Το είδατε καλά το αρνάκι; -και μερικά ακόμα μεζεδάκια

Καιρός για μερικά μεζεδάκια, μια και είναι κάμποσος καιρός που δεν έχω σερβίρει. Προς το παρόν, δείτε καλά τη φωτογραφία αριστερά, που όμως αφορά το τελευταίο μεζεδάκι της πιατέλας μας.

Κατά σύμπτωση, τα περισσότερα σημερινά μεζεδάκια έχουν μεταφραστική χροιά. Το πρώτο από αυτά το πήρα από μια συζήτηση στη Λεξιλογία. Στο τεύχος Σεπτεμβρίου του Athens Review of Books, ο φίλος Χ. Μαραβέλιας κάνει μια συντριπτική κριτική στη μετάφραση ενός πολύ σημαντικού βιβλίου, του βιβλίου του Τζον Τσάντγουϊκ, Η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β, από τις εκδόσεις Ενάλιος. Εκλεκτό μέλος της Λεξιλογίας σκάναρε τις τέσσερις (!) σελίδες της κριτικής του Μαραβέλια, και μπορείτε να τις βρείτε εδώ (Πρώτη σελίδα, δεύτερη σελίδα, τρίτη σελίδα, τέταρτη σελίδα). Όπως θα δείτε, ο Μαραβέλιας είναι αυστηρός, αλλά το δίκιο του είναι βουνό: η μετάφραση είναι εγκληματικά κακή -και δυστυχώς δεν είναι η πρώτη φορά που ο συγκεκριμένος εκδοτικός οίκος τα θαλασσώνει (συγνώμη για το λογοπαίγνιο). Εδώ μάλιστα το θέμα είναι ακόμα πιο σοβαρό αν σκεφτούμε ότι υπήρχε δόκιμη ελληνική μετάφραση, του 1962, για την οποία μάλιστα ο συγγραφέας είχε εκφράσει την ικανοποίησή του.

Τέλος πάντων, εξ όνυχος τον λέοντα και από τα πολλά μεταφραστικά μαργαριτάρια που παραθέτει ο οργισμένος Μαραβέλιας θα ξεχωρίσω ένα που δεν είναι φανταχτερό και γουστόζικο αλλά με κάνει να θυμώνω πάρα πολύ επειδή διαστρέφει το νόημα χωρίς ο ανυποψίαστος αναγνώστης να μπορεί να το πάρει χαμπάρι. Λέει το πρωτότυπο: «in particular I already had a pretty clear notion what Mycenaean Greek should look like, and I doubted whether Ventris had». Τι γράφει η μετάφραση; «Εγώ είχα ήδη μια σαφή και καθαρή αντίληψη, ότι τα Μυκηναϊκά Ελληνικά πρέπει να έμοιαζαν με νεότερα ελληνικά»!!!

Έτσι κι αλλιώς άξιζε η αναδημοσίευση της δίκαια συντριπτικής κριτικής του φίλου Μαραβέλια, αλλά υπάρχει στο τέλος κι ένα θεματάκι απ’ αυτά  που μ’ αρέσουν. Διότι, γράφει ο Μαραβέλιας ότι συνάντησε έναν φίλο του που είναι ομηριστής, και:  Αγανακτημένος (δεν υπάρχει ρήμα αγανακτίζω!) του ανέφερα για το προκείμενο κρούσμα.

Εδώ θα διαφωνήσω μαζί του -με την ίδια λογική πρέπει επίσης να λέμε π.χ. «ευτυχημένος ο καινούργιος χρόνος» (διότι δεν υπάρχει ρήμα *ευτυχίζω), και επίσης *τραγουδημένος ή *ξεψυχημένος κτλ. Στην πραγματικότητα, τα ρήματα αυτά, επειδή στον αόριστο ακούγονται όπως τα ρήματα σε -ίζω (αγανάκτησα – στόλισα) έλκονται και σχηματίζουν τη μετοχή σε -ισμένος. Οπότε, μπορούμε και πρέπει να είμαστε αγανακτισμένοι, και όχι αγανακτημένοι.

Διάλειμμα, με ένα μικρομεζεδάκι. Υπάρχει ένας γάλλος βουλευτής, του Κ.Κ., ονόματι André Chassaigne. Tο πώς θα γράψουμε στα ελληνικά το όνομά του (και όλα τα ομοειδή) είναι ένα ζήτημα, που έχω σκοπό να το συζητήσω κάποτε εδώ, μεταξύ άλλων επειδή έχει γράψει για το θέμα και ο αγαπημένος μου ο Λαπαθιώτης. Αν όμως είναι συζητήσιμο πώς θα το γράψουμε στα ελληνικά (ίσως Σασένι, ίσως Σασέν), είναι μάλλον σίγουρο ότι ΔΕΝ θα το γράψουμε… Κασέγνι, όπως το έγραψε τις προάλλες η ανταποκρίτρια της Ελευθεροτυπίας στο Παρίσι, η οποία ωστόσο ζει δεκαετίες στη Γαλλία. Δεν είναι η πρώτη φορά που πιάνω τερατώδη λάθη προφοράς στις ανταποκρίσεις αυτές και δεν μπορώ να τα εξηγήσω.

Προχωράμε, πάλι σε γαλλικό κλίμα. Θα ακούσατε ίσως για μια τεράστια φιλολογική ανακάλυψη που έγινε τον τελευταίο καιρό, ότι βρέθηκε φωτογραφία  του Αρθούρου Ρεμπό από την εποχή που ζούσε στο Άντεν. Πολύ πρόσφατα οι ειδικοί αποφάνθηκαν ότι το πρόσωπο που εικονίζεται στη φωτογραφία είναι πράγματι ο Ρεμπό. Και έγραψε σχετικώς το Βήμα:

Το έγγραφο, μεγέθους 100 σελίδων, μπορεί ο καθένας να το αναγνώσει στο διαδίκτυο στην ιστοσελίδα της Revue des Deux Mondes. (…) Ο Ρεμπό, 26 ετών τότε, είχε μόλις αφιχθεί στην πόλη.

Τη συναρπαστική ιστορία μπορείτε πράγματι να τη διαβάσετε σε αυτήν εδώ τη διεύθυνση. Προσέξτε όμως μαινόμενο ευπρεπισμό από το Βήμα. Διότι, βέβαια, Ρεμπό είναι αυτός -δεν φτάνει σε μια πόλη, αλλά αφικνείται· και τα έγγραφα που τον αφορούν δεν τα διαβάζουμε, αλλά τα αναγιγνώσκουμε. Πίσω όμως έχει ο ευπρεπισμός την ουρά, διότι στο τέλος του δρόμου καραδοκεί μπανανόφλουδα. Έλεγε το γαλλικό κείμενο: nous avons découvert de nombreux documents sur les lieux et les gens que fréquentait Rimbaud à l’époque… Τώρα, αυτό το nombreux δεν κάνει να το πούμε «πολυάριθμος» διότι το καταλαβαίνει και ο θείος μου ο Αλέκος και θα μας πέσει η μύτη. Οπότε, πρέπει να το πούμε κάπως αλλιώς, πιο αριστοκρατικά (κοτζάμ Ρεμπό είναι αυτός), και πατάμε τη μπανανόφλουδα: ανακαλύψαμε ευάριθμα ντοκουμέντα για τις τοποθεσίες και τους ανθρώπους που συναναστράφηκε ο Ρεμπό εκείνη την εποχή. Καλά λέω λοιπόν ότι το «ευάριθμος» είναι λέξη που πρέπει να αποφεύγεται. (Διότι, αν δεν το ξέρετε, ευάριθμος σύμφωνα με όλα τα λεξικά θα πει ολιγάριθμος, άρα pas nombreux). Για να μην πω ότι αυτό που έκανε ο συντάκτης του Βήματος, δηλαδή να μεταφράσει το άρθρο της γαλλικής πηγής χωρίς να το αναφέρει πουθενά, λέγεται κάπως… κάπως σαν λογοκλοπή.

Και κλείνω με το μεζεδάκι της φωτογραφίας. Η φωτογραφία, πρέπει να πω, προέρχεται από το κυριακάτικο ένθετο της Ελευθεροτυπίας που έχει άρθρα από τη Νιου Γιορκ Τάιμς. Πρέπει επίσης να πω ότι το θέμα το ψάρεψε και το ανέφερε στη Λεξιλογία ο φίλτατος Νίκος Λ (περνάει και από εδώ πότε-πότε), όπως άλλωστε και το πρώτο θέμα του σημερινού άρθρου.

Τι κάνουν οι τύποι αυτοί με τα πιργιόνια στη φωτογραφία; Έχουν βάλει κάτω ένα άμοιρο αρνάκι και το πριονίζουν, τάχα; Αμ δε! Σύμφωνα με τη λεζάντα, απλώς το… είδαν! Τι συνέβη εδώ; Απλούστατα, η λεζάντα στο πρωτότυπο (δεν την έχω βρει, αλλά υποθέτω ότι) έγραφε κάτι σαν «saw a lamb». Το saw είναι μεν αόριστος του see, βλέπω, είναι όμως και ενεστώτας του saw, πριονίζω. Και ναι μεν το βλέπω είναι συχνότερο ρήμα, αλλά όταν, βρε αθεόφοβε, βλέπεις να το έχουν κόψει φέτες το καημένο το αρνάκι, πώς είναι δυνατόν να γράψεις ότι το είδαν; Το είδες καλά;