Το φίδι (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και περίπου έναν χρόνο, από τον Φεβρουάριο του 2023, έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ.

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, περίπου 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Οκτώβριο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες, ενώ κάποια άλλα περιέχονται σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό κείμενο διαφέρει από τα περισσότερα της σειράς. Καταρχάς, δεν το είχε καταγράψει ο Καλάργαλης, αλλά βρήκα το απόκομμα στο τετράδιο του παππού μου. Έπειτα, είναι εκτενέστερο από τα συνήθη χρονογραφήματα του Βριάρεω -και, κυρίως, δεν έχει θέμα τη Μυτιλήνη, αλλά αναμνήσεις από τη Μάνη, τη γενέτειρα του παππού μου, όπως και τα δύο προηγούμενα που είδαμε. Μάλιστα,  σε κάποιο σημείο ο Βριάρεως κάνει λόγο για προηγούμενο χρονογράφημά του περί λακωνικών σπηλαίων.  

Στο τετράδιο με τα αποκόμματα, ο παππούς μου έχει σημειώσει με το χέρι «24.11», που μάλλον δεν αναφέρεται στο 1928 αλλά, .ίσως, στο 1927. Και είναι κάπως περίεργη η παρουσίαση από την εφημερίδα: «Του συνεργάτου μας κ. Βριάρεω». Εκσυγχρονίζω την ορθογραφία, οπότε το φείδι γίνεται φίδι. 

Το φίδι

Άλλοτε, τότε που το επιστημονικώς εξηκριβωμένον και το ιστορικώς αληθές συγχέοντο με τον θρύλον και το αβέβαιον, ο μέγας Αριστοτέλης κατέτασσε παν το μη υποπίπτον εις τήν εμπειρικήν εξέτασιν ή άλλως πως εξακρίβωσιν εις την κατηγορίαν των παραδόξων α­κουσμάτων.

Εις ταύτην βεβαίως πρέπει να καταταχθεί ο θρύλος περί τεραστίων φιδιών φερόντων κέρατα, ως απόγονοι του Μενελάου,   και αβλαβών κατά το μάλλον και ήττον ή καλύτερα ωφελίμων διότι το φιδοκέρατον αυτό φερόμενον υπό το όνομα λιόκουρνο εθεωρείτο ως είδος πανακείας θεραπευούσης απάσας τας α­σθενείας κατ’ εξοχήν δε το δάγκαμα δηλητηριωδών όφεων. Απεκτάτο δε κα­τά τον εξής περίεργον τρόπον.

Ευθύς ως εκυκλοφόρει φήμη ότι εις κάποιο μέρος διητάτο ό πελώριος κερα­σφόρος όφις οπλίζετο ο θέλων να αποκτήσει το κέρατον με ένα «ρασογέλεκο» ήτοι γελέκο τρίχινο εξ εκείνων που φο­ρούν οι ποιμένες και έστηνεν ενέδραν εις το μέρος που επεφοίτα το φίδι. Μόλις τούτο εφαίνετο έρπον ο ενεδρευων έριπτεν επ’ αυτού το ρασογέλεκο που είχε την ιδιότητα να τρέπει εις φυγήν το ερπετόν αφαιρούν και τα κέρατα τα οποία ελάμβανεν ο κυνηγός και τα εχρησιμοποίει καταλλήλως.

Το λιόκουρνο ως φάρμακο ελαμβάνετο εσωτερικώς εν διαλύσει εις ύδωρ. Ως χαϊμαλί απεμάκρυνε τα «αμποδέματα», τας βασκανείας, την επίδρασιν των άστρων, των πνευμάτων, και εν γένει όλων των τοιούτων ολετήρων. (;)

Εις την αυτήν κατηγορίαν των πα­ραδόξων ακουσμάτων θα όφειλε να καταταχθεί και η πιθανολογούμενη ετυ­μολογία του όφις εκ του ορώ.

Εκεινο εν τούτοις το οποίον θα διηγηθώ κατωτέρω καίτοι εκ πρώτης όψεως ανήκει και αυτό εις την ιδίαν κατηγορίαν, αποτελεί εν τούτοις γεγονός απολύτου γνησιότητος και δύναται να παραβληθεί αξιόλογα με τον κατακλυ­σμόν ή την αποκάλυψιν ή άλλας εξ ίσου περιέργους αλλ’ ουχ’ ήττον θείας αλη­θείας.

Ενθυμούνται ίσως τινές των ανα­γνωστών την από των στηλών τούτων περιγραφήν ενός εκ των λακωνικών σπηλαίων και την πληροφορίαν ότι τοιαύτα μικροτέρου όμως μεγέθους αφθονούν εις όλον το μήκος του Ταϋγέτου και χρησιμοποιούνται ως «Γαλάρια», ήτοι ποιμνιοστάσια.

Εις έν εκ των σπηλαίων τούτων διεδραματίσθησαν τα αξιομνημόνευτα γεγονότα τα οποία θέλω εκθέσει με την άδειάν σας.

Το εν προκειμένω λοιπόν σπήλαιον εχρησίμευεν ως ποιμνιοστάσιον των αξι­ότιμων ποιμένων κ. κ. Πιέρρου και Κυριακούλη Μαυρογιαννίκου, πολιτών Ελλήνων και χριστιανών ορθοδόξων, μετερχομένων το επάγγελμα τούτο εκ Γε­νετής κατά την τότε κληρονομικήν παράδοσιν καθ’ ήν ο υιός μετήρχετο το επάγγελμα του πατρός μη κατερχόμενος ως σήμερον εις τας πόλεις ίνα ζήση ως χρηματομεσίτης ή ως καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Κατά την οπισθοδρομικήν εκείνην ε­ποχήν βλέπετε δεν εθεωρείτο αίσχος να παραμένει τις παρά την πατρώαν καρδάραν ή το άροτρον το οποίον εγκατα­λείπει σήμερον φεύγων το όνειδος της έν υπαίθρω διαβιώσεως και καταφεύγει εις την πλησιεστέραν πόλιν όπου ζει ως έμπορος, ποιητής, κουρεύς, χαρτοκλέ­πτης ή παράσιτος, φορών χειρόκτιον   και συχνάζων εις τα «Κέντρα»…

Αλλ’ ας επανέλθωμεν εις το θέμα μας. Οι έν λόγω λοιπόν αδελφοί ενέκλειον κάθε βράδυ εις το άντρον εκείνο τα δασύμαλλα πρόβατά των φράσσοντες τας εισόδους ουχί με βράχον ως ο Κύκλωψ αλλά με «φραγήν» από αφάνες (ακανθώδη θάμνον) και επέδίδοντο με­τά ζέσεως εις το άμελγμα υπό το φέγγος ρυπαράς λυχνίας δι’ ελαίου.

Τας πλήρους γάλακτος καρδάρας εξήρτων από της οροφής του σπηλαίου δι’ αγκίστρων και κατόπιν εναγκαλιζόμενοι την λυκοπιστόλαν εξηπλούντο επί ξηρών φύλλων και ανεπαύοντο αγρυπνούντος του τσομπανόσκυλου και της Θείας προνοίας προς φύλαξιν του ποι­μνίου.

Τα πάντα έβαινον κατ’ ευχήν ότε κά­ποτε οι εταίροι ανεκάλυψαν ότι το γάλα μιας καρδάρας ηλαττούτο κατά τρόπον μυστηριώδη. Αγνοούντες την ύπαρξιν τοϋ Σέρλοκ Χολμς ή άλλου τινος ντεντεκτίβ ίνα του αναθέσουν την διαλεύκανσιν της υποθέσεως ταύτης απεφάσισαν να φυλάξουν οι ίδιοι ίνα ανακαλύψουν τίνος ένεκεν το λευκότατον γάλα μετεβάλλετο αόρατον. Και το πόρισμα της ενέδρας ταύτης υπήρξε το ακόλουθον.

Κατά το μεσονύκτιον ή άλλην τινα ώραν της νυκτός -τότε τα ωρολόγια εκόσμουν μόνον των υπουργών τα θυλάκια ώστε ο ακριβέστερος προσδιορισμός της ώρας ήτο ανέφικτος- είδον  προβάλλουσαν εκ τινος οπής της οροφής ειδεχθεστάτην κεφαλήν μεγέθους ινδικού καρύου ακολουθουμένην υπό κυλινδρικού λαιμού μήκους απιστεύτου ήτις κατελθούσα βραδέως μέχρι της καρδάρας ερόφησε ποσόν τι γάλακτος και κατόπιν έκαμε μορφασμόν τινα ευαρεσκείας και απεσύρθη εις τα έγκατα της οπής.

Οι ποιμένες εξεπλάγησαν όπως οι εν Γαλιλαία συνάδελφοί των άμα είδον το θείον βρέφος και έμειναν επί αρκετήν ώραν εν ακινησία απορούντες περί του πρακτέου. Ακολούθως ήρχισαν συσκεπτόμενοι και τέλος απεφάσισαν να ζητήσωσι την γνώμην των συγχωριανών των. Περιττόν να σας είπω ότι οι ακούσαντες εκίνουν δυσπίστως την κεφαλήν λέγοντες «όνειρο είδατε μωρέ!».  Κατό­πιν εν τούτοις των επανειλημμένων δια­βεβαιώσεων των τσομπάνηδων απεφασίσθη να αγρυπνήσουν μερικοί ακόμη παρά το σπήλαιον. Απεφασίσθη επίσης να συλληφθεί ο όφις εκ του λαιμού διά «κάπας» και να τραβηχθεί έξω από την οπήν διότι εάν εφονεύετο εντός αυ­τής η δυσωδία του θα καθίστα το σπήλαιον ακατοίκητον.

Καθορίσθη λοιπόν «βάρδια» από 5-6 στιβαρούς νεανίας οίτινες ετέθησαν επί σκοπόν. Το φίδι δεν εβράδυνε να εμφανισθεί και οι φυλάσσοντες περιτυλίξαντες με θαυμαστήν αφοβίαν την κε­φαλήν και τον τράχηλόν του διά δασυτάτης κάπας το ετράβηξαν με όλην των την δύναμιν. Αλλά το φίδι κρατούμενον εντός της οπής διά των ισχυροτάτων μυώνων του αντέστη και ταχέως εξήντλησε τας δυνάμεις τών νέων οίτινες το άφησαν να επανέλθει εις την φωλεάν του.

Η απορία των ποιμένων μετεβλήθη εις αμηχανίαν, και, επειδή η ύπαρξις του φιδιού απετέλει ήδη ου μόνον ζη­μίαν αλλά και πιθανόν κίνδυνον αποφάσι­σαν να θραύσωσι την οπήν διά δυναμίτιδος ότε την μεσημβρίαν εύρον το φίδι κρεμάμενον εκ της οπής νεκρόν. Η καθέλκυσίς του ήτο εύκολος πλέον και μετά τινα ώραν επερατώθη εξαπλωθέντος του τεραστίου ερπετού εις πλησιόχωρον α­γρόν. Εάν προσεκαλείτο ιατρός διά την νεκροψίαν θα έκαμνε πιθανώς διάγνωσιν θλάσεως αγγείων τινων εσωτερικών κατά το ηρωικόν τράβηγμα αλλ’ οι ποι­μένες απέδωσαν τον θάνατον του γαλατοκλέπτου εις την προστάτιδα Θείαν Πρόνοιαν ήν και εδοξολόγησαν διά γεν­ναιοτάτης κρασοκατανύξεως.

Το ερπετόν κατά την παράδοσιν είχε μήκος πέντε περίπου μέτρων και πάχος ανάλογον. Εγώ δεν το είδα διότι τότε ήμην νήπιον. Αργότερα μου επεδείχθη το μέρος όπου το εξήπλωσαν   και επίστευσα εις την διήγησιν. Μακάριοι οι μη ιδόντες και πιστεύσαντες.