Φλιμπουστιέροι στα έδρανα

Πέρασε ο Δεκαπενταύγουστος, έχω όμως ένα πολιτικογλωσσικό υπόλοιπο από την υπερμαραθώνια συνεδρίαση της Πέμπτης (13 Αυγούστου) που δεν έχει θαρρώ χάσει την (αν)επικαιρότητά του. Το ανεβάζω με αυτόματον πιλότο, μια και λογαριάζω να φύγω από το σπίτι πολλά πρωί και να μη γυρίσω ως το βράδυ.

Η συνεδρίαση εκείνη, θα θυμάστε, ολοκληρώθηκε μετά τις 10 το πρωί της Παρασκευής και κατά τη γνώμη μου η καθυστέρηση σε μεγάλο βαθμό (αλλά όχι αποκλειστικά) οφειλόταν στην παρελκυστική πολιτική της ΠτΒ Ζωής Κωνσταντοπούλου. Τα συζητήσαμε και στο ιστολόγιο, στα σχόλια της ανάρτησης εκείνης της μέρας, οπότε δεν θα είχε νόημα να επανέλθω, αλλά το θέμα έχει, πέρα από το πολιτικό, και γλωσσικό ενδιαφέρον.

Σχολιάζοντας στο Φέισμπουκ έγραψα ότι η εμφάνιση της Ζωής Κωνσταντοπούλου ήταν «αριστούργημα νομότυπης κωλυσιεργίας». Οι Αμερικάνοι, συνέχισα, το λένε αυτό filibustering, ένας όρος που εμφανίστηκε στην κοινοβουλευτική τους πρακτική τον 19ο αιώνα. Θα αφιερώσουμε το σημερινό άρθρο σε αυτή τη λέξη.

Σύμφωνα με τον ορισμό της Βικιπαίδειας, filibuster είναι οποιαδήποτε παρελκυστική τακτική αποβλέπει στο να καθυστερήσει την ψηφοφορία επί ενός θέματος. Στην Γερουσία των ΗΠΑ δεν υπάρχει όριο στον χρόνο ομιλίας των γερουσιαστών, κι έτσι, αν δεν συγκεντρωθεί αυξημένη πλειοψηφία τριών πέμπτων, η μειοψηφία μπορεί να καθυστερήσει την ψηφοφορία όσο θέλει ή μάλλον όσο αντέχουν οι αγορητές της -διότι πρέπει να μιλάνε συνεχώς. Το ατομικό ρεκόρ το έχει ο Στρομ Θέρμοντ, γερουσιαστής της Νότιας Καρολίνας με ελαφρώς ρατσιστικές θέσεις, ο οποίος θέλοντας να εμποδίσει το 1957 την ψήφιση του Νόμου για τα Ατομικά Δικαιώματα, που θέσπιζε μέτρα εναντίον του φυλετικού διαχωρισμού στις νότιες πολιτείες, μίλησε επί 24 ώρες και 13 λεπτά! Για να το καταφέρει αυτό, ανέγνωσε από το βήμα την εκλογική νομοθεσία όλων των πολιτειών των ΗΠΑ (αλφαβητικά) και ύστερα διάβασε διάφορα ιδρυτικά κείμενα του κράτους. Άλλοι κωλυσιεργοί έχουν καταφύγει σε εντελώς άσχετα κείμενα, άλλος διαβάζοντας τραγωδίες του Σέξπιρ (καλό αυτό) και άλλος τον τηλεφωνικό κατάλογο.

Η κωλυσιεργία γίνεται εφικτή διότι υπάρχει παραθυράκι: η διάταξη που επιτρέπει στους γερουσιαστές να αγορεύουν χωρίς περιορισμό του χρόνου αγόρευσης. Σε άλλα κοινοβουλευτικά σώματα ο χρόνος αγόρευσης είναι περιορισμένος κι έτσι η δυνατότητα αυτή δεν υπάρχει, αλλά οι κωλυσιεργοί βρίσκουν άλλες μεθόδους. Για παράδειγμα, στη γαλλική εθνοσυνέλευση μια μέθοδος κωλυσιεργίας είναι να καταθέτει η αντιπολίτευση πολλές τροπολογίες σε ένα νομοσχέδιο που θέλει να παρεμποδίσει. Πόσο πολλές; Το ρεκόρ, διαβάζω, σημειώθηκε το 2006, όταν οι σοσιαλιστές και οι κομμουνιστές κατέθεσαν… 137.000 τροπολογίες στο νομοσχέδιο για την ιδιωτικοποίηση της ενέργειας. Αν τυπώνονταν σε σχεδόν 600 αντίτυπα η καθεμιά (για να διανεμηθούν σε όλους τους βουλευτές), το ύψος της χάρτινης στοίβας θα ήταν τετραπλάσιο από τον πύργο του Άιφελ. Τελικά όμως οι τροπολογίες αποσύρθηκαν, αν και δεν θυμάμαι καλά για ποιο λόγο. Πάντως, στη Γαλλία υπάρχει τρόπος να αντιμετωπιστεί η χιονοστιβάδα των τροπολογιών, αφού προβλέπεται η δυνατότητα να τεθούν σε μία ενιαία ψηφοφορία όλες οι τροπολογίες τις οποίες δεν δέχεται η κυβέρνηση.

Η κοινοβουλευτική κωλυσιεργία, όμως, είναι αρχαία τακτική, αφού πρώτος τη χρησιμοποίησε επανειλημμένα και με επιτυχία ο Κάτων ο νεότερος, στην αρχαία Ρώμη. Ο Κάτων εκμεταλλευόταν το γεγονός ότι οι εργασίες της Συγκλήτου έπρεπε να ολοκληρώνονται με τη δύση του ηλίου. Έτσι, π.χ., το 59 π.Χ. μίλησε με τις ώρες και εμπόδισε τη Σύγκλητο να αποφασίσει αν θα επέτρεπε στον Ιούλιο Καίσαρα να θέσει υποψηφιότητα χωρίς να παρουσιαστεί αυτοπροσώπως.

Η αγγλική λέξη για την κοινοβουλευτική κωλυσιεργία είπαμε ότι είναι filibuster, ρήμα και ουσιαστικό, π.χ. A filibuster was indulged in which lasted .‥ for nine continuous calendar days.  Η ετυμολογία της λέξης είναι περίεργη, διότι ανάγεται σε χώρους και χρόνους εντελώς μακριά από την κοινοβουλευτική πρακτική -στους μπουκανιέρους πειρατές των Δυτικών Ινδιών τον 17ο αιώνα!

Η αγγλική λέξη filibuster, προέρχεται μέσω ισπανικών ή γαλλικών από το ολλανδικό vrijbueter, που θα πει ληστής, και του οποίου μεταφραστικό δάνειο είναι το «freebooter». Στα ελληνικά, τους λέμε φλιμπουστιέρους -και παλιότερα είχαμε συζητήσει στο ιστολόγιο και είχα παρουσιάσει στον παλιό μου ιστότοπο το αφήγημα του Φώτη Κόντογλου «Μπουκανιέροι και φλιμπουστιέροι» (που μας θυμίζει τον παλιό μας φίλο τον Μπουκανιέρο που έχει παρατήσει το Διαδίκτυο). Ξεσηκώνω ένα απόσπασμα από τον Κόντογλου:

Προ τρακόσια πενήντα χρόνια, στις Αντίλλες είχανε μαζευτεί λογής λογής τυχοδιώχτες, της λεμονιάς τ’ άνθος, κατά το λεγόμενο, και κλέβαν ο ένας τον άλλον, ανθρώποι από διάφορες φυλές, μα οι περισσότεροι ήτανε Εγγλέζοι, Φραντσέζοι κι Ολλαντέζοι. Στο τέλος ενωθήκανε όλοι μαζί, σμίξανε τα κεφάλαιά τους, κάνανε μια κομπανία και κουρσεύανε τα καράβια. Δεν ήταν όλοι κακοί άνθρωποι, μόνο ήτανε κακομαθημένοι και δυστυχισμένοι, έρημοι στον κόσμο κι επειδή δεν γνωρίζανε καμιά δουλειά, το ρίχνανε στο κούρσος και στην κλεψιά.

    Οι πρώτοι απ’ αυτούς πιάσανε το νησί της Σπανιόλας, που το λέγανε κι Άγιο Ντομίγκο, και κυνηγούσανε αγριόβοδα που ζούσανε απάνω σ’ αυτό το νησί. Άλλοι απ’ αυτούς ήτανε καραβοτσακισμένοι, άλλοι είχανε φύγει από τα καράβια, επειδής είχανε βαρεθεί ή είχανε κανωμένο κανένα φονικό, μ’ έναν λόγο, λίγο ως πολύ, ήτανε του σκοινιού και του παλουκιού.

    Οι περισσότεροι ήτανε θαλασσινοί, μα είχε και στεριανούς που κάνανε διάφορες δουλειές μέσα στα καράβια, μαραγκοί, σιδεράδες, τσαγκαράδες, χασάπηδες. Ζούσανε με πολλή σκληραγωγία, σαν τους αγριανθρώπους, και καθόντανε πεντέξι μαζί, σε κάτι καλύβες κανωμένες από χοντρά δέντρα, επειδή στη Σπανιόλα είχε πολλά δέντρα, και σκεπασμένες με χορτάρια ή με τομάρια. Τρώγανε κρέας και πωρικά, που τα κόβανε από τα δέντρα.

    Όπως είπαμε στην αρχή, κυνηγούσανε άγρια βόδια και καπνίζανε τα κρέατά τους και τα πουλούσανε στα καράβια. Κι επειδής αυτή την τέχνη την μάθανε από τους αγριανθρώπους Καραΐμπους που τη λέγανε «μπουκάν», τους είπανε κι αυτούς μπουκανιέρους. Τα πιο πολλά καράβια, που είχανε μαζί τους δοσοληψία, ήτανε κουρσάρικα κι απ’ αυτά σιγά σιγά κολλήσανε την αρρώστια και στο τέλος γινήκανε όλοι τους κουρσάροι και τους είπανε φλιμπουστιέρους.

Αλλά πώς οι φλιμπουστιέροι πέρασαν από τα κουρσάρικα καράβια στη Γερουσία των ΗΠΑ; Φαίνεται ότι η προσπάθεια του κωλυσιεργού γερουσιαστή να μονοπωλήσει τη συζήτηση μιλώντας με τις ώρες παρομοιάστηκε με την ενέργεια του πειρατή που κουρσεύει το ξένο σκάφος. Πάντως, να προσθέσουμε ότι κατά τον 19ο αιώνα η λέξη filibuster δεν είχε μόνο τη σημασία του μπουκανιέρου αλλά χρησιμοποιόταν επίσης για τους βορειοαμερικανούς τυχοδιώκτες που ανέτρεπαν καθεστώτα στη Νότιο Αμερική (αποσταθεροποιητές με την ανοχή του κράτους, τους χαρακτήρισε ένας φίλος) οπότε μπορεί και αυτή η σημασία να επηρέασε τη γέννηση του κοινοβουλευτικού όρου.

Παρελκυστικά τεχνάσματα έχουν χρησιμοποιηθεί και στην ελληνική Βουλή και είναι μέσα στο θεμιτό οπλοστάσιο της αντιπολίτευσης. Ωστόσο, διαφέρει το πράγμα όταν η κωλυσιεργία εκπορεύεται από εκείνον που, από τη θέση του την ίδια, έχει το καθήκον να μεριμνά για την ομαλή διεξαγωγή των κοινοβουλευτικών διαδικασιών. Στο δικό μου το μυαλό, ο Πρόεδρος της Βουλής είναι ένας θεσμικός τροχονόμος που τόσο καλύτερος είναι όσο λιγότερο φαίνεται και ακούγεται, αλλά προφανώς η Ζωή Κωνσταντοπούλου δεν έχει την ίδια αντίληψη -και ίσως να έχει εκείνη δίκιο.

Ασφαλώς η ΠτΒ έχει δεχτεί και συνεχίζει να δέχεται εντελώς άδικη, αήθη και λυσσασμένη κριτική από πολλά μέσα ενημέρωσης και από την αντιπολίτευση (και με την ευκαιρία να πω ότι η αξιωματική τουλάχιστον αντιπολίτευση, με την ευθέως αντικοινοβουλευτική και ελαφρώς τραμπούκικη στάση που έδειξε προχτές εναντίον του υπουργού Ευκλ. Τσακαλώτου έχει χάσει τη δικαιολογία ότι μόνον εναντίον της Ζωής Κ. παραφέρεται). Ωστόσο, αυτές οι επιθέσεις όπως και οι πρόσφατες αυριανιστικού χαρακτήρα σεξιστικές επιθέσεις από ανυπόληπτα έντυπα και ιστότοπους, που τις καταδικάζουμε απερίφραστα, δεν μπορούν να κρύψουν ότι τον Γενάρη ψηφίσαμε κόμμα και πρωθυπουργό, δεν ψηφίσαμε Πρόεδρο της Βουλής, ούτε νοείται να υπάρχει μόνιμη σύγκρουση κυβερνητικής πλειοψηφίας και προέδρου της Βουλής -ο τελευταίος πρόεδρος της Βουλής που συγκρούστηκε με τον πρωθυπουργό του ήταν ο Νόβας.

Αλλά αυτά θα έχουμε καιρό να τα συζητήσουμε ξανά, αφού έχει ανακοινωθεί η πρόθεση της κυβέρνησης να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης μέσα στον μήνα. Όσοι πάντως δεν έχετε φύγει σε παραλία, μπορείτε να ταξιδέψετε σε πολύ πιο μακρινά ακρογιάλια, είτε με τους Μπουκανιέρους που έδωσα πιο πάνω το λινκ είτε, για ακόμα πιο μακριά, διαβάζοντας πάλι από τον Κόντογλου την Ανταρσία του Μπάουντι.