Φωνηεντικά μεζεδάκια

Και πώς αλλιώς θέλατε να τα πω, αφού συνεχίζεται και μπήκε στην τρίτη βδομάδα της η Φωνηεντιάδα, δηλαδή η σκοταδιστική επίθεση που ξεκίνησε με αφορμή το γράμμα μιας (καθόλου τυχαίας, όπως αποδεικνύεται) δασκάλας από τη Ραφήνα εναντίον της νέας Γραμματικής, και γενικεύτηκε σε επίθεση εναντίον της δημοτικής, του μονοτονικού και της γλωσσικής διδασκαλίας στο σχολείο -τώρα μάλιστα που μετά τον Πολύδωρα έκανε επερώτηση και ο Κασιδιάρης, το γλυκό έδεσε! Μεζεδάκια λοιπόν, αν και δεν θα είναι όλα (ούτε καν τα περισσότερα) αφιερωμένα στη Φωνηεντιάδα.

Ξεκινάω μ’ ένα κάπως μπαγιάτικο μεζεδάκι, της προηγούμενης εβδομάδας από τα Νέα. Βέβαια, τα γλωσσικά θέματα δεν χάνουν την επικαιρότητά τους. Τέλος πάντων, στο ρεπορτάζ για την απόδραση της Σέρβας μπασκετμπολίστριας από τις φυλακές Κορυδαλλού, διαβάσαμε ότι προηγουμένως «ο συνεργός της είχε χτυπήσει μια σωφρονιστικό υπάλληλο». Πολύ άτυχη η σωφρονιστική υπάλληλος. Πρώτα τη χτύπησε ο συνεργός τής υπόδικης, μετά την έθεσε ο υπουργός σε διαθεσιμότητα, και για να τριτώσει το κακό ήρθε και ο συντάκτης των Νέων να της φορέσει μουστάκια!

Προχωράω σ’ ένα κάπως σκαμπρόζικο θέμα γι’ αυτό και παρακαλώ να πάρετε μακριά τα παιδιά. Λοιπόν, διάβασα στον τοίχο φίλου και συναδέλφου (στο φέισμπουκ είναι αυτός ο τοίχος, βέβαια) ένα ρεπορτάζ για κάποιον Αμερικανό, που τον υπέβαλαν σε σωματικό έλεγχο στο αεροδρόμιο επειδή νόμιζαν ότι έκρυβε όπλα στο παντελόνι του, ενώ στην πραγματικότητα αυτός χαιρόταν που τους έβλεπε (ή μάλλον ούτε καν χαιρόταν). Όπως γράφει το ρεπορτάζ για τον κ. Γιόνα Φάλκον, «Το πέος του είναι 22,86 εκατοστά, ενώ όταν έχει στύση φτάνει τα 34,29 εκατοστά σε μήκος». Γιατί όμως το αναφέρω στα μεζεδάκια; Διότι η φράση περιέχει ένα σοβαρό «μεταφραστικό σωστολάθος». Εννοώ την εντυπωσιακή ακρίβεια με την οποία μετριέται το μαραφέτι του κ. Φάλκον, ακρίβεια δεύτερου δεκαδικού ψηφίου· εντάξει, έχει σημασία το μέγεθος αλλά και με τόση ακρίβεια; Όχι βέβαια. Το πρωτότυπο έλεγε 9 ίντσες στη μια περίπτωση και 13,5 ίντσες στην άλλη. Ο μεταφραστής πήρε το κομπιουτεράκι, πολλαπλασίασε επί 2,54 και έβγαλε το μαθηματικώς σωστό και μεταφραστικώς τραγικό αποτέλεσμα. Φυσικά, θα έπρεπε να γράψει «23» ή περίπου 23, και 34 ή περίπου 34, ή κάποιαν άλλη ανάλογη προσέγγιση.

Να κάνω μια παρένθεση: περίπου το ανάποδο συνέβαινε στα εργαστήρια αναλυτικής χημείας που έκανα πριν από πολύ πολύ καιρό στο Πολυτεχνείο. Όταν η άσκηση έλεγε, ας πούμε, 0,2 γραμμάρια από το τάδε αντιδραστήριο, ο πρωτόπειρος κοίταζε να βάλει ακριβώς 0,2 γραμμάρια, που είναι αδύνατο. Το σωστό είναι να βάλεις «περίπου» 0,2 γραμμάρια, αλλά όσο βάλεις να το ζυγίσεις με μεγάλη ακρίβεια, π.χ. 0,218 γραμμάρια. Ήταν η αρχή του (φαινομενικά οξύμωρου) «περίπου επακριβώς» που μας έμαθε ο επιμελητής Κοντογιαννάκος, φωνάζοντας για να το εμπεδώσουμε: «πού το πάς το μιλιγκράμ;» Πρόκειται για το τελευταίο ψήγμα γνώσεων που μου έχει μείνει από τις χημικομηχανικές σπουδές μου, οπότε είπα να το αναφέρω.

Και η πρώτη δόση από τα επακόλουθα της Φωνηεντιάδας, σχόλιο από συζήτηση, ίσως στο protagon:
Στην Κορέα(?) ανέθεσαν σε ειδικούς το πρόβλημσ του εκσυγχρονισμού του τρόπου γραφής της γλώσσας τους, αντικαθιστώντας τα ιδεογράμματα με λατινικούς χαρακτήρες. Κατέληξαν ότι η διατήρηση των ιδεογραμματων ήταν απαραίτητη για την όξυνση των νοητικών ικανοτήτων του εγκεφάλου. Θεώρησαν ότι η απλούστευση της γραφής θα ήταν η γνωστή παγίδα άμβλυνσης, λόγω της μειωμένης προσπάθειας.
Τώρα στα καθ’ ημάς. Ας μην ξεχάσουμε ότι κάθε γράμμα της γλώσσας μας, έχει και την νοηματική σημασία του.
Το -ι- είναι για το σήμερα, πχ. κτίριο.
Το -η- είναι κάτι που έχει διάρκεια μέσα στον χρόνο, π.χ. κτήριο.
Ενώ το -υ- σημαίνει περιεχόμενο, πχ. κύπελλο.
Το πρόσεξα γιατί μας λύνει το παλιό πρόβλημα που τόσο μας βασανίζει, αν πρέπει να γράφουμε κτίριο ή κτήριο. Λοιπόν, αν το κτίριο είναι καινούργιο, γράφουμε «κτίριο». Αν είναι παλιό, δηλ. έχει διάρκεια μέσα στο χρόνο, γράφουμε «κτήριο». Κι αν κατοικείται, δηλ. έχει περιεχόμενο, γράφουμε «κτύριο»!

Είχα θυμίσει τις προάλλες τα διάφορα άτυπα βραβεία του ιστολογίου, και ένας φίλος θέλησε να προτείνει μια υποψηφιότητα για το βραβείο Τσαπατσούλιτζερ, που καιρό έχουμε να το μελετήσουμε (αφού ο δημοσιογράφος για τον οποίο δημιουργήθηκε δεν έχει πια στήλη σε έντυπο μεγάλης κυκλοφορίας). Βέβαια, εγώ έχω τις επιφυλάξεις μου γιατί το βραβείο το είχα σκεφτεί για τον έντυπο Τύπο, αλλά μάλλον δεν έχω δίκιο αφού ο ηλεκτρονικός τύπος αναπτύσσεται και διεκδικεί ισοτιμία. Λοιπόν, πρόκειται για άρθρο στο cosmo.gr, με τίτλο «Οι 10 πιο μικρές χώρες του κόσμου: Από την Έδρα του Θεού μέχρι το Ναουρού«. Η καλή μέρα από τον τίτλο φαίνεται, διότι πρόκειται για την Αγία Έδρα (το Βατικανό με άλλα λόγια). Σταχυολογούμε μαργαριτάρια: Το αρχιπέλαγος των Σεϋχελλών θεωρείται μερίδιο της Αφρικής. Τα νησιά Μάρσαλ είναι η μικρότερη έβδομη χώρα στον κόσμο. Το Τουβαλού βρίσκεται «μεταξύ του κράτους της Χαβάης και της Αυστραλίας». Το Ναουρού «Είναι το μικρότερο νησί – χώρα στον κόσμο στην περιοχή αυτή«. Μερικά από τα λάθη με κάνουν να πιστεύω ότι η μετάφραση έγινε από μεταφραστήρι.

Ωστόσο, και παρόλο που το κείμενο υπογράφεται, για βραβείο Τσαπατσούλιτζερ θα περίμενα γνωστότερα ονόματα.

Φωνηεντιάδας δεύτερη δόση. Από τον καβγά δεν θα μπορούσε να λείψει ο κ. Σαράντος Καργάκος, ο οποίος παίρνει θέση (φαντάζεστε ποια) με άρθρο στον ιστότοπό του, που ξεκινάει (συγνώμη για τα σκουληκάκια): Στό βιβλίο μου «Ἀλαλία, ἤτοι τό σύγχρονο γλωσσικό μας πανόραμα», εἶχα καταγράψει τήν ἕως τότε ἄγνωστη φράση τοῦ Λένιν: «Ἄν θέλεις νά ἐξαφανίσεις ἕνα λαό, ἐξαφάνισε τή γλῶσσα του». Μάθαμε λοιπόν πότε κατασκευάστηκε η φράση που επίμονα (αλλά φυσικά χωρίς παραπομπή) αποδίδεται στον Λένιν! Κατά τα άλλα, ο κ. Καργάκος δεν κάνει διακρίσεις ανάμεσα στις κλασικές γλώσσες. Γράφει: «Διαπράττεται crimen majiestatis. Ἔγκλημα καθοσιόσεως.» Ένα λάθος στα ελληνικά (καθοσιώσεως), ένα στα λατινικά (majestatis ή έστω maiestatis, πάντως όχι και τα δυο μαζί). Δίκαιο το βρίσκω, βλάπτει και τις δυο γλώσσες το ίδιο.

Άκουγα προχτές στις ειδήσεις για τη φωτιά στην Κερατέα και η δημοσιογράφος έλεγε ότι «η νύχτα είναι μακρά». Αυτό δεν μ’ αρέσει, μόνο η λήγουσα μπορεί να είναι μακρά (και τότε η προπαραλήγουσα ποτέ δεν περισπάται, όπως διδάσκει ο Μουφλουζέλης). Ούτε μακρά, ούτε μακριά, στα ελληνικά προτιμώ πολλές φορές να λέω «μεγάλος» για το long όταν είναι χρονικό.
Η νύχτα θα είναι μεγάλη λοιπόν.

Στο protagon.gr η Αφροδίτη Αλ Σάλεχ έγραψε ένα άρθρο που συζητήθηκε αρκετά, για την αύξηση του αριθμού των αυτοκτονιών. Στη συνέχεια έγραψε και δεύτερο άρθρο στο οποίο απαντάει σε όσους την επέκριναν και αποκαλύπτει ότι και η ίδια είχε επιχειρήσει να αυτοκτονήσει. Δεν θέλω να μπω στην ουσία της αντιπαράθεσης, αλλά πρόσεξα ότι υπογράφει το άρθρο ως «Ένας αυτόχειρ». Δεν με ενοχλεί (μόνο) το αρσενικό άρθρο, ούτε ο καθαρευουσιάνικος τύπος της λέξης, αλλά η σημασία της. Όπως ξέρω, κι όπως λένε τα λεξικά, αυτόχειρ(ας) είναι αυτός που αφαιρεί θεληματικά την ίδια του τη ζωή, που αυτοκτονεί. Πιάνει τάχα ο ορισμός και όσους έκαναν απόπειρα αυτοκτονίας αλλά έζησαν; Εγώ λέω όχι, όσο κι αν μετά θα πρέπει να τους περιγράψουμε περιφραστικά.

Είχαμε συζητήσει προ καιρού για τη λεωφόρο Κηφισίας, την οποία παλιότερα (προπολεμικά εννοώ) την έλεγαν «οδό/λεωφόρο Κηφισιάς», όχι από δημοτικιστικό ζήλο αλλά από προσκόλληση στον αρχαίο τύπο. Κατά σύμπτωση η χτεσινή Καθημερινή, στη στήλη στην οποία αναδημοσιεύει αποσπάσματα άρθρων της από παλιότερα, παραθέτει ένα απόσπασμα από τη στήλη «Σημειώσεις ενός Αθηναίου» από τις 20.7.1963:  Λογιωτατίζομεν […] και με την λεωφόρον Κηφισιάς, την οποίαν και τα δημόσια έγγραφα ακόμη θέλουν Κηφισίας, ενώ και οι αρχαίοι Κηφισιάν την ήθελαν. Για να μην παρεξηγηθώ: δεν λέω ότι κακώς λέμε «Κηφισίας», απλώς επισημαίνω το αξιοπερίεργο.

Το επισήμανε στη Λεξιλογία ο φίλτατος Νίκος Λίγγρης και ταυτόχροναν διατύπωσε μιαν απορία που ίσως μπορείτε να τη λύσετε. Διαβάζοντας σε άρθρο της Καθημερινής ότι «έχουμε τριτοκομματική κυβέρνηση«, γκούγκλισε και είδε ότι το λάθος δεν είναι και τόσο σπάνιο. Τρικομματική βεβαίως είναι η κυβέρνησή μας, αλλά γιατί τόσο πολλοί τη λένε «τριτοκομματική»; (Ίσως επειδή μετέχει το τρίτο κόμμα;)

Και τελειώνουμε με την τρίτη δόση της Φωνηεντιάδας. Αφού η δασκάλα της Ραφήνας έδωσε συνέντευξη στον Φλας και είπε ότι θα συνεχίσει τον αγώνα της κατά του βιβλίου Γραμματικής, τώρα δυο μέλη του Δ.Σ. του Συλλόγου Εκπαιδευτικών έκαναν παρέμβαση με ανακοίνωσή τους, και επιχειρούν ουσιαστικά να τη δικαιώσουν (σε αντίθεση με τον Πρόεδρο του συλλόγου στην ίδια ραδιοφωνική συνέντευξη). Η ανακοίνωση είναι εδώ. Οι δυο συνδικαλιστές (που, όχι τυχαία, έχουν εκλεγεί με το ψηφοδέλτιο της ΔΑΚΕ) επιτίθενται σε καρεκλοκένταυρους που εκδίδουν φιλολογικές (;) αποφάσεις, αλλά δεν θα μπω στην ουσία των λεγομένων τους. Θα επισημάνω μόνο ότι δυο δάσκαλοι που κάθισαν και έστιψαν το κεφάλι τους για να γράψουν δέκα αράδες κείμενο (δεν είναι δηλαδή προφορικός λόγος) που θα το έβλεπε δυνητικά όλο το πανελλήνιο, δεν μπόρεσαν να αποφύγουν ούτε τα ορθογραφικά λάθη (περεταίρω!), ούτε τα μαργαριτάρια (ορθή επισύναψη αντί για ορθή επισήμανση!) ούτε τις κοτσάνες (στο τέλος: τεράστια καθημερινά προβλήματα των κατακερματισμένων εκπαιδευτικών, μαθητών και γονιών –ε, ναι, αν σε έχουνε κόψει κομματάκια έχεις πράγματι πρόβλημα!)

Είπε κάποιος σχολιαστής ότι φαινόμενα σαν κι αυτό συμβαίνουν επειδή δεν υπάρχει αξιολόγηση των εκπαιδευτικών. Αστεία πράγματα. Η δασκάλα της Ραφήνας θα περνούσε μετά βαΐων και κλάδων από την αξιολόγηση -κατά κανόνα, οι εκπαιδευτικοί που βρίσκουν υπηρεσιακώς τον μπελά τους είναι όσοι φέρνονται ανθρωπινά στα ξενάκια.