Εσείς παστώνετε κοπίδια;

Την έκφραση την είδα στον καφενέ των Ην ωμένων Βουστασίων (δια χειρός Κουκουζέλη), που την πήρε από το slang.gr, σκέφτηκα να γράψω το πρωί αλλά είχα άλλα ψάρια στο τηγάνι κι ύστερα το επισήμανε κι ο φίλτατος Πιτετράγωνος σε ένα σχόλιο εδώ, σαν ευρηματική εναλλακτική λύση στη δική μου «κοπιπάστη».

Λοιπόν, σύμφωνα με το slang.gr, στην επαγγελματική αργκό (υποθέτω των κομπιουτεράδων ή μάλλον των ιστοραπτών, χουτουμουλούδων και άλλων συναφών ειδικοτήτων) το «κάνω copy και paste» αποδίδεται «παστώνω το κοπίδι». Δίνεται μάλιστα και η παραδειγματική φράση:

– Δεν προλαβαίνω ούτε με σφαίρες να παραδώσω την ιστοσελίδα μέχρι αύριο.
– Έλα μωρέ! Πάστωσε τους δυο-τρία κοπίδια από ένα άλλο και πάμε για μπύρες.

Το καλό με το slang.gr είναι ότι πρόκειται για βικιλεξικό όπου ο καθένας προσθέτει υλικό κι έτσι καλύπτονται όλα τα πεδία. Το κακό με το slang.gr είναι ότι πρόκειται για βικιλεξικό όπου ο καθένας προσθέτει ό,τι κρίνει εκείνος γουστόζικο ή ενδιαφέρον κι έτσι μπαίνουν όχι μόνο εκφράσεις της αργκό αλλά και φτιαχτές εμπνεύσεις της στιγμής που είτε έχουν πλαστεί από ένα άτομο ή δεν έχουν ξεπεράσει τα όρια μιας παρέας. Για παράδειγμα, βρίσκει κανείς στο slang.gr πολλές καλοβυρνιές, δηλαδή λεξιπλασίες του αγαπητού Λύο Καλοβυρνά, που είναι ευφυέστατες αλλά δεν έχουν (ή: δεν έχουν ακόμα) ενταχθεί στην αργκό. Λεξικογραφικά δηλαδή, το slang.gr πρέπει να το χρησιμοποιούμε με περίσκεψη –άλλο αν σαν ανάγνωσμα είναι πολλές φορές απολαυστικό.

Το άλλο που δεν μ’ αρέσει στο λήμμα του slang.gr, είναι ότι η έκφραση «το παστώνω το κοπίδι» μπήκε κι αυτή στον μακρύ κατάλογο των εκφράσεων που είναι δήθεν συνώνυμα της παλιότερης έκφρασης «την κουνάει την αχλαδιά». Ξέρετε, αυτόν τον (κατ’ εμέ τουλάχιστον) αφόρητα βαρετό κατάλογο με πνιγμένα κουνέλια, γυαλισμένα πόμολα και κανελωμένα ρυζόγαλα, που σαν δείγμα χιούμορ το βρίσκω όχι μόνο ομοφοβικό αλλά, το χειρότερο, εντελώς ανέμπνευστο και κακόγουστο, διότι μπορεί να σκάσει το χειλάκι μας στο πρώτο ή στο δεύτερο, αλλά μετά το πέμπτο ή το έκτο είναι για να κόβεις φλέβες.

Η απορία μου είναι αν η αρχική έκφραση, παστώνω το κοπίδι, λέγεται πράγματι για το copy-paste από κάποιους ή αν είναι φτιαχτή. Εγώ ομολογώ ότι δεν την έχω ακούσει ποτέ, μόνο το «κοπιπαστώνω» έχω συναντήσει.

Περιττό να το πω, πάντως, την έκφραση τη θεωρώ ευρηματικότατη, εξαιρετικά πετυχημένη, πολύ περισσότερο που η έννοια του «παστώνω» υπάρχει πράγματι στο paste, ιδίως όταν κάποιος μαθητής παίρνει έτοιμα από τη βικιπαίδεια ή άλλους ιστοτόπους ολόκληρα κατεβατά και τα «παστώνει» στην εργασία του.

Αλλά και ετυμολογικά το paste, θα το ξέρετε δα, έχει την αρχή του στην αρχαία πάστη, και στο ρήμα πάσσω που σήμαινε «πασπαλίζω, ραίνω» (ενώ αργότερα πήρε και τη σημασία «διακοσμώ», εξού και η παστάδα). Το ουσιαστικό παστός, δηλώνει σήμερα τα ψαρικά που συντηρούνται σε αλάτι, διότι ακριβώς τα είδη αυτά τα πασπάλιζαν με αλάτι (αλίπαστα).

Να δούμε όμως την ιστορία της λέξης. Λοιπόν, το ρήμα πάσσω το χρησιμοποιούσαν στο μαγείρεμα όταν πασπάλιζαν το φαγητό με κάποια υλικά που βρίσκονταν σε σκόνη, όπως το αλεύρι, κι έτσι βρίσκουμε στο Ονομαστικόν του Πολυδεύκη «πασταὶ δ’ εἰσίν͵ ὡς Εὔπολίς φησι͵ ζωμὸς ἀλφίτων μέτα», δηλαδή ζωμός ανακατεμένος με αλεύρι. Πιο συχνές αναφορές βρίσκω στο ουδέτερο, τα παστά, που σύμφωνα με το λεξικό του Φωτίου είναι «ἔτνος ἀλφίτοις μεμιγμένον», δηλαδή χυλός ανακατεμένος με αλεύρι, ενώ στον Ησύχιο υπάρχει ο τ. πάστα, που δηλώνει είτε το παραπάνω είτε ένα φαγητό από ανάλατο τυρί με σιμιγδάλι και σουσάμι (βρῶμα ἐκ τυροῦ ἀνάλου μετὰ σεμιδάλεως καὶ σησαμίου σκευαζόμενον, οἱ δὲ ἔτνος ἀλφίτοις μεμιγμένον). Λοιπόν έχουμε μια λέξη (η παστή ή τα παστά) που δηλώνει ένα είδος χυλού με αλεύρι, και η λέξη αυτή περνάει στα λατινικά ως pasta, όπου σημαίνει ‘ζύμη’. Πρόκειται για σχετικά όψιμο δάνειο, του 4ου αιώνα μ.Χ.

Η λατινική λέξη περνάει στα ιταλικά με τη σημασία της ζύμης· και εκεί αποκτά περισσότερες από μία σημασίες, που έχουν όλες μεταφερθεί στα ελληνικά: πέρα από την κυριολεκτική σημασία της εύπλαστης μάζας (πρβλ. οδοντόπαστα), χρησιμοποιείται επίσης για να δηλώσει ατομικά γλυκίσματα μικρού μεγέθους, τις πάστες που αγοράζουμε από το ζαχαροπλαστείο· επίσης υπάρχει και η μεταφορική σημασία, των έμφυτων στοιχείων που συγκροτούν τον χαρακτήρα ενός ατόμου, όπως όταν λέμε ότι ένας άνθρωπος είναι από καλή πάστα. Τέλος, η τυπικά ιταλική χρήση της λ. pasta για τα ζυμαρικά έχει κι αυτή τα τελευταία χρόνια περάσει στα ελληνικά, και έχει καταγραφεί στα σύγχρονα λεξικά. Στα ζυμαρικά φτάσαμε από την ξερή ζύμη (pasta asciutta) που κόβεται σε κομμάτια σε διάφορες μορφές.

Η εξάπλωση του λ. pasta, όμως, είναι πανευρωπαϊκή. Στα αγγλικά παίρνει μεταξύ άλλων τη σημασία της κόλλας, και από εκεί προέρχεται και το ρ. paste που τόσο πολύ μπήκε στη ζωή μας με τους επεξεργαστές κειμένου και το κόπι-πέιστ (ή αντιγραφή-επικόλληση όπως είναι η ελληνική του απόδοση).

Να κλείσω γκρινιάζοντας, χρονιάρες μέρες. Αυτά τα κοπίδια που πάστωσα στις τέσσερις προηγούμενες παραγράφους, τα έχω πάρει από δικές μου παλιές σημειώσεις. Το καινούργιο ετυμολογικό λεξικό του Μπαμπινιώτη έχει μεν την ετυμολογία της λέξης «πάστα», σε γενικές γραμμές σωστά, αλλά δεν μας λέει ούτε τι σημαίνει στα ιταλικά η λέξη pasta, ούτε πώς η ίδια λέξη έφτασε να πάρει τόσο πολλές σημασίες. Για το λεξικό αυτό θα γράψω εκτενώς στο μέλλον, είναι πολύ καλό και χρήσιμο, αλλά ένα μειονέκτημα που έχει είναι ότι δεν δίνει σημασία στις διαφορετικές σημασίες των λέξεων –και δεν εξηγεί την προέλευσή τους. Όμως, αυτά θα τα πούμε άλλη φορά.

Αναρωτιέμαι πάντως πόσο πιθανό είναι στο μέλλον να εδραιωθεί στη γλώσσα –ίσως μάλιστα να καταγραφεί και σε λεξικά– η λέξη παστώνω (με ή χωρίς κοπίδια) για το κομπιουτερικό paste.