Ριζοσπάστης, πριν από 102 χρόνια
Posted by sarant στο 9 Φεβρουαρίου, 2010
Σαν σήμερα πριν από 102 χρόνια, στις 9 Φεβρουαρίου 1908, κυκλοφόρησε στην Αθήνα η εφημερίδα «Ριζοσπάστης» από τον Γ. Φιλάρετο. Η σύμπτωση στον τίτλο με τη σημερινή εφημερίδα που είναι όργανο του ΚΚΕ δεν είναι τυχαία. Ο τίτλος είναι ο ίδιος, η εφημερίδα διαφορετική. Για να το πω αλλιώς, ο Ριζοσπάστης του Φιλάρετου ήταν η προϊστορία του σημερινού Ριζοσπάστη. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Ο Γ. Φιλάρετος (1848-1929), γεννημένος στη Χαλκίδα δικηγόρος, γαλλοθρεμμένος, ήταν από τους πρώτους αντιμοναρχικούς πολιτευτές, γι’ αυτό άλλωστε και αποκλήθηκε «πατέρας της δημοκρατίας». Μεγάλος πια κατοίκησε στην Καλλιθέα γι’ αυτό και ένας κεντρικός δρόμος της έχει το όνομά του. Ένα βιβλίο του, Ξενοκρατία, γνώρισε επιτυχία και επανεκδόσεις και ίσως μας απασχολήσει σε άλλο άρθρο διότι εκεί περιλαμβάνεται η δήλωση που πιθανώς να χρησίμεψε στην χάλκευση της «δήλωσης Κίσινγκερ».
Το 1908 ο Φιλάρετος έβγαλε τον Ριζοσπάστη, που είχε υπότιτλο Εφημερίς εβδομαδιαία εθνική, πολιτική και κοινωνική. Ο Ριζοσπάστης έβγαινε κάθε βδομάδα σε 4σέλιδο πολυτελές χαρτί μεγάλου σχήματος, κάποτε και 6σέλιδο ή 8σέλιδο. Στο πρώτο τεύχος, αντί προγράμματος, ο Φιλάρετος εκθέτει κάποιες αρχές του, όπως: Κατά της επιβούλου ξενοκρατίας. Υπέρ της εθνικής καιροσκόπου πολιτικής. (Χρησιμοποιεί το καιροσκόπος θετικά, με την έννοια της αξιοποίησης των ευκαιριών). Δεν τολμάει να ταχθεί αμέσως κατά του στέμματος. Λέει: Υπέρ του Στέμματος, ως αμερολήπτου μόνον ρυθμιστού της συνταγματικής μηχανής. Στα γλωσσικά είναι φανατικός καθαρευουσιάνος. Λέει: Κατά του ψευδοπολιτισμού, της ξενομανίας, της ξενολατρείας, του μαλλιαρισμού, της κοινωνικής αναρχίας και της αθεΐας. Υπέρ των πατρίων και των εθνικών παραδόσεων, της θρησκείας και της αθανάτου γλώσσης μας. Κατά του ανθυγιεινού βίου, δι ου λεληθότως, ακουσίως και κατά δόσεις αυτοκτονούσιν οι άνθρωποι και φρικωδώς αυξάνει ο εκφυλισμός. …
Οι δημοτικιστές του Νουμά αντιμετώπισαν με χλευασμό τον Φιλάρετο (τον είπαν Φλυάρετο). Η εφημερίδα δεν βρήκε μεγάλη απήχηση. Έκλεισε τρία χρόνια αργότερα, το 1911.
Ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον Ριζοσπάστη του Φιλάρετου και στον σημερινό είναι ο Γιάννης Πετσόπουλος, λόγιος και δημοσιογράφος, τότε βενιζελικός. Το 1916, με το κίνημα του Βενιζέλου, άρχισε να εκδίδεται στη Θεσσαλονίκη ο Ριζοσπάστης από τον Πετσόπουλο, με τον υπότιτλο «Πολιτική Εφημερίς», κάθε Τετάρτη και Κυριακή. Το πρώτο φύλλο βγήκε στις 12 Ιουνίου του 1916. Ο Ριζοσπάστης του Πετσόπουλου ήταν έντυπο βενιζελικό, ανταντόφιλο, αντιμοναρχικό.
Μετά την εκδίωξη του βασιλιά Κωνσταντίνου (τον Ιούλιο του 1917) και την επάνοδο Βενιζέλου στην πρωτεύουσα του ενωμένου πλέον κράτους, ο Πετσόπουλος θέλησε να επανεκδώσει τον Ριζοσπάστη στην Αθήνα και ζήτησε από τον Φιλάρετο, ιδιοκτήτη του τίτλου, να συμπράξει. Ο Φιλάρετος παραχώρησε τον τίτλο αλλά δεν θέλησε να συμμετάσχει στην έκδοση· σε αντάλλαγμα της συναίνεσής του, έθεσε ως όρο η γλώσσα της εφημερίδας να είναι η καθαρεύουσα. Ο Πετσόπουλος σχολίασε στο πρώτο φύλλο της εφημερίδας: «Ερωτώμεν τον σεβαστόν φίλον και πατέρα της εν Ελλάδι δημοκρατικής κινήσεως: Δεν είναι επίσης δημοκρατικόν, άμα αγωνίζεται κανείς δια τον λαόν να ζητεί και την επικράτησιν της δημοτικής γλώσσης;»
Ο Ριζοσπάστης λοιπόν επανεκδόθηκε στην Αθήνα στις 23 Ιουλίου 1917 ως πρωινή ημερήσια εφημερίδα που αυτοπροσδιοριζόταν ως «Εφημερίς δημοκρατικών αρχών». Διευθυντής και ιδιοκτήτης της ήταν ο Γ. Πετσόπουλος και αρχισυντάκτης της ο δεξιός σοσιαλιστής Ν. Γιαννιός. Την πρώτη περίοδο (1917- 1918) από τις σελίδες της προβαλλόταν ένα κράμα φιλελεύθερων δημοκρατικών, προοδευτικών- μεταρρυθμιστικών και σοσιαλιστικών ιδεών. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο Ριζοσπάστης της περιόδου εκείνης στέκεται ολόψυχα με το μέρος της πολεμικής προσπάθειας της Αντάντ. Λογουχάρη, στο κύριο άρθρο της 16.3.1918 διαβάζουμε: «Η βάρβαρος ράτσα των Τευτόνων έπεσεν επάνω στις μεγάλες Συμμαχικές καρδιές μ’ όλην της την άγριαν ορμήν». Την ίδια περίοδο, επικρίνει την απεργία των εργατών ηλεκτρισμού, λέγοντας ότι «συμβιβασμός και συνεννόησις Κράτους και εργατών ηδύνατο και δύναται να επέλθει» (15.3.1918) ή γράφει ότι οι μειονοτικοί στρατιώτες (Ισραηλίτες και Τούρκοι) δεν είναι συνετό να υπηρετούν στο μέτωπο και καλεί την κυβέρνηση να αφήσει τας «ψευτοφραγκικάς λεπτότητας» διότι «Δεν πρέπει επιδεικνύοντες ψευτοπολιτισμόν να παίζομεν με την άμυνα της Πατρίδος μας» (9.3.1918). Παράλληλα, δεν τσιγκουνεύεται τα υβριστικά επίθετα για τον έκπτωτο βασιλιά Κωνσταντίνο.
Όμως, οι καιροί ήταν ανήσυχοι και οι συνειδήσεις προχωρούσαν γρήγορα. Έτσι, τον Σεπτέμβριο του 1918 ο Γιαννιός εγκατέλειψε την αρχισυνταξία, ενώ ο Πετσόπουλος άρχισε να στρέφεται ολοένα και περισσότερο προς τα αριστερά. Υπό την επίδραση της ίδρυσης του ΣΕΚΕ, τον Νοέμβριο του 1918, ο Ριζοσπάστης αρχίζει μια αριστερή στροφή, η οποία όμως δεν ολοκληρώθηκε μέσα σε λίγες μέρες αλλά διάρκεσε αρκετά.
Οι σταθμοί αυτής της πορείας είναι: τον Μάιο του 1919 ο Πετσόπουλος γίνεται μέλος του ΣΕΚΕ· στις 15 Σεπτεμβρίου 1919, ο υπότιτλος αλλάζει από «Εφημερίς δημοκρατικών αρχών» σε «Εφημερίς σοσιαλιστική»· τον Απρίλιο του 1920 το 2ο συνέδριο του ΣΕΚΕ αποφασίζει να θέσει τον Ριζοσπάστη υπό τον έλεγχο της Κεντρικής Επιτροπής· αυτό επισημοποιείται στις 2 Ιουνίου 1920 όταν στην προμετωπίδα της εφημερίδας προστίθεται η ένδειξη «Υπό τον πολιτικόν έλεγχον της Κεντρικής Επιτροπής του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος». Τελικά, τον Ιούλιο του 1921 ο Πετσόπουλος θα παραδώσει οριστικά την ιδιοκτησία της εφημερίδας στο Κόμμα, κι έτσι από την 1η Αυγούστου 1921 ο Ριζοσπάστης εκδίδεται ως «Επίσημον Όργανον του Σοσιαλιστικού Εργατικού (Κομμουνιστικού) Κόμματος και της Γενικής Συνομοσπονδίας των Εργατών της Ελλάδος». Η επόμενη αλλαγή είναι το 1924 όταν το ΣΕΚΕ μετονομάζεται σε ΚΚΕ.
Δεν ξέρουμε ποιος ανέλαβε αρχισυντάκτης του Ριζοσπάστη μετά τον Γιαννιό. Αν κανείς έχει κάποιο στοιχείο, τον παρακαλώ να μου το πει. Στις 26 Απριλίου 1920 ανακοινώθηκε ως αρχισυντάκτης ο Θεόδωρος Λασκαρίδης, που τη βιογραφία του ερευνώ αυτή την περίοδο, ενώ στις 15 Ιουνίου 1921 ανέλαβε ο κύπριος ποιητής Λεωνίδας Παυλίδης. Τον Αύγουστο του 1921 αναλαμβάνει τριμελής συντακτική επιτροπή (Πετσόπουλος, Δημητράτος, Χαλκός). Το Χαλκός είναι ψευδώνυμο του Κορδάτου.
Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία 
sarant said
Όποιος θέλει να δει όλη την πρώτη σελίδα του πρώτου φύλλου του Ριζοσπάστη του Φιλάρετου, μπορεί από εδώ:
Δεν το έβαλα στο κυρίως άρθρο γιατί θα βάραινε πολύ.
Μιχάλης Νικολάου said
Τι μαθαίνει κανείς εδώ! Η Φιλαρέτου είναι δυό δρόμους κάτω απ’ το σπίτι που μεγάλωσα, και δεν είχα ιδέα για την προέλευση του ονόματος.
sarant said
Ο Φιλάρετος όταν ήταν πια μεγάλος πήγε να μείνει στην άδεια τότε Καλλιθέα κι έβγαλε κι ένα βιβλίο «Από το 75ο ύψωμα» (ήταν τότε 75 χρονών).
Μπουκανιέρος said
Κι εγώ δεν είχα συνδυάσει τη Φιλαρέτου με (αυτόν) το Φιλάρετο.
Το όνομα Φιλάρετος έχει δώσει τοπωνύμιο (το) Φιγαρέτο (<Φιλαρέτου) στην Κέρκυρα – δεν βρέθηκαν γουδόφρονες για να το επαναφέρουν στην τάξη.
Μαρία said
Μπουκάν, κι εγώ περίμενα να πεις οτι σας έκλεψε τον τίτλο της εφημερίδας.
>τον Μάιο του 1919 ο Πετσόπουλος γίνεται μέλος του ΣΕΚΕ
15/5/1919 αποβιβάζονται στη Σμύρνη τα πρώτα αγήματα του ελληνικού στρατού κι ο Ριζοσπάστης πρωτοστατεί στην αντιπολεμική προπαγάνδα.
>τον Απρίλιο του 1920 το 2ο συνέδριο του ΣΕΚΕ αποφασίζει να θέσει τον Ριζοσπάστη υπό τον έλεγχο της Κεντρικής Επιτροπής
Το 2ο συνέδριο αποφάσισε την οργανική και αποκλειστική ένταξη του ΣΕΚΕ στην Γ’ κομμουνιστική Διεθνή.
Μέχρι τότε η ομάδα που υποστήριζε την ένταξη έχοντας ιδρύσει ξεχωριστή οργάνωση, την «Κομμουνιστική Ένωση» στον Πειραιά, εξέδιδε το περιοδικό «Κομμουνιστής». Η ομάδα διαλύθηκε τον Απρίλιο του 20.
>Το Χαλκός είναι ψευδώνυμο του Κορδάτου. που μετά το 32 αποκαλείται «σαστισμένη κότα της τροτσκιστικής διανόησης» και άλλα ωραία.
Μαρία said
Βλέπω οτι ο Φιλάρετος καταγόταν απο το Προμύρι του Πηλίου και διετέλεσε το 1881 βουλευτής Βόλου-Φερών-Πηλίου.
sarant said
Πράγματι. Γεννήθηκε Χαλκίδα, αλλά είχε καταγωγή από Πήλιο. Του έχει αφιερώσει εκτενές άρθρο ο Κ. (κύριος) Χ. Σαρτζετάκης.
Μαρία said
Και ο Σούρλας λόγω εντοπιότητας.
Μπουκανιέρος said
Ωραίους θαυμαστές είχε (κι όχι άδικα, απότι φαίνεται).
Μαρία, ωραίες οι παρατηρήσεις σου στο σχ. 5.
Δεν πολυνοιάζομαι για το κοπιράιτ.
Μαρία said
Αν εννοείς το κοπιράιτ της σαστισμένης κότας και λοιπών κοσμητικών ανήκει στο Ζεύγο.
Τις πληροφορίες τις αντλώ απ’ την επαγγελία …, του Ελεφάντη. Γράφει για τους Πειραιώτες:«Κυρίως όμως επιδίδονταν στην αντιπολεμική προπαγάνδα και φαίνεται οτι απο την ομάδα αυτή επανδρώθηκαν οι αρχικοί αντιπολεμικοί πυρήνες κομμουνιστών φαντάρων στο μέτωπο της Μ.Ασίας. Εξέδιδαν μάλιστα ένα πολυγραφημένο έντυπο, τη Φούντα, του οποίου βασικός υπεύθυνος ήταν ο Γιώργης Νίκολης»
Φαντάζομαι οτι παραπέμπουν στη φούντα του τσολιά.
Τον Πετσόπουλο τον διέγραψαν αργότερα και πάντως πριν απο το 46 που βγάζει το βιβλίο «Τα πραγματικά αίτια της διαγραφής μου απο το ΚΚΕ».
sarant said
Μαρία, ο Πετσόπουλος διαγράφτηκε νωρίς, περί το 1923-4, αλλά δεν απομακρύνθηκε πολύ. Στην Κατοχή ξαναπροσέγγισε, μπήκε πάλι στο ΚΚΕ και μετά ξαναέφυγε. Δεν έχω διαβάσει το βιβλίο του.
Antoine said
Δεν το εχω προχειρο τώρα(ελπιζω να επανέλθω) αλλα για τον μετέπειτα διευθυντη του «Ρ» (και όλη την ιστορία του) πρέπει να γράφει ο Ζορμπαλάς στο βιβλίο του «Σημαία του Λαού» Σύγχρονη Εποχή.
Μπουκανιέρος said
Α, μπράβο, να μάθουμε την αλήθεια από εγκεκριμένες εκδόσεις γιατί αυτή η Μαρία μάς έχει μπερδέψει…
Μαρία said
Μπουκάν, ήρεμα.
Νίκο, αν τον διέγραψαν, το 24 μαντεύω το λόγο: Συντάχθηκε με τη γραμμή Κορδάτου-Αποστολίδη(η διαγραφή τους οριστικοποιήθηκε στο Δ΄συνέδριο το 27) για το μακεδονικό.
Πού το στηρίζω:
Διαβάζω, ό.π. αλλά και στο Δάγκα-Λεοντιάδη οτι στη συνδιάσκεψη της βαλκανικής κομμουνιστικής ομοσπονδίας το Μάιο του 22, ο Βούλγαρος εκπρόσωπος παρουσίασε την πρόταση για ανεξάρτητη Μακεδονία και Θράκη. Αντέδρασε ο Γιουγκοσλάβος εκπρόσωπος, και ο Πετσόπουλος που εκπροσωπούσε το ΣΕΚΕ αρνήθηκε να δεσμευτεί.
Έχει γράψει και βιβλίο, «Τα εθνικά ζητήματα και οι Έλληνες κομμουνιστές», 1946
REISIS said
Η συντακτική ομάδα του σημερινού Ριζοσπάστη έχει κάνει κάποια επετειακή αναφορά ή αφιέρωμα στην πρόδρομο εφημερίδα του Φιλάρετου ή δεν θεωρεί αξιομνημόνευτο γεγονός αυτήν την επέτειο ;
sarant said
Ναι, έχουν κάνει αφιέρωμα στην εφημερίδα του Φιλάρετου -σίγουρα πρόπερσι που ήταν και η 100ή επέτειος. Απλώς δεν το έβαλαν στο «Σαν σήμερα».