Σκοτώνουν τις αρκούδες όταν σκοτώσουν;

Ο τίτλος βέβαια παραφράζει την παλιά ταινία του Σίντνεϊ Πόλακ, Σκοτώνουν τ’ άλογα όταν γεράσουν (They Shoot Horses, Don’t they?), μια φράση που μπορεί να ερμηνευτεί με κάμποσους τρόπους στα ελληνικά όπου έχουμε ελευθερία στη σειρά των όρων της πρότασης, ας πούμε ότι τα άλογα σκοτώνουν όταν γεράσουν ή ότι κάποιοι όταν γεράσουν σκοτώνουν άλογα, αλλά ξέρουμε ότι η αναμενόμενη ερμηνεία είναι πως όταν τα άλογα γεράσουν κάποιοι (τα αφεντικά τους, ας πούμε) τα σκοτώνουν.

Αλλά εδώ θα συζητήσουμε για ένα ειδησάκι που έγινε γνωστό τις τελευταίες μέρες, ότι εκεί ψηλά στους Δολομίτες, στις Ιταλικές Άλπεις, ένας νεαρός κάτοικος της περιοχής, ο 26χρονος Αντρέα Πάπι, που είχε βγει για τζόγκιν στο βουνό, βρέθηκε νεκρός αφού δέχτηκε επίθεση αρκούδας. Από το γενετικό υλικό προσδιορίστηκε η ταυτότητα του ζώου που τον σκότωσε: είναι η 17χρονη θηλυκή αρκούδα JJ4, η οποία είχε επιτεθεί και είχε τραυματίσει δυο πεζοπόρους το 2020 (Διευκρινίζω πως η φωτογραφία που βλέπετε δεν εικονίζει την κατηγορούμενη αλλά άλλη αρκούδα για την οποία θα σας πω πιο κάτω).

Τότε οι αρχές της επαρχίας (πρόκειται για την αυτόνομη επαρχία του Τρεντίνο) είχαν αποφασίσει να θανατώσουν τη JJ4, αλλά ένα δικαστήριο είχε ακυρώσει την απόφαση. Μετά το νέο συμβάν, ο πρόεδρος της επαρχίας (ανήκει στη Λέγκα του Βορρά) δήλωσε και πάλι ότι πρέπει η ένοχη να θανατωθεί, ενώ επίσης αποφάσισε τη θανάτωση μιας αρσενικής αρκούδας (ενός αρκούδου δηλαδή), του MJ5, ο οποίος τον περασμένο μήνα είχε τραυματίσει έναν πεζοπόρο.

Οι αρκούδες επανεισάχθηκαν (σικ, ρε) στην επαρχία του Τρεντίνο πριν από καμιά εικοσαριά χρόνια, από τη Σλοβενία και το πείραμα πέτυχε αφού ο αρχικός μικρός πληθυσμός έχει πλέον φτάσει τα 120 άτομα. Ίσως να παραπέτυχε, αφού οι κάτοικοι της περιοχής διαμαρτύρονται -το σχέδιο της επανεισαγωγής υπέθετε πως οι αρκούδες θα διασπείρονταν σε όλη την περιοχή των ιταλικών Άλπεων, αλλά δεν είχε προηγηθεί διαβούλευση με τις ίδιες τις αρκούδες, οι οποίες προτιμούν να μένουν στην επαρχία του Τρεντίνο. Η κατηγορούμενη για φόνο, η JJ4, γεννήθηκε στην Ιταλία, από γονείς γεννημένους στη Σλοβενία.

Δικαστήριο υπερασπίστηκε την JJ4 και απέτρεψε τη θανάτωσή της, αλλά η ίδια η JJ4 δεν πέρασε βέβαια από δίκη. Στα ζώα δεν αναγνωρίζεται δικαιοπρακτική ικανότητα, έχουν όμως δικαιώματα. Ωστόσο, στην αρχαιότητα αλλά και στον Μεσαίωνα ήταν συνηθισμένο να γίνονται δίκες ζώων. Με την ευκαιρία, θυμήθηκα ένα σχετικό χρονογράφημα του Βάρναλη, που περιλαμβάνεται στον τόμο Ιστορικά, τον πιο πρόσφατο τόμο χρονογραφημάτων που έχω επιμεληθεί στις εκδόσεις Αρχείο, που δημοσιεύτηκε στον Προοδευτικό Φιλελεύθερο το 1951 (Ο Βάρναλης είχε γράψει ήδη σχετικό χρονογράφημα το 1939 στην Πρωία, αλλά το ξαναπαρουσίασε το 1951 με άλλο πρόλογο και επίλογο, που έχει υπαινιγμούς για το κλίμα της εποχής). Το παρουσιάζω εδώ, για να κάνω και λίγη γκρίζα διαφήμιση του βιβλίου:

Δίκες ζώων

Δεν δικάζονται μόνον οι «άδικοι» άνθρωποι από τους «δικαίους» ανθρώπους, ήγουν όσοι δεν έχουν δύναμη από κείνους που έχουν, αλλά στους περασμένους αιώνες ως τον 18ο δικαζόντανε ήγουν τιμωριόντανε και τ’ άδικα ζώα.

Ποια ζώα; Όλα. Από τα δίποδα ως τα τετράποδα, τα πολύποδα και τα… άποδα: γαϊδούρια, αγελάδες, γουρούνες, σκυλιά, ποντίκια, κάμπιες, ακρίδες, γυμνοσαλιάγκοι, φίδια κτλ. Οι αρχαίοι μάλιστα Αθηναίοι τιμωρούσανε και τ’ άψυχα αντικείμενα, όσα προξενούσανε πληγές ή θάνατο: πέτρες, ξύλα, κεραμίδια, μαχαίρια… Κι είχανε ειδικό δικαστήριο γι’ αυτήν τη δουλειά, το «επί Πρυτανείω».

Ο μωσαϊκός νόμος όριζε: «Ἐὰν δὲ κερατίσῃ ταῦρος ἄνδρα ἢ γυναῖκα (σημ. το ή γυναίκα σημαίνει: έστω και γυναίκα!) καὶ ἀποθάνῃ, λίθοις λιθοβοληθήσεται ὁ ταῦρος, καὶ οὐ βρωθήσεται τὰ κρέα αὐτοῦ». Αλλ’ ο μέγας Ινδός νομοθέτης Μανού κάνει το αντίθετο: δίνει το δίκιο στα ζώα και τιμωρεί τους ανθρώπους: όποιος σκοτώσει γελάδα υποχρεώνεται να ξουρίσει το κεφάλι του, να κουκουλωθεί το τομάρι της αγελάδας, να μείνει ένα μήνα μαζί με το κοπάδι των αγελάδων και να τρώγει… κριθάρι!

*

Στο Μεσαίωνα οι δίκες των ζώων ήσαν στην ημερησία διάταξη. Καλά τα οικιακά τετράποδα μπορούσανε να τα πιάσουνε, να τα φυλακίσουνε και να τα δικάσουν. Αλλά τις κάμπιες, τις ακρίδες, τους τυφλοπόντικους; Εναντίον αυτών εφάρμοζε την ποινή του αφορισμού, όπως κι εναντίον των κακών χριστιανών. Ήσαν… μεταμορφώσεις του Σατανά! Αλλ’ ο αφορισμός δε γινότανε χωρίς να τηρηθούν όλ’ οι τύποι. Στην αρχή ειδοποιούσανε με κλητήρες τους ενόχους (ας πούμε τις κάμπιες) να… επανορθώσουν τις ζημιές που κάνανε. Αν οι κάμπιες δεν υπακούανε, τότε τις καλούσανε τρεις φορές να παρουσιαστούνε στο δικαστήριο. Οι τρεις αυτές κλήσεις ήταν απαραίτητες, σύμφωνα με το ρωμαϊκό Δίκαιο, για να μπορούν οι ένοχοι να δικαστούν ερήμην.

Όταν έβγαινε η απόφαση του αφορισμού, τη διαβάζανε στην εκκλησία. Ο λαός φώναζε: Ναι! Ναι! Ύστερα οι παπάδες ρίχνανε τα κεριά τους στο πάτωμα και τα ποδοπατούσαν: αυτή η συμβολική πράξη εσήμαινε τον αιώνιο θάνατο!

*

Όσο για τα μεγάλα ζώα, αυτά τα δικάζανε… αυτοπρόσωπα. Να μια περίεργη διάταξη του «Χάρτου της Ελεονώρας» (1395) «Την πρώτη φορά που θα βρεθεί ένας γάιδαρος μέσα σε σπαρμένο χωράφι, θα του κόβεται το έν’ αυτί. Αν το ξανακάνει, θα του κόβεται και το άλλο. Αλλά την τρίτη φορά, θα τον παίρνει το γάιδαρο ο… Άρχοντας»!

Οι μεγαλύτεροι πελάτες των Ιπποδικαστηρίων ήσαν τα γουρούνια. Γιατί τα γουρούνια στο Μεσαίωνα γυρνούσανε στους δρόμους, μπαίνανε στα σπίτια, τραυματίζανε διαβάτες, τρώγανε τα μωρά στην κούνια τους…

Τότε πιάνανε το γουρούνι και το δικάζανε. Καλούσανε μάρτυρες άλλα… ζώα (σκύλους, κοκόρους) και συχνά το βασανίζανε το γουρούνι για να… ομολογήσει! Ύστερα έβγαινε η απόφαση. Το ντύνανε το γουρούνι σαν άνθρωπο, του φορούσανε άσπρα… γάντια και το κρεμάγανε ανάποδα από ένα δέντρο. Και του κόβανε το λαρύγγι.

Τι βάρβαροι άνθρωποι αυτοί του Μεσαίωνα της αρχαιότητας και του πρωτογονισμού. Τι τους χρειάζονται τόσους τύπους! Τώρα ο πολιτισμός πιάνει τα ζώα (τους ανθρώπους) τους φυλακίζει, τους βασανίζει, τους σκοτώνει χωρίς δίκη. «Το δε περισσόν εκ του πονηρού εστίν».

Αυτά ο Βάρναλης.

Στην αγγλική Βικιπαίδεια, όπου υπάρχει εκτενές άρθρο για τις δίκες ζώων διαβάζω ότι σε κάποιες περιπτώσεις οι κατηγορούμενοι αθωώνονταν. Ας πούμε, το 1457 λέγεται ότι δικάστηκε μια γουρούνα και τα γουρουνάκια της επειδή έφαγαν ένα μωρό στην κούνια. Η μητέρα καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά τα γουρουνάκια αθωώθηκαν. Επίσης, το 1750, κοντά στο Παρίσι, ένας άντρας καταδικάστηκε σε θάνατο στην κρεμάλα για κτηνοβασία με μια γαϊδάρα. Η γαϊδάρα αθωώθηκε, αφού ο παπάς της ενορίας και πολλοί κάτοικοι του χωριού υπέβαλαν αναφορά που βεβαίωνε ότι η κατηγορούμενη ήταν εντιμότατο πλάσμα.

Όσο για τη φυλακισμένη αρκούδα της φωτογραφίας, λέγεται Κάτια. H Κάτια ζει στο Καζακστάν. Το 2004 φυλακίστηκε αφού επιτέθηκε και τραυμάτισε δυο ανθρώπους, σε δυο ξεχωριστές επιθέσεις. Επειδή δεν είχαν πού να τη βάλουν, την έκλεισαι σε φυλακή, μαζί με βαρυποινίτες (ανθρώπους), και από εκεί είναι η φωτογραφία της (δείτε σχετικό άρθρο). Έμεινε στη φυλακή 15 χρόνια, που είναι βέβαια πολύ μεγάλο διάστημα για ένα ζώο που ζει 20-25 χρόνια. Τελικά όμως το 2019 αποφυλακίστηκε, αν και πάλι μεταφέρθηκε σε ζωολογικό κήπο, όπου τουλάχιστον έχει παρέα κι άλλες αρκούδες.

Να τη θανατώσουν οι ιταλικές αρχές την JJ4 (και τον MJ5); Εγώ, ως πεζοπόρος, συμπάσχω βέβαια με τα θύματα των επιθέσεων, που άλλωστε κατοικούν στην περιοχή, αλλά θα περίμενα να υπάρχει κι άλλη λύση εκτός από τη θανάτωση. Εσείς τι λέτε;

ΥΓ Συμπληρώνονται σήμερα 56 χρόνια από την αποφράδα 21η Απριλίου, τη μέρα του πραξικοπήματος που έφερε την εφτάχρονη δικτατορία. Αρκετές φορές έχω βάλει επετειακό άρθρο, αλλά φέτος δεν έτυχε. Σας παραπέμπω στο περυσινό (του Αθεόφοβου) ή στα σχετικά, επετειακά και μη, άρθρα του ιστολογίου.