπότε τα διαθέσιμα βοηθήματα ήταν ελάχιστα (πάντως έχει κι άλλα, σοβαρότερα, λάθη). Οπότε, αναγνωρίζουμε ελαφρυντικά στη μεταφράστρια, που ασφαλώς δεν ισχύουν για το μεταφραστικό μακελειό του καρνάγιου!