Τα στενά της Μαλάκας και ο Si Malakas

Την ώρα που γράφω αυτές τις γραμμές, δεν έχει ακόμα βρεθεί κανένα ίχνος από το αεροσκάφος της πτήσης MH 370 Κουάλα Λουμπούρ-Πεκίνο, που έχει μυστηριωδώς χαθεί εδώ και πέντε μέρες, ένα γεγονός αξιοσημείωτο μέσα στην τραγικότητά του, γιατί φαίνεται δύσκολο να πιστέψεις ότι στην εποχή μας, όπου οι πάντες και τα πάντα βρίσκονται κάτω από στενή παρακολούθηση από κάμερες, δορυφόρους, ραντάρ και συσκευές εντοπισμού θέσης, είναι δυνατόν να εξαφανιστεί για τόσες μέρες ένα τόσο μεγάλο αντικείμενο με 240 ανθρώπους μέσα του, και μάλιστα σε μια πολυσύχναστη περιοχή, όχι στη μέση του πουθενά όπως παλιά το χαμένο αεροπλάνο της Αμαλίας Έρχαρτ. Βέβαια, αν αεροπλάνο εκραγεί ενώ πετάει σε μεγάλο ύψος, υποθέτω ότι τα κομμάτια μπορεί να σκορπιστούν σε πολύ μεγάλη ακτίνα, οπότε ίσως το παράδοξο να είναι μόνο φαινομενικό.

Με πολύ ενδιαφέρον θα διαβάσω σχόλια για το θέμα του χαμένου αεροπλάνου (που βέβαια αργά ή γρήγορα θα βρεθεί, και μπορεί να έχει κιόλας βρεθεί όταν θα δημοσιευτεί το άρθρο μου), αλλά εμείς εδώ, όπως ξέρετε, λεξιλογούμε, οπότε το σημερινό άρθρο μοιραία θα εστιαστεί σε ένα άλλο παράδοξο φαινόμενο, κωμικό μάλλον παρά τραγικό, που παρουσιάστηκε κατά την κάλυψη της είδησης από τα ηλεκτρονικά και παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, κάλυψη στην οποία, πρέπει να πω, τα δελτία ειδήσεων των μεγάλων καναλιών φάνηκαν αρκετά γενναιόδωρα.

Το παράδοξο φαινόμενο που λέω είναι η μετατόπιση του τόνου ενός πασίγνωστου τοπωνυμίου που βρίσκεται κοντά στην εικαζόμενη τροχιά του αγνοούμενου αεροσκάφους. Πρόκειται για τα Στενά της Μαλάκας (ή Πορθμό της Μαλάκας). Η λέξη τονιζόταν ανέκαθεν στην παραλήγουσα -όμως ξαφνικά άρχισαν να την προφέρουν προπαροξύτονη. Για παράδειγμα, στο χτεσινό μεσημεριανό δελτίο ειδήσεων του Μέγκα άκουσα ότι οι έρευνες τώρα στρέφονται «στα στενά της Μάλακα» και ότι στρατιωτικό ραντάρ εντόπισε στίγμα του αναζητούμενου αεροσκάφους «πάνω από τα στενά της Μάλακα» (στο 0.16 και στο 0.27 αντίστοιχα του βιντεακιού).

Το τοπωνύμιο δεν μεταφέρθηκε χτες στη γλώσσα μας: πρόκειται για περιοχή στρατηγικής σημασίας, ίσως το πιο πολυσύχναστο θαλάσσιο πέρασμα στον πλανήτη, αφού είναι το προτιμώμενο πέρασμα από τον Ειρηνικό ωκεανό στον Ινδικό. Λοιπόν, όλες οι παλιές γεωγραφίες και εγκυκλοπαίδειες είχαν τον πορθμό της Μαλάκκας και τα Στενά της Μαλάκκας (αριστερά, φωτογραφία από τη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια).

Το διπλό κ δεν έμπαινε για να διαφοροποιήσει, έστω και οπτικά μόνο, το τοπωνύμιο από τη γνωστή τρισύλλαβη ελληνική λέξη, αλλά αποτύπωνε, κατά το συνήθειο της εποχής, την αγγλική ονομασία, Malacca. Θυμάμαι πάντως ότι με θυμηδία βλέπαμε τα «Στενά της Μαλάκκας» στους σχολικούς άτλαντες της εποχής μου -κάποιος περίπου συνομήλικος έγραψε προχτές σε σχόλιο ότι κάποιοι έσβηναν με μπλάνκο το ένα κάπα, εμείς δεν θυμάμαι να το κάναμε.

Σε νεότερες εγκυκλοπαίδειες η ορθογραφία απλοποιείται, Μαλάκα, ενώ κάποτε το τοπωνύμιο μένει και άκλιτο, Στενά της Μαλάκα  (π.χ. στην Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα). Ωστόσο, το ανέβασμα του τόνου είναι κάτι πρωτοφανέρωτο και, όπως όλα δείχνουν, οφείλεται σε σεμνοτυφία.

Δηλαδή, για να μην συμπέσει η εκφορά της λέξης από τα δελτία ειδήσεων με τη γνωστότερη ελληνική βρισιά, προτιμήθηκε να παρατονιστεί το τοπωνύμιο, από Μαλάκα σε Μάλακα. Πρέπει να πούμε ότι αρχικά επικράτησε κάποια αβεβαιότητα, κι έτσι διατυπώθηκαν και εναλλακτικές προτάσεις, όπως «Στενά της Μαλακκά» ή και «Στενά του Μαλακά«, οτιδήποτε δηλαδή εκτός από το καθιερωμένο εδώ και δεκαετίες «της Μαλάκας», αλλά εδώ και καναδυό μέρες νομίζω ότι στα κανάλια επικρατεί ομοφωνία και όλοι οι δημοσιογράφοι πλέον λένε «στενά της Μάλακα». Αν κάνω λάθος και υπάρχει κάποιος που να τονίζει στην παραλήγουσα, της Μαλάκα, ή, πολύ περισσότερο να το κλίνει, «της Μαλάκας», πολύ θα χαρώ να το μάθω.

Το Παπυράκι θεωρεί κύριο λήμμα τον αυτόχθονα τύπο (Μελάκα)

Ότι η επιλογή του παρατονισμού, της Μάλακα, οφείλεται σε σεμνοτυφία είναι βέβαια εικασία μου -πάντως δεν πρέπει να οφείλεται σε μεταφορά του αγγλικού, αν σκεφτούμε ότι στα αγγλικά ακούγονται και οι δυο προφορές, προπαροξύτονη και παροξύτονη, με συχνότερη, θαρρώ, την παροξύτονη, που είναι και αυτή που δίνεται στο forvo.com. Δεν αποκλείω βέβαια το ενδεχόμενο να υπάρχει διαφοροποίηση προφοράς ανάμεσα σε Άγγλους και Αμερικάνους, όποιος ξέρει ας βοηθήσει.

Σύμφωνα με τη Βικιπαίδεια, η Μαλάκα/Malacca στα μαλαισιανά λέγεται Melaka, και ετυμολογείται από ένα δέντρο που φυτρώνει στην περιοχή. Ωστόσο, δεν μπορούμε να αφήσουμε ασχολίαστη την ηχητική ομοιότητα με έναν μυθικό ήρωα, τον Si Malakas, που βέβαια δεν έδρασε ακριβώς στην περιοχή, αλλά λίγο πιο ανατολικά. Αν δεν ξέρετε τίποτα για τον Si Malakas, ή αν θέλετε να τον θυμηθείτε, διαβάστε παρακάτω. Από δω και κάτω επαναλαμβάνω στοιχεία από ένα παλιό άρθρο που είχα ανεβάσει πριν από 3-4 χρόνια,  όταν είχε έρθει στην επικαιρότητα ένας τροπικός τυφώνας που πέρασε από τα ιαπωνικά νησιά και που ονομαζόταν Malakas, πράγμα που όπως ήταν φυσικό προκάλεσε θυμηδία και σχολιάστηκε. (Πρέπει βέβαια να πω ότι το άρθρο εκείνο ήταν βασισμένο σε παλιότερο κείμενό μου που υπάρχει στον ιστότοπό μου και στο βιβλίο μου Γλώσσα μετ’ εμποδίων).

Ο Σι Μαλάκας και η Σι Μαγκάντα

Λοιπόν, στη μυθολογία των Φιλιππινέζων ο γενάρχης τους, το ανάλογο του Αδάμ δηλαδή ή του Δευκαλίωνα αν προτιμάτε, λέγεται Si Malakas και η καλή του, το αντίστοιχο της Εύας δηλαδή ή της Πύρρας αν προτιμάτε, λέγεται Si Maganda. Μάλιστα σύμφωνα με έναν μύθο ο Σι Μαλάκας ξεπήδησε, μαζί με την καλή του, από ένα καλάμι μπαμπού, όπως βλέπετε στην εικόνα αριστερά. Αν έχω καταλάβει καλά, Malakas στη γλώσσα Ταγκαλόγκ σημαίνει “δυνατός” ενώ Maganda σημαίνει “όμορφη”, αν πάλι κάποιος επισκέπτης ξέρει από Ταγκαλόγκ ας επιβεβαιώσει ή ας διορθώσει.

Όπως φαίνεται, ο μύθος του Si Malakas, ή και σκέτο Malakas, είναι ζωντανός στις σημερινές Φιλιππίνες. Τουλάχιστον αυτό θα συμπεράνουμε αν κάνουμε αναζήτηση στο Διαδίκτυο, όπου, ας πούμε, θα τον βρούμε να φιγουράρει επάνω σε τισέρτ όπως αυτό της δεύτερης φωτογραφίας -προσέξτε τη μικρότερη λεζάντα, Filipino power.

Ολοκάθαρα, οι Φιλιππινέζοι θεωρούν γενάρχη τους, δικόν τους, ήρωά τους, τον Μαλάκας. Όπως υποψιαστήκατε, πλανώνται πλάνην οικτράν. Η ηχητική ομοιότητα δεν μπορεί να είναι τυχαία.

Εμείς, οι απόγονοι του Μαλάκα, ξέρουμε την Αλήθεια. Είναι ηλίου φαεινότερο ότι ο γενάρχης των Φιλιππινέζων ήταν προκατακλυσμιαίος Έλληνας που έφτασε με τα ελληνικά κοίλα πλοία, περνώντας ασφαλώς από τα Στενά της Μαλάκας, που ονομάστηκαν έτσι προς τιμή του, και αποβιβάστηκε στα νησιά του Ειρηνικού για να τους μεταλαμπαδεύσει τον ελληνικό πολιτισμό. Κι ενώ οι άγλωσσοι ιθαγενείς είχαν μαζευτεί στην ακτή και κοίταζαν γεμάτοι θαυμασμό τους λεβεντόκορμους επισκέπτες, ο πλοίαρχος έλεγε με μεγάλη φωνή (μεταφράζω από τα προκατακλυσμιαία ελληνικά): Εμπρός παλικάρια μου να μεταλαμπαδεύσουμε την τρισχιλιετή μας γλώσσα σε τούτη τη μακρινή γωνιά, να μεταδώσουμε τα ιδεώδη της φυλής μας στους απολίτιστους αγρίους… Όπως ξέρετε όμως, η πειθαρχία δεν είναι το φόρτε της φυλής μας -και ούτε τότε ήταν.

Κάποιος ναύτης, ασφαλώς πρόγονος του Θερσίτη, είπε στον διπλανό του:

– Μας έπρηξε τούτος ο μαλάκας!

– Ποιος είναι μαλάκας ρε; ρώτησε εξαγριωμένος ο πλοίαρχος που το άκουσε.

– Συ, του απάντησε μεγαλόφωνα και θαρρετά ο Θερσίτης.

– Εσένα θα σε κανονίσω μετά, είπε ο πλοίαρχος κι έδωσε τόπο στην οργή συναισθανόμενος τη σημασία της στιγμής.

Και πήδηξε στη χρυσή άμμο. Και οι άγλωσσοι ιθαγενείς, που είχαν ακούσει όλη τη στιχομυθία και ρούφηξαν τον Έλληνα Λόγο όπως το διψασμένο χώμα τις πρώτες σταγόνες της βροχής, έσπευσαν να στεφανώσουν με άνθη τον μακρινό πρόγονό μας, κραυγάζοντας ρυθμικά το όνομά του «Σι Μαλάκας!», «Σι Μαλάκας!», «Σι Μαλάκας!» και να τον λατρέψουν σαν θεόσταλτο γενάρχη τους. Όσο κι αν προσπάθησε αργότερα να τους μεταπείσει ο ηρωικός εκείνος πλοίαρχος ότι δεν λέγεται έτσι, η αλήθεια είναι ότι καλύτερα να σου βγει το μάτι παρά το όνομα.

Γι’ αυτό και πιστεύω ότι όταν αναφερόμαστε στον μυθικό γενάρχη των Φιλιππινέζων Si Malakas πρέπει να τον γράφουμε «Συ Μαλάκας» για να διατηρούμε το ετυμολογικό ίνδαλμα της λέξης. Και βέβαια, απευθύνω έκκληση στους δημοσιογράφους να αποκαταστήσουν τον σωστό τονισμό στα Στενά (ή τον Πορθμό, αν προτιμούν) της Μαλάκας, προς τιμήν του προγόνου μας που πριν από αμνημόνευτα χρόνια πέρασε από εκεί πηγαίνοντας να μεταδώσει τον ελληνικό πολιτισμό στον μακρινό Ειρηνικό ωκεανό.

ΥΓ Για να μην παρεξηγηθώ και κυρίως για να μην δω το αρθράκι να δημοσιεύεται με καμάρι σε ελληναράδικα σάιτ, σπεύδω να διευκρινίσω ότι οι τελευταίες παράγραφοι (από το “Η ηχητική ομοιότητα… και μετά) είναι χιουμοριστικές. Η ατάκα για τους άγλωσσους ιθαγενείς είναι εμπνευσμένη από το βιβλίο του καθηγητή κ. Θεοφανίδη. Ωστόσο, τα στοιχεία της εισαγωγής για τον μυθικό γενάρχη των Φιλιππινέζων είναι πέρα για πέρα αλήθεια. Το είχα ανακαλύψει πριν από κάμποσα χρόνια τυχαία στο Διαδίκτυο. Το εύρημα το δανείστηκε και ο πατέρας μου Δημήτρης Σαραντάκος και το χρησιμοποιεί στο μυθιστόρημά του Τα έπη των Αριμασπών.