Ο Γκετς Άλι σε… ανυπέρβλητη μετάφραση

Το σημερινό σημείωμα το οφείλω στον φίλο μου τον Γιάννη, που πήρε να διαβάσει το βιβλίο του Γκετς Άλι (Götz Aly) «Το λαϊκό κράτος του Χίτλερ», που κι εγώ ήθελα να το διαβάσω γιατί φαίνεται ενδιαφέρον το θέμα του. Μόνο που κατά πάσα πιθανότητα εγώ θα το διαβάσω στα αγγλικά ή στα γερμανικά.

Βλέπετε, ο φίλος μου έφριξε με την ελληνική μετάφραση του βιβλίου και μού έστειλε με ηλεμήνυμα μερικά δείγματα. Τα είδα κι εγώ και μου σηκώθηκε η τρίχα· κι επειδή δυσκολεύτηκα να πιστέψω πως ένας σοβαρός εκδοτικός οίκος, σαν τον Κέδρο είχε αφήσει να κυκλοφορήσουν τόσο άσχημα ελληνικά σε μετάφραση, αγγάρεψα τον φίλο μου τον Γιάννη να μου σκανάρει τις σχετικές σελίδες και να μου τις στείλει. Μόνο αν το δω θα το πιστέψω, του είπα. Το είδα και το πίστεψα.

Το χαρακτηριστικό της μετάφρασης αυτής είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις διατηρεί τη σειρά των λέξεων όπως είναι στο γερμανικό πρωτότυπο, με αποτέλεσμα εξαιρετικά κωμικό, ή και ακατανόητο. Δείτε και μόνοι σας:

• Η εξασφαλισμένη από τις γερμανικές λόγχες επιβεβλημένη απαίτηση ανταλλαγής του χρηματικού δείγματος… (σελ. 119)
• ήθελε να δει σύντομα να διαλύεται το, κατά κάποιον τρόπο ως δεύτερη εκδοτική τράπεζα στη δική της νομισματική περιοχή δραστηριοποιούμενο, Πιστωτικό Ταμείο του Ράιχ… (στην ίδια σελίδα 119!)
• Μόνο στις 13 Ιουλίου 1944 ο αντιστράτηγος Ούλριχ Κλέμαν, ο στη Ρόδο στρατωνισμένος διοικητής ανατολικού Αιγαίου, διέταξε… (σελ. 335)
• Η ισχυριζόμενη αργότερα από όχι λίγους ιστορικούς έλλειψη σε χώρο μεταφορών δεν υφίστατο (ίδια σελ. 335)
• …να χρησιμοποιήσει την πριν από μερικούς μήνες από εκτοπισμένους Εβραίους κατασχεμένη και εξασφαλισμένη ιδιοκτησία για ανταλλαγή με τρόφιμα με ντόπιους εμπόρους (σελ. 340)
• Στο τέλος είχε κάθε άρχοντας μερίδια από τα κλεμμένα στην τσέπη, στη μορφή χρήματος ή ως εισηγμένα από τις κατακτημένες χώρες του εξωτερικού και πληρωμένα με κλεμμένο χρήμα και χρυσό τρόφιμα στο πιάτο (σελ. 353)
• Το ακόλουθο, κατά προσέγγιση υπολογισμένο, συνολικό άθροισμα των από τους Γερμανούς εκβιασμένων φόρων υποτέλειας από τις χώρες της Ευρώπης στηρίζεται κυρίως… (ίδια σελ. 353!)

Και ρωτάω, είναι αυτά ελληνικά; Το υπερβατό σχήμα, κατά το οποίο μια λέξη απομακρύνεται από μια άλλη, με την οποία βρίσκεται σε στενή λεκτική ή συντακτική σχέση, με την παρεμβολή μιας ή περισσότερων λέξεων, π.χ. «Mε τη δική σου ήρθα στον κόσμο τη λατρεία» αντί «Mε τη δική σου λατρεία ήρθα στον κόσμο» (παράδειγμα παρμένο από το ΛΚΝ, όπως και ο ορισμός), είναι πολύ συχνό στα αρχαία και από εκεί το έχει κληρονομήσει και η καθαρεύουσα. Συχνά το υπερβατό συνδυάζεται με μετοχή, π.χ. «η εκδιδόμενη στο Λονδίνο εφημερίδα δημοσίευσε…» (ή, πολύ χειρότερα, «η στο Λονδίνο εκδιδόμενη εφημερίδα»), αντί για την αναλυτικότερη σύνταξη: «η εφημερίδα, που εκδίδεται στο Λονδίνο, δημοσίευσε…».

Στα νέα ελληνικά, το υπερβατό δεν κάθεται καλά. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όχι πολλές, μπορεί να κάνει πιο σφιχτή τη φράση, σε μικρές δόσεις μπορεί να λειτουργήσει ποιητικά, αλλά συνήθως μπερδεύει τον αναγνώστη. Βέβαια, αναγνωρίζω πως τα υπερβατά της μετάφρασης του Γκετς Άλι είναι ακραία –σχεδόν ανυπέρβλητα υπερβατά, τουλάχιστον για την εποχή μας.

Υπόψη ότι η μανία με τα υπερβατά και τις μετοχές δεν είναι το μοναδικό κουσούρι της συγκεκριμένης μετάφρασης, όπως μπορώ να κρίνω από τις πεντέξι σελίδες που μου έστειλε σκαναρισμένες ο φίλος μου. Αλλά δεν θέλω να ξεφύγω από το θέμα, οπότε δεν θα επεκταθώ, και θα κλείσω με ένα τελευταίο δείγμα, από τις Σημειώσεις του βιβλίου:

Ένα καλό παράδειγμα για παρόμοια άγνοια προσφέρει το από τον Ντίτερ Τσίγκλερ κυρίως συγγραμένο τμήμα… [sic, με ένα μι]

Ξαναρωτάω, είναι αυτά ελληνικά; Πώς μπορεί ένας ιστορικός εκδοτικός οίκος σαν τον Κέδρο να ανέχεται τη σπίλωση του ονόματός του με τέτοιες μεταφράσεις; Το χειρότερο είναι ότι την έκδοση την επιμελήθηκε ολόκληρος στρατός, όπως βλέπω στην σελίδα του βιβλίου που έχει τους συντελεστές της έκδοσης. Πέρα από τον μεταφραστή, το κείμενο πέρασε από επιμέλεια-διόρθωση, ηλεκτρονική διόρθωση και τυπογραφική επιμέλεια. Κι όμως, κανείς από τους τέσσερις συντελεστές δεν ενοχλήθηκε από τα παραπάνω αποτρόπαια δείγματα, κάτι το οποίο δύσκολα το χωράει ο νους του ανθρώπου, ή τουλάχιστον ο δικός μου.

Είπα πιο πάνω ότι τα υπερβατά της έκδοσης του Κέδρου είναι «σχεδόν ανυπέρβλητα» για την εποχή μας. Όμως η καθαρεύουσα των δυο προηγούμενων αιώνων έχει να δείξει ακόμη πιο φριχτά δείγματα. Θα κλείσω λοιπόν μ’ ένα μόνο παράδειγμα (ο Ελισαίος Γιανίδης στα βιβλία του έχει πολλά ακόμα), που το ψάρεψα σήμερα σ’ ένα τεύχος του Νουμά ενώ έψαχνα κάτι άλλο. Είναι από ανακοίνωση της… επιτροπής για τη γλώσσα των δημοτικών σχολείων, το 1921. Τότε, μετά την επιστροφή του βασιλιά Κωνσταντίνου, καταργήθηκε η διδασκαλία της δημοτικής στα δημοτικά σχολεία και κάηκαν τα φωτισμένα αναγνωστικά που ήταν γραμμένα στη δημοτική, όπως το Αλφαβητάρι με τον ήλιο ή τα Ψηλά βουνά. Η επιτροπή που ήταν αρμόδια για τη γλώσσα, λοιπόν, δημοσίευσε στις εφημερίδες το εξής άφταστο:

επειδή εξ ανακριβών διαδόσεων περί των υπό της επί της εξετάσεως των αναγνωστικών βιβλίων του Κράτους επιτροπής υποβληθεισών προτάσεων εδημοσιεύθησαν εν τω τύπω…

Προφανώς, σε κάποια τέτοια επιτροπή θα μαθήτευσε και ο μεταφραστής με τα ανυπέρβλητα υπερβατά, με αποτέλεσμα να δώσει μετάφραση που δεν διαβάζεται. Επειδή ο Κέδρος είναι σοβαρός εκδοτικός οίκος, έχω την (αμυδρή έστω) ελπίδα ότι θα αποσύρουν το βιβλίο και θα το επανεκδώσουν με νέα μετάφραση. Ριζικά νέα, διότι αν κρίνω εξ όνυχος τον λέοντα, η τωρινή μετάφραση δεν παίρνει γιατρειά.