Η απάντηση του μεθυσμένου ποιητή

Λείπω σήμερα και θα γυρίσω το βραδάκι, οπότε το κείμενο ανεβαίνει με αυτόματο πιλότο. Για τον ίδιο λόγο, σήμερα διάλεξα κάτι μικρό, ένα σύντομο ποίημα στο οποίο ένας μεθυσμένος ποιητής μάς διδάσκει τη διαφορά ανάμεσα στο «πολύ» και στο «αρκετά» και καταλήγει σε ένα εκ πρώτης όψεως αντιδιαισθητικό (counter-intuitive ελληνιστί) συμπέρασμα. Γιατί, μπορεί π.χ. στις σχολικές βαθμολογίες το «πολύ καλά» να δείχνει βαθμό καλύτερο από το «αρκετά καλά», αλλά στο πιοτό η σειρά ίσως και να αντιστρέφεται.

Το ποίημα είναι γερμανικό, του Λέσινγκ, αλλά θα παρουσιάσω πρώτα την ελληνική του μετάφραση, αφού αυτήν συνάντησα πρώτη, σε μια παλιά εφημερίδα που την ηλεξεφύλλιζα ψάχνοντας κάτι άλλο. Την εποχή εκείνη, δεκαετία του 1920, πολλές εφημερίδες δημοσίευαν κάθε μέρα στη δεύτερη σελίδα τους ένα ποίημα (μερικές., όπως η Μακεδονία, το συνέχισαν αυτό ως τη δεκαετία του 1960). Συνήθως το ποίημα ήταν μικρό, αφού χώρος πολύς δεν υπήρχε, αλλά στην ποίηση το μέγεθος δεν μετράει και πολλές φορές βρίσκει κανείς διαμαντάκια, σαν τούτο εδώ, που υπογράφεται από τον Κ. Καρθαίο:

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ
του Lessing

Ένας ποιητής κατέβαζε
ποτήρια απανωτά
Φτάνει, του λέει ο φίλος του
γιατ’ ήπιες αρκετά.
Κι εκείνος τού αποκρίθηκε:
Γιατί μιλείς κουτά;
Πολύ, μπορεί να πιει κανείς,
ποτέ όμως αρκετά!

«Πολύ μπορεί να πιει κανείς, ποτέ όμως αρκετά», ένας αποφθεγματικός στίχος που ευχαρίστως θα τον προσυπέγραφε ο κάθε πότης. Ο Καρθαίος, που τον παρουσιάσαμε πριν από ένα δίμηνο, έχει γράψει κι ο ίδιος ποίημα που παινεύει το ποτό, ενώ άφησε και πολύ αξιόλογο έργο ως μεταφραστής, σε θέατρο, μυθιστόρημα (τον Δον Κιχώτη) και ποίηση. Καιρός όμως είναι να στραφούμε στο πρωτότυπο ποίημα, γραμμένο από τον Γερμανό ποιητή Γκότχολντ Εφραίμ Λέσινγκ (1729-1781), ίσως τον σημαντικότερο της εποχής του διαφωτισμού.

Το πρωτότυπο:

Ein trunkner Dichter leerte
sein Glaß auf jedem Zug;
ihn warnte sein Gefährte:
Hör’ auf! du hast genug.
Bereit von Stuhl zu sinken,
sprach der: du bist nicht klug!
zuviel kann man wohl trinken,
doch nie trinkt man genug.

Από τη σύγκριση βλέπουμε πως η μετάφραση αποδίδει πιστά το πρωτότυπο, αν και αναγκαστικά ο Καρθαίος κρατάει μόνο τις μισές ρίμες, τις βαριές.  Βέβαια, στο καταληκτικό δίστιχο ο Λέσινγκ έχει zuviel, που ισοδυναμεί με το αγγλικό too much και με το γαλλικό trop, αλλά είχαμε πει, όταν συζητήσαμε εξαντλητικά το θέμα, ότι στην ελληνική γλώσσα δεν υπάρχει ακριβές αντίστοιχο των too much/trop/zuviel, διότι το «υπερβολικά» μπορεί να αποδώσει ορισμένες χρήσεις αλλά όχι όλες. Εδώ, ας πούμε, δεν θα μπορούσε να μπει το υπερβολικά, και όχι μόνο επειδή έχει πολλές συλλαβές. Εκεί που ο άγγλος λέει you drank too much, εμείς λέμε «παραήπιες» ή «ήπιες πολύ», όχι «ήπιες υπερβολικά».

Αλλά ας δούμε και μια αγγλική απόδοση. Το ποίημα του Λέσινγκ έχει μελοποιηθεί από τον Georg Benda, αλλά δεν μπόρεσα να το βρω στο γιουτούμπι -μπορείτε πάντως να το ακούσετε από αυτή τη σελίδα, είναι το εικοστό τραγούδι του δίσκου. Βρήκα λοιπόν τουλάχιστον τρεις αγγλικές αποδόσεις, που όμως πρέπει να έχουν γραφτεί πάνω στη μουσική του Μπέντα, δηλαδή για να τραγουδηθούν. Μία από αυτές, από εδώ:

A drunken poet emptied
His glass with every gulp;
His companion warned him:
Cease! you have had enough.
Ready to fall off his stool,
He said: You are not wise!
Truly, one can drink too much,
Yet one can never drink enough.

Δεν κρατάει τις ρίμες, αλλά αποδίδει καλά το τελευταίο δίστιχο. Μια άλλη προσπάθεια:

A drunken poet quickly drained
His glass, drawing this rebuff,
Being warned by his companion:
«Stop it! you’ve drunk enough.»
Poised to topple out of his chair,
He cracked: «Clever, you’re not!
One can always drink too much,
But enough can never be got.

Αυτός έχει ρίμες, αλλά νομίζω ότι χάνει την αποφθεγματικότητα στο τελευταίο δίστιχο. Πολύ καλύτερη η απόδοση του Καρθαίου, αλλά βέβαια ήταν ποιητής. Αν βρει κανείς καμιά μετάφραση του ποιήματος από βιβλίο, ας την παραθέσει.

Γαλλική μετάφραση δεν βρήκα, παρά μόνο από το τελευταίο δίστιχο, αν και σε μορφή πεζού αποφθέγματος: On peut boire trop, mais on ne boit jamais assez.

Δεν έχω εποπτεία του έργου του Λέσινγκ αλλά πρέπει να αγαπούσε το πιοτό, αν κρίνω από ένα άλλο απόφθεγμά του, που δεν ξέρω αν αρχικά ήταν κι αυτό έμμετρο: Das Leben ist zu kurz, um schlechten Wein zu trinken, παναπεί πρόχειρα Η ζωή είναι πολύ μικρή για να πίνουμε παλιόκρασο. Βρίσκω άλλωστε κι άλλο ένα βαρελοφρονικό ποίημά του:

An den Wein

Wein, wenn ich dich itzo trinke,
Wenn ich dich als Juengling trinke,
Sollst du mich in allen Sachen
Dreist und klug, beherzt und weise,
Mir zum Nutz, und dir zum Preise,
Kurz, zu einem Alten machen.

Wein, werd ich dich kuenftig trinken,
Werd ich dich als Alter trinken,
Sollst du mich geneigt zum Lachen,
Unbesorgt fuer Tod und Luegen,
Dir zum Ruhm, mir zum Vergnuegen,
Kurz, zu einem Juengling machen.

Εκεί στον Παράδεισο των ποιητών θα κάνει καλή παρέα με τον Καρθαίο και με τον άλλο δικό μας, τον λίγο μεταγενέστερό του, τον  Αθανάσιο Χριστόπουλο!