Σκόρπιες σημειώσεις για τον πουτσόγιαννο

Τσικνοπέμπτη σήμερα, και πολλά ιστολόγια έχουν καθιερώσει να βάζουν τούτη τη μέρα υλικό σκαμπρόζικο, πονηρό. Το δικό μας ιστολόγιο είναι γενικά σεμνό (με διαβάζει και η μητέρα μου, γι’ αυτό) αλλά σήμερα λέω ν’ ακολουθήσω κατά κάποιο τρόπο την παράδοση και ν’ αναφερθώ σε ένα θέμα που το έχω κάμποσον καιρό στα χαρτιά μου και δεν ξέρω τι να το κάνω, και που οριακά ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές της μέρας.

Η μάλλον άγνωστη αλλά εκ πρώτης όψεως άσεμνη λέξη του τίτλου είναι ένα ζώο της θάλασσας, ο πουτσόγιαννος, που λέγεται επίσης ψωλιόγκος ή ψωλιάγκος, ή ψωλή της θάλασσας, ή πουτσόγιαλος ή θαλασσόπουτσος ή γιαλίσιος ψώλος ή γιαλόπουτσος ή αφρόπουτσος ή θαλασσοψωλή ή  πούτσος του αφρού.

Στα αγγλικά το λένε sea cucumber, αγγούρι της θάλασσας, αλλά δεν αμφιβάλλω ότι θα έχει κι άλλες λαϊκές ονομασίες. Στα γαλλικά, το λένε επίσης concombre de mer, αλλά και bèche de mer, biche de mer (παραλλαγή του προηγούμενου), vier marin (vier είναι ιδιωματική λέξη που σημαίνει ψωλή). Η γαλλική bèche de mer, φαίνεται πως προέρχεται από το πορτογαλικό bicho do mar (ζώο της θάλασσας).

Η επίσημη ονομασία του είναι Ολοθούριο, αρχαία λέξη, και η τάξη στην οποία ανήκει, γιατί φυσικά υπάρχουν πολλά είδη, λέγεται Ολοθουροειδή, Holothuroidea. Ο πουτσόγιαννος ή ψωλιόγκος ή ολοθούριο αν προτιμάτε χρησιμοποιείται από τους ψαράδες μας σαν εκλεκτό δόλωμα (εδώ θα δείτε όλα όσα θέλατε να μάθετε για το θέμα) ενώ πιο λακωνικά το διατύπωσε ένας σχολιαστής του ιστολογίου σε παλιότερο σχόλιο: «Το γδέρνουμε και το εσωτερικό του το χρησιμοποιύμε για δόλωμα. Είναι ο θάνατος του σαργού!» Στην Κίνα όμως τα ολοθούρια είναι περιζήτητα μια και χρησιμοποιούνται από την παραδοσιακή ιατρική για διάφορες παθήσεις -πάντως όχι για αφροδισιακά, αν και στα μαλαισιανά τα φάρμακα που φτιάχνονται από ξεραμένους πουτσόγιαννους λέγονται gamat στην τοπική γλώσσα: όπως καταλαβαίνετε, πρόκειται για άλλη μια ένδειξη, μετά τον Σι Μαλάκας, για προκατακλυσμιαία ελληνική παρουσία στον Ειρηνικό (Πλάκα κάνω, ε; )

Αυτό το θαλασσινό το είχαμε συζητήσει πριν από λίγο καιρό στο ιστολόγιο, στα σχόλια που έγιναν με αφορμή τη συζήτηση για τη λέξη «μπράτη», όπου είχαμε αναφέρει και πολλές από τις παραπάνω ονομασίες του ψωλιόγκου, όπως τον είχαμε πει τότε. Ο φίλος Μπουκανιέρος πρόσεξε ότι από τον κατάλογό μας έλειπε η ονομασία «πουτσόγιαννος», που την είχε μάθει όταν ήταν παιδί κι έκανε μπάνιο στους Κορφούς, και λίγες μέρες αργότερα μού έστειλε μερικές σκόρπιες σημειώσεις για το θέμα. Όπως λέει, «σου γράφω για να διασώσω  μια κερκυραϊκή ονομασία του ζώου, «πουτσόγιαννος» – η οποία χρειάζεται μάλλον τη διάσωση αφού δε γκουγκλίζεται». Και συνεχίζει: «Η αφορμή ήταν ότι διάβαζα για τα ταξίδια των ναυτικών του Μακασάρ στη Γη του Άρνεμ, όπου εμπορεύονταν με τους Αυστραλούς Ιθαγενείς τα περίφημα trepang. Και  σε μια σπάνια πια (αλίμονο!) έκλαμψη της μνήμης μου, θυμήθηκα ότι είχα διαβάσει σχετικά στον Άρθουρ Γκόρντον Πυμ, κι επομένως ακόμα πιο πρώτα και πιο περιληπτικά στη Σφίγγα των Πάγων. Και επομένως, από τους Pama-Nyunga και τις Θάλασσες του Νότου γύρισα στα Μπάνια τ’ Αλέκου και στην παιδική μου ηλικία!»

Λογάριαζα να μεταπλάσω τις σημειώσεις του Μπουκανιέρου με κάποια λογοτεχνικά δικά μου, αλλά δεν στάθηκε μπορετό. Ιδού λοιπόν η αφήγηση του Μπουκανιέρου, με ελάχιστα δικά μου σχόλια.