Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Οι γονείς

Από την προπερασμένη Τρίτη έχω αρχίσει να δημοσιεύω αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Το σημερινό είναι το δεύτερο κεφάλαιο. που και αυτό ασχολείται με τους προγόνους, και ειδικότερα με τον πατέρα του ποιητή (δηλαδή τον πατέρα του παππού μου).Το προηγούμενο, πρώτο κεφάλαιο, βρίσκεται εδώ.

Σ’ αντίθεση με τον πληθωρικό και ασυγκράτητο Μιχάλη, ο γιος του ήταν πράος και μετρημένος χαρακτήρας· αγαπούσε τα γράμματα, του άρεσαν τα χωρατά και τα γλέντια και σιχαινόταν τους καβγάδες και τους τσακωμούς. Έβγαλε το δημοτικό στη Γέρμα και το Σχολαρχείο στο Γύθειο.Το δευτεροβάθμιο αυτό σχολείο, που επίσημα λεγόταν «Ελληνικόν Σχολείον» κι ήταν μια βαθμίδα ανάμεσα σε δημοτικό και γυμνάσιο, έδινε όπως φαίνεται στέρεες και ουσιαστικές γνώσεις στους αποφοίτους του. Ο Δημήτρης πάντως έμαθε πολύ καλά αρχαία ελληνικά και καλούτσικα γαλλικά καθώς και γεωγραφία και πραχτική αριθμητική.

Από τότε που ο πατέρας του ήταν στη φυλακή καταπιάστηκε να οργανώσει το πατρικό του χτήμα. Ήταν θαυμάσιος ξυλουργός και ξυλόγλυπτης και τα περισσότερα έπιπλα και σύνεργα του σπιτιού ήταν έργο των χειρών του. Αργότερα άνοιξε ξυλουργείο στην Τσίπα (το Νέο Οίτυλο) και έφτιαχνε κάθε είδους σκαλιστά έπιπλα, σεντούκια και κασέλες καθώς και τέμπλα εκκλησιών. Τα τέμπλα των εκκλησιών της Τσίπας και του Βαχού είναι δικά του δημιουργήματα.

Γράφτηκε συνδρομητής σ’ ένα γαλλικό αγροτικό περιοδικό και με τη βοήθεια του εφάρμοσε πολλές πρωτοπόρες για την εποχή και τον τόπο μεθόδους, με αποκορύφωμα την κατασκευή μιας κλωσομηχανής που λειτουργούσε με λάμπες πετρελαίου. Η κλωσομηχανή αυτή έγινε θρυλική σ’ όλη την κεντρική Μάνη, παρά το γεγονός ότι τα εγκαίνια της σημείωσαν παταγώδη αποτυχία. Τα αυγά που βάλανε δεν είχαν γονιμοποιηθεί από πετεινό και κλωσόπουλα δε βγήκαν. Ο Δημήτρης όμως απτόητος επανέλαβε την προσπάθεια και τα τετρα­κόσια πουλιά που του έδωσε η μηχανή βούλωσαν τα στόματα και των πιο δύσπιστων. Κόσμος και κοσμάκης ήρθαν να δουν τη θαυματουρ­γή κατασκευή «που έβγαζε κλωσόπουλα χωρίς κλώσες» κι ο πα­πάς του Βαχού, αφού περιεργάστηκε το μηχάνημα πολλήν ώρα σκυθρωπός, πήρε παράμερα τον Δημήτρη και του ’πε:

«Αυτά, παιδί μου Δημήτρη, είναι δουλειές του Οξαποδώ. Κοίτα να το καταστρέψεις αυτό το πράγμα πριν χάσεις την ψυχή σου».

Η Ισαβέλλα Οικονομίδου πριν παντρευτεί τον Δημήτρη πέρασε πολλά χρόνια στον Πειραιά, στο Ναύπλιο και άλλες πόλεις, γιατί ο πατέρας της ήταν πολυπλάνητος δημόσιος υπάλληλος. Δεν ήταν μόνο αυτή πολύτοκος, η αδελφή της η Σοφία Δαβάκη την ξεπέρασε, γεννώντας εννιά παιδιά (ο πρωτότοκός της, ο Κώστας, ήταν ο μετέπειτα ήρωας της Πίνδου), τρεις κόρες κι έξι γιους. Αντίθετα τα αρσενι­κά αδέλφια της δεν ήταν τόσο παραγωγικά, ο Κώστας, ο δάσκαλος, έκανε δύο παιδιά, τον Δημήτρη και την Παρασκευή, ο Νίκος, ο γεω­πόνος, επίσης δύο, την Αγγελική και τον Μίμη, ενώ ο μεγαλύτερος αδελφός της ο Ηλίας δεν πρόφτασε να παντρευτεί. Ήταν αστυνομι­κός και δεινός διώκτης του εγκλήματος. Συνοδευόμενος από το πιστό σκυλί του την Έλβα εισχωρούσε άφοβα στα πιο απρόσιτα καταφύ­για των κακοποιών στοιχείων. Μια φορά όμως που είχε αφήσει το σκυλί του σπίτι, ένας διαβόητος κακοποιός, Βεδούρης ονόματι, γό­νος μάλιστα καλής οικογένειας, τον παραφύλαξε στην εξέδρα του Νέου Φαλήρου και τον σκότωσε.

Η Ισαβέλλα, μικρόσωμη και λεπτοκαμωμένη, έκρυβε στο ντελικά­το σώμα της πολύ μεγάλη δύναμη, σωματική και ψυχική. Προσαρμό­στηκε στη σκληρή και στερημένη ζωή της Μανιάτισσας και μαζί με τον άντρα της φτιάξανε μια μονιασμένη οικογένεια, όπου όλοι, ακόμα και τα μικρά παιδιά συμβάλλανε στην κοινή προσπάθεια για επιβίωση. Η οικογένεια, όπως γινόταν τότε σ’ όλη την ελληνική ύπαιθρο, ζούσε σε συνθήκες κλειστής οικονομίας, όπου το χρήμα έπαιζε πολύ μικρό ρόλο.

Όπως ήταν καθιερωμένο στη Μάνη, όλες σχεδόν τις αγροτικές δουλειές ακόμα και τις πιο βαριές τις έκαναν οι γυναίκες. Στο σπίτι υπήρχαν τέσσερα θηλυκά: η προγιαγιά,η κυρούλα, χήρα του Σαράντου, Θεός σχωρέστον, η γιαγιά η Αναστασία, η μάνα η Ισαβέλλα κι η κόρη η Τασία. Η πρώτη, υπέργηρη κι η τελευ­ταία, μικρό κοριτσάκι, φρόντιζαν τις κότες, τα κουνέλια και κοίταζαν τα άλλα μικρότερα παιδιά. Οι βαριές δουλειές γίνονταν από την Ισα­βέλλα και την πεθερά της, που δούλευαν με το τσαπί και την κόσα στα χωράφια, φρόντιζαν τα βόδια, τα γουρούνια, το μουλάρι και το γαϊ­δούρι και ταυτόχρονα είχαν απάνω τους όλο το νοικοκυριό του σπι­τιού, τον αργαλειό και το ράψιμο. Φύτευαν λινάρι στην πλαγιά απέ­ναντι από το σπίτι, που γι’ αυτό ονομαζόταν Λιναρίστρα, κι από το λινάρι έκλωθαν νήματα με τα οποία ύφαιναν στον αργαλειό υφάσμα­τα για τα σεντόνια, τα τραπεζομάντιλα και τ’ ασπρόρουχα. Κούρευαν τα πρόβατα και με το μαλλί τους έπλεκαν ρασογέλεκα, τσουράπια και άλλα ζεστά ρούχα. Κούρευαν τα κατσίκια κι από το μαλλί τους έκα­ναν κάπες. Έπηζαν τυρί, άλεθαν στο χερόμυλο το στάρι κι έφτιαχναν μακαρόνια και τραχανά. Κάθε Δεκέμβρη όταν σφάζαν το γουρούνι, από το κρέας του έφτιαχναν σύγγληνα κι από το τομάρι του έραβαν τσαρούχια για όλα τα μέλη της οικογέ­νειας.

Όσο κι αν φαίνεται σήμερα απίστευτο, δε σώθηκε το μικρό όνομα της προγιαγιάς, γιατί παλιά στη Μάνη οι γυναίκες δεν είχαν ουσιαστικά προσωπικό όνομα. Όταν ήταν μικρές τις φώναζαν με το οικογενειακό τους με την κατάληξη -ίτσα (π.χ. Σαραντίτσα). Όταν παντρεύονταν παίρναν το όνομα του συζύγου με την κατάληξη -ού (π.χ. Νικολού).

Οι γονείς με τέσσερα από τα εφτά παιδιά τους, σε φωτογραφία του 1910

Η Ισαβέλλα είχε ακόμα την ευθύνη για την πειθαρ­χία τών εφτά παιδιών της, που ήταν πολύ ζωηρά και σκανταλιάρικα. Στο επί­μηκες τραπέζι τους καθό­ταν πάντα οπλισμένη μ’ ένα μακρύ καλάμι, που της επέτρεπε να φτάνει και να τιμωρεί ακόμα κι όποιον καθόταν στην άλλη άκρη. Ο Νίκος κι ο Γιώργος οι πιο ζωηροί απ’ όλους τρώγανε τις περισσό­τερες καλαμιές. Τον Θόδωρο που ήταν, σ’ αντίθεση με τ’ αδέλφια του, παχουλός τον είχαν βγάλει «πιθάρι», παρατσούκλι που τον έκανε έξω φρενών και όταν τ’ άκουγε διαμαρτυρόταν με φωνές και κλάμα­τα. Η Ισαβέλλα απαγόρευσε να ακούγεται το παρανόμι αυτό, τουλά­χιστον μπροστά της. Ο Νίκος όμως μια φορά ζωγράφισε με μελανί μολύβι στην παλάμη του ένα πιθάρι και το ’δειχνε με τρόπο στον Θό­δωρο, προκαλώντας τις διαμαρτυρίες του, μόνο που αυτή τη φορά η τιμωρία στράφηκε εναντίον του, εφόσον η ανίδεη μάνα νόμισε πως διαμαρτυρόταν από καπρίτσιο.

Ο Δημήτρης είχε αναλάβει να παρακολουθεί τα παιδιά στο διά­βασμα, από τότε που πήγαν στο Δημοτικό, όπου τα χρόνια εκείνα η διδασκαλία γινόταν στην καθαρεύουσα και μάλιστα στην αρχαΐζου­σα, δηλαδή σε γλώσσα τελείως ακατάληπτη στα παιδιά. Τα βοήθησε να μάθουν σωστή ορθογραφία και γραμματική, καθώς και πραχτική αριθμητική.

Ο παππούς ο Μιχάλης είχε αναλάβει τη διαπαιδαγώγηση των αγοριών, ιδίως των μεγαλυτέρων, σε άλλους τομείς. Τα μάθαινε να κεντρώνουν, να κλαδεύουν ακόμα και να καματεύουν και φυσικά να χειρίζονται τα όπλα. Ιδιαίτερα επέμενε να μάθουν σκοποβολή. Για να μη χαλάει σφαίρες, γέμιζε τα φυσέκια με σκάγια, τα οποία… μετρού­σε. Αλίμονο στον νεαρό εκπαιδευόμενο αν τα σκάγια που χτυπούσαν το στόχο ήταν λιγότερα από τα δύο τρίτα της γόμωσης!

Ανάμεσα στην προγιαγιά, που τη φώναζαν κυρούλα, και στη δι­σεγγόνα της την Τασία, αναπτύχθηκε μεγάλη αγάπη. Μια φορά η γριά πήρε τη μικρή και την ανέβασε σ’ ένα ψήλωμα απ’ όπου φαίνο­νταν τα χαμηλά βουνά της Μεσσηνίας.

«Εδώ καθόμουνα, εφτά χρονιά παιδάκι κι έβοσκα κάτι πρόβατα σαν είδα πίσω από κείνα τα βουνά μια δυνατή λάμψη. Όπως μου ‘πανε ύστερα, εκείνη τη μέρα κόψανε τα καράβια του Μπραΐμη». (Αυτή την ιστορία τη διηγήθηκε, στο ίδιο σημείο, ύστερα από εβδομήντα περίπου χρόνια η Τασία στα εγγόνια, τα δικά της και των αδερφιών της).

Οι άντρες της οικογένειας, δηλαδή ο Μιχάλης κι ο Δημήτρης, καμάτευαν, κέντρωναν τα άγρια δεντρά, κλάδευαν, επισκεύαζαν τα εργαλεία κι είχαν τη φροντίδα με τα πρόβατα και τα κατσίκια. Ελά­χιστα πράγματα αγόραζαν: βελόνες, κλωστές, πετρέλαιο για τις λά­μπες, (που τις άναβαν μόνο σε γιορτές και επίσημες ημέρες, γιατί όλες τις άλλες ο κανονικός φωτισμός γινόταν με λαδολύχναρα), βαφές για τα νήματα και τα πανιά, κάνα χάλκωμα και άλλα χρειώδη, που δεν μπορούσαν να φτιάξουν μόνοι τους ή να τα πάρουν με ανταλλαγή, όπως γινόταν με το μπαμπάκι, τα παπούτσια καθώς και με τις υπη­ρεσίες του χτίστη, του σιδερά και του γανωματή, που πληρώνονταν πάντα σε είδος.

Για να εξασφαλίσει επαρκή τροφή για την πολυμελή οικογένεια του και τους αναπόφευκτους επισκέπτες, ιδίως τις Κυριακές, που η μανιάτικη φιλοξενία επέβαλλε την περιποίηση τους, ο Δημήτρης εκτός από τα γουρούνια που τα σφάζαν τα Χριστούγεννα, τα γιδοπρόβατα, που τα είχαν κυρίως για το γάλα και το μαλλί τους, για το πασχαλινό αρνί και για ανταλλαγή ή πώληση, είχε κότες και, πράγ­μα σπάνιο τότε για τη Μάνη, κουνέλια. Δεν τα θανάτωνε με τον καθιερωμένο άγριο τρόπο αλλά πυροβολώντας τα. Κάποτε, όταν σε περίοδο εκλογών φιλοξενούσε έναν Γυθεάτη δικηγόρο, που ήρθε δικαστικός αντιπρόσωπος στο χωριό, είπε του μεγάλου του γιου

«Βρε Κώστα, πήγαινε σκότωσε κάνα κουνέλι να φάμε».

Ο Κώστας πήρε το όπλο και προβάλλοντας απ’ το παράθυρο πυ­ροβόλησε στην αυλή. Ύστερ’ από λίγο πήγε κι έφερε το νεκρό κου­νέλι. Ο δικηγόρος σαν γύρισε στο Γύθειο διηγόταν με θαυμασμό:

«Οι λαγοί περνούν έξω απ’ την πόρτα τους και τους σκοτώνουν απ’ το παράθυρο!»

Αργότερα ο Δημήτρης καταπιάστηκε με τα μελίσσια και εξελίχθη­κε σε άριστο μελισσοκόμο. Καθώς ήταν θαυμάσιος ξυλουργός, έφτια­χνε μόνος του τις κυψέλες, τα πλαίσια των κηρήθρων, αλλά και τον μελιτοεξαγωγέα και άλλα εργαλεία και σκεύη, όλα ξύλινα και πολ­λά δικής του επινόησης.

Παρ’ όλη την εργατικότητα του Δημήτρη και της Ισαβέλλας, η οι­κογένεια, που στα 1911 αριθμούσε δεκατρία μέλη, τα ‘φερνε δύσκο­λα βόλτα. Βέβαια δεν ήταν φτωχοί σαν τους προγόνους τους, τον Σαράντο και τον προπάππο τον Μιχάλη, που είχαν όλες κι όλες είκοσι ρίζες ελιές και δεν τους αφήναν οι γείτονες οι Τσοτιάνοι να ψηλώσουν το σπίτι τους, αλλά πάντως ζούσαν πολύ μετρημένα και μίζερα. Επί πλέον ο Δημήτρης ήθελε να μορφώσει τα αγόρια του. Έτσι στα 1913 πήρε τη μεγάλη απόφαση να πάνε να ζήσουν στον Πειραιά.