Στο μεϊντάνι της σύγχυσης: σημειώσεις για την Ουκρανία (του Ρογήρου)

Το ιστολόγιο διστάζει να γράφει για όλα τα θέματα της επικαιρότητας, ιδίως όταν ένα ενδεχόμενο άρθρο δεν έχει να δώσει κάποιαν προστιθέμενη αξία. Για το λόγον αυτό, απόφυγα ως τώρα να γράψω για την Ουκρανία. Από την άλλη, ειδικά σ’ αυτό το ιστολόγιο η ροή των πληροφοριών είναι αμφίδρομη, οπότε τα δικά σας σχόλια έχουν κι αυτά μεγάλη αξία. Γι΄αυτό το λόγο, διάλεξα σήμερα να βάλω ένα άρθρο του φίλου Ρογήρου για τις εξελίξεις στην Ουκρανία, που δημοσιεύτηκε χτες στα Ενθέματα της κυριακάτικης Αυγής και έχει επίσης αναδημοσιευτεί σε άλλους ιστοτόπους. Ο Ρογήρος, αν δεν το ξέρετε, έχει ένα εξαιρετικό ιστολόγιο με έφεση στη μεσαιωνικήν ιστορία, που ένα μόνο ψεγάδι του βρίσκω, ότι τα άρθρα του είναι ακριβοθώρητα, ίσως επειδή κάθε άρθρο του περιέχει κόπο και γνώσεις που άλλοι θα έβγαζαν βιβλίο.

Σαν δική μου συμβολή στο άρθρο του Ρογήρου, και επειδή εδώ λεξιλογούμε, μια γλωσσική πληροφορία: η πλατεία Μαϊντάν του Κιέβου, στα ουκρανικά λέγεται Майдан Незалежності, δηλαδή «Πλατεία της Ανεξαρτησίας». Η λέξη μαϊντάν, μ’ άλλα λόγια, σημαίνει «πλατεία» και είναι δάνειο από τα τουρκικά, meydan (περσικής αρχής). Πρόκειται για την ίδια λέξη που έδωσε και το δικό μας μεϊντάνι, που βέβαια σ’ εμάς χρησιμοποιείται κυρίως μεταφορικά («βγήκε στο μεϊντάνι» / «το έβγαλε στο μεϊντάνι», όταν κάποιος κοινολογήσει μυστικό κτλ.). Πρόσθεσα επίσης, πάλι από τον Ρογήρο, έναν χάρτη με τις επαρχίες της Ουκρανίας και το ποσοστό όσων δήλωσαν ως μητρική γλώσσα τα ρωσικά. Και πριν παραθέσω το κυρίως άρθρο, δίνω ξανά τον λόγο στον Ρογήρο, για ένα σχόλιο σχετικά με τον χάρτη: «Τα ποσοστά (που, για λόγους που δεν θα αναλύσω επί του παρόντος, εικάζω ότι μπορεί να είναι κατά τι υψηλότερα) είναι υψηλά έως πολύ υψηλά σε ολόκληρη την Ανατολική και τη Νότια Ουκρανία (περιλαμβανομένου του συνόλου των παραλίων της Μαύρης Θάλασσας) και στις αστικές περιοχές εν γένει. Επισημαίνω επίσης τη θέση σε ισχύ, τον Αύγουστου του 2012, του νέου ουκρανικού νόμου περί γλωσσικού καθεστώτος, βάσει του οποίου δόθηκε η δυνατότητα σε δήμους και διοικητικές περιοχές και περιφέρειες να χαρακτηρίσουν άλλη γλώσσα πλην της ουκρανικής ως «τοπική». Μεταξύ των δήμων που ανακήρυξαν τη ρωσική «τοπική γλώσσα» τους, καταλέγονται η Οδησσός, το Χάρκοβο, η Χερσών, η Σεβαστούπολη, το Ζαπαρόζε/ Ζαπαρίζια και το Ντνιπροπετρόφσκ».

Προκαλεί πράγματι εντύπωση ο απλοϊκός τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται στην Ελλάδα οι δραματικές εξελίξεις στην Ουκρανία. Από τη μία πλευρά, δημοσιεύονται πολιτικές αναλύσεις, υποτίθεται «φιλοευρωπαϊκές», τις οποίες υποψιάζομαι ότι, τηρουμένων των αναλογιών, δεν θα καταδεχόταν να υπογράψει ούτε κομματικός ινστρούχτορας μικρομεσαίας πόλης του Κάτω Βόλγα. Από την άλλη, είναι αδύνατο να συμφωνήσει κάποιος με απόψεις του τύπου «στην Ουκρανία την Ε.Ε. την υποστηρίζουν μόνον οι νεοναζί». Στην πραγματικότητα, μιλάμε για μια κρίση που μπορεί να εξηγηθεί με όρους γεωπολιτικής και η οποία έχει τα αίτιά της σε πολύ παλαιότερες εποχές. Για να είμαστε ακριβείς, η «καλή» ή «κακή» Ε.Ε. δεν είναι παρά μια πρόφαση, μια αφορμή· το διακύβευμα είναι εντελώς διαφορετικό.

Καταρχάς, πρέπει να επισημανθούν ορισμένα στοιχεία σχετικά με τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αφορμή για να ξεσπάσει η κρίση στην Ουκρανία.

* Για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι πολιτικές δυνάμεις που σήμερα χαρακτηρίζονται ως «αντιευρωπαϊκές» ήταν αυτές που «έτρεχαν» την υπόθεση της συμφωνίας σύνδεσης Ε.Ε.-Ουκρανίας. Επομένως, οι διακρίσεις με γνώμονα το ευρωπαϊκό κριτήριο δεν είναι τόσο ευχερείς.

* Η υπογραφή της συμφωνίας σύνδεσης είχε παγώσει για περίπου 1,5 χρόνο, επειδή η Ε.Ε. και τα κράτη μέλη ζητούσαν –όχι αδικαιολόγητα– από την Ουκρανία να προβεί σε μεταρρυθμίσεις του δικαστικού συστήματος και της έννομης τάξης της εν γένει (εμβληματικά επισημαινόταν η υπόθεση της συνεχιζόμενης φυλάκισης της πρώην προέδρου Τιμοσένκο).

* Είναι προφανές ότι πολλοί δεν γνωρίζουν τι ακριβώς είναι μια συμφωνία σύνδεσης. Πρόκειται για γενικού περιεχομένου συμφωνία με την οποία διακηρύσσεται ότι τα συμβαλλόμενα μέρη έχουν κοινές αρχές και η οποία συνοδεύεται ενίοτε (αλλά όχι κατ’ ανάγκη) με εμπορικά προνόμια για τη συνδεδεμένη χώρα και κάποιες διευκολύνσεις κυκλοφορίας εντός της Ε.Ε. για τους υπηκόους της. Δεν συνεπάγεται καμία απολύτως δέσμευση περί ένταξης, ούτε καν για έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων στο εγγύς ή το απώτερο μέλλον. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ένωση έχει υπογράψει συμφωνία σύνδεσης με την Τουρκία ήδη από το 1963, χωρίς βέβαια η χώρα να ενταχθεί στην Ε.Ε. Συμφωνίες σύνδεσης έχουν υπογραφεί ακόμη με χώρες όπως το Μαρόκο ή η Χιλή. Δεν νομίζω να αναμένει κανείς ότι η Χιλή θα αποτελέσει το 29ο μέλος της Ένωσης.

Σημαντικότερα είναι, όμως, τα βαθύτερα αίτια της ουκρανικής κρίσης.

Τα εδάφη της Ουκρανίας υπήρξαν κάποτε κοιτίδα του ρωσικού κράτους (το οποίο, για να είμαστε ακριβείς, συγκροτήθηκε από Σκανδιναβούς). Τον 15ο αιώνα, όμως, βρέθηκαν υπό πολωνικό έλεγχο. Το 1648 η εξέγερση του Μπαγκντάν Χμελνίτσκι οδήγησε σε μια πρόσκαιρη ανεξαρτητοποίηση της Ουκρανίας, αρκετά επισφαλή πάντως ώστε να αναζητηθεί η βοήθεια του ομόδοξου ισχυρού γείτονα: τον Ιανουάριο του 1654, με τη Συνθήκη του Περεγιασλάβλ, οι Κοζάκοι αναγνώριζαν την επικυριαρχία του τσάρου Αλέξιου της Ρωσίας. Σχετικά γρήγορα η επικυριαρχία εξελίχθηκε σε απορρόφηση. Κατά τους αιώνες που ακολούθησαν, η τάση της αφομοίωσης από τη Ρωσία συνυπήρχε με τις δυνάμεις ενός πολύμορφου ουκρανικού εθνικισμού οι οποίες ενεργοποιούνταν αναλόγως των ιστορικών συγκυριών (μεταξύ των οποίων και η ναζιστική κατοχή).

Η Ουκρανία σήμερα δεν είναι μία χώρα· είναι δύο τουλάχιστον. Υπάρχει «ουκρανική» Δύση και «ρωσική» Ανατολή, κάτι πολύ λογικό για ένα λαό του οποίου η εθνογένεση δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Πολύ λογικό για μια χώρα της οποίας τα σύνορα χαράχτηκαν με γνώμονα πολλούς και διάφορους λόγους, έτσι ώστε σήμερα να περιλαμβάνει εδάφη που μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν πολωνικά ή την έως το 1954 ρωσική Κριμαία η οποία ήταν το δώρο του Νικίτα Χρουστσόφ προς την Ουκρανία για τα 300 χρόνια από την «επανένωση Ρωσίας-Ουκρανίας».

Με απλά λόγια, το ζήτημα δεν είναι άλλο από την απομάκρυνση ή την προσάρτηση (όχι απαραίτητα τυπική) στη Ρωσία. Η Ε.Ε. είναι το πολύ ένα μέσο, τίποτε περισσότερο.

***

Το γεγονός ότι ίσως υπήρξε η διάθεση να «αποσπασθεί» από τη Ρωσία μια χώρα που ανήκει κατεξοχήν στη σφαίρα επιρροής της δεν είναι παράδοξο στο πλαίσιο των σύγχρονων γεωστρατηγικών συσχετισμών. Εφόσον όμως υπήρξε τέτοια βούληση, θα έπρεπε και τα μέσα να είναι ανάλογα (π.χ. γενναία οικονομική ενίσχυση, πολιτική στήριξη κ.ο.κ.). Στην προκειμένη περίπτωση, επιχειρήθηκε να γίνει επική παρτίδα πόκερ με μέσα που έφταναν για να παιχτεί το πολύ ένα άθλιο δελτίο ξυστού! Το αποτέλεσμα ήταν να απελευθερωθούν δυνάμεις που δεν μπορούν να ελεγχθούν και να προκληθεί αστάθεια που βλάπτει τα συμφέροντα της Ευρώπης, όπως κι αν τα εννοεί ο καθένας.