Παπαδιαμάντης θύμα κοπτοραπτικής

Κυκλοφορεί εδώ και λίγους μήνες στο Διαδίκτυο, έχοντας αναπαραχθεί σε εκατοντάδες (κυριολεκτώ) ιστολόγια, ένα κείμενο που αποδίδεται στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, δημοσιευμένο  το 1896 στην εφημερίδα Ακρόπολις, που υποτίθεται πως δείχνει ότι η διαφθορά είναι διαχρονική στη χώρα μας. Δεν είναι μεγάλο, το αναπαράγω εδώ, όπως το βρήκα σε χτεσινή δημοσίευση της (μπρρρ…) Ανεξάρτητης Κίνησης Στρατιωτικών (αλλά το ίδιο κι απαράλλαχτο υπάρχει σε εκατοντάδες, ξαναλέω ιστολόγια):

Τις ημύνθη περί πάτρης; 

Και τι πταίει η γλαυξ, η θρηνούσα επί ερειπίων; Πταίουν οι πλάσαντες τα ερείπια. Και τα ερείπια τα έπλασαν οι ανίκανοι κυβερνήται της Ελλάδος.

Αυτοί οι πολιτικοί, αυτοί οι βουλεπταί, εκατάστρεψαν το έθνος, ανάθεμά τους. Κάψιμο θέλουν όλοι τους! Τότε σ’ εξεθέωναν οι προεστοί κ’ οι ‘γυφτοχαρατζήδες’, τώρα σε ‘αθεώνουν’ οι βουλευταί κ’ οι δήμαρχοι.

Αυτοί που είχαν το λύειν και το δεσμείν εις τα δύο κόμματα, τους έταζαν ‘φούρνους με καρβέλια’, δώσαντες αυτοίς ουχί πλείονας των είκοσι δραχμών μετρητά, απέναντι, καθώς τους είπαν, και παρακινήσαντες αυτούς να εξοδεύσουν κι απ’ τη σακκούλα τους όσα θέλουν άφοβα, διότι θα πληρωθούν μέχρι λεπτού, σύμφωνα με τον λογαριασμόν, όν ήθελαν παρουσιάσουν.

Το τέρας το καλούμενον επιφανής τρέφει τη φυγοπονίαν, την θεσιθηρίαν, τον τραμπουκισμόν, τον κουτσαβακισμόν, την εις τους νόμους απείθειαν. Πλάττει αυλήν εξ αχρήστων ανθρώπων, στοιχείων φθοροποιών τα οποία τον περιστοιχίζουσι, παρασίτων τα οποία αποζώσιν εξ αυτού…

Μεταξύ δύο αντιπάλων μετερχομένων την αυτήν διαφθορά, θα επιτύχει εκείνος όστις ευπρεπέστερον φορεί το προσωπείον κ’ επιδεξιώτερον τον κόθορνον.

Άμυνα περί πάτρης θα ήτο η ευσυνείδητος λειτουργία των θεσμών, η εθνική αγωγή, η χρηστή διοίκησις, η καταπολέμησις του ξένου υλισμού και πιθηκισμού, του διαφθείροντος το φρόνημα και εκφυλίσαντος σήμερον το έθνος, και η πρόληψις της χρεοκοπίας.

Αλέξανδρός Παπαδιαμάντης στην εφημερίδα «Ακρόπολις» 115 χρόνια πριν…..

Όλα αυτά (περίπου) τα έγραψε πράγματι ο Παπαδιαμάντης. Όχι όμως όλα σε ένα άρθρο, όχι όλα στην Ακρόπολη, όχι το 1896. Το κείμενο που διαβάσατε, που υποτίθεται πως αποδεικνύει (λέει ένας αδιάφθορος ομογενής) τη «διαχρονικότητα της διαφθοράς στα ελληνογονίδια» είναι στην πραγματικότητα μια συρραφή, με τη μέθοδο της κοπτοραπτικής, από διάφορα κείμενα του Παπαδιαμάντη, γραμμένα σε διαφορετικές στιγμές. Άλλωστε, αν κάποιος διαβάσει το κείμενο είναι δύσκολο  να μην προσέξει τα άγρια σκαμπανεβάσματα της γλώσσας, από την αυστηρή καθαρεύουσα στην λαϊκή, ως και την αργκό, και να μην υποψιαστεί ότι δεν μπορεί ένας άνθρωπος να έγραψε αυτές τις γραμμές ως ενιαίο κείμενο. Όμως, κανείς δεν διάβασε το κείμενο, φαίνεται, μόνο το αναδημοσίευσαν.

Πάμε να το πάρουμε παράγραφο προς παράγραφο. Καταρχάς ο τίτλος (Τις ημύνθη περί πάτρης; ), δεν είναι τίτλος! Στο πρωτότυπο κείμενο, είναι απλώς μια πρόταση του κειμένου, σαν τις άλλες:

Τις ημύνθη περί πάτρης;
Και τι πταίει η γλαυξ, η θρηνούσα επί ερειπίων; Πταίουν οι πλάσαντες τα
ερείπια. Και τα ερείπια τα έπλασαν οι ανίκανοι κυβερνήται της Ελλάδος.

Το απόσπασμα αυτό βρίσκεται προς το τέλος ενός άρθρου με τίτλο «Οιωνός», που δημοσιεύτηκε από τον Παπαδιαμάντη στην εφημ. Ακρόπολις την 1η Ιανουαρίου 1896 (τώρα στα Άπαντα, εκδόσεις Δόμος, τόμος 5, σελ. 251-254).

Η αμέσως επόμενη παράγραφος είναι στην πραγματικότητα παρμένη από δύο διαφορετικά διηγήματα του Παπαδιαμάντη, γραμμένα σε 16 χρόνια απόσταση το ένα από το άλλο!

Αυτοί οι πολιτικοί, αυτοί οι βουλεπταί, εκατάστρεψαν το έθνος, ανάθεμά τους. Κάψιμο θέλουν όλοι τους!
Από το διήγημα Αποκριάτικη νυχτιά του 1892. Εδώ μιλάει ένας γέρος, που ο Παπαδιαμάντης τον ειρωνεύεται, μεταξύ άλλων για τα συνεχή λάθη που κάνει, όπως «βουλεπταί».

Τότε σ’ εξεθέωναν οι προεστοί κ’ οι «γυφτοχαρατζήδες», τώρα σε «αθεώνουν» οι βουλευταί κ’ οι δήμαρχοι.

Από το διήγημα Οι Κανταραίοι, που γράφτηκε μετά το 1908 (έμεινε ημιτελές). Το «αθεώνουν» είναι λογοπαίγνιο με το «αθωώνουν», διότι στο σημείο εκείνο του διηγήματος γίνεται αναφορά στα δικαστήρια, που δεν υπήρχαν επί τουρκοκρατίας. (Αν έχετε την έκδοση του Βαλέτα, θα δείτε ‘αθωώνουν’. Το ‘αθεώνουν’ είναι διόρθωση του Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλου).

Η επόμενη παράγραφος:
Αυτοί που είχαν το λύειν και το δεσμείν εις τα δύο κόμματα, τους έταζαν ‘φούρνους με καρβέλια’, δώσαντες αυτοίς ουχί πλείονας των είκοσι δραχμών μετρητά, απέναντι, καθώς τους είπαν, και παρακινήσαντες αυτούς να εξοδεύσουν κι απ’ τη σακκούλα τους όσα θέλουν άφοβα, διότι θα πληρωθούν μέχρι λεπτού, σύμφωνα με τον λογαριασμόν, όν ήθελαν παρουσιάσουν. 

Αυτή είναι παρμένη (αλλοιωμένη) από τους Χαλασοχώρηδες, από την πρώτη παράγραφο του διηγήματος (δείτε εδώ). Όπως βλέπετε στο κανονικό διήγημα, έχει γίνει επέμβαση στο κείμενο. Η αυθεντική πρόταση είναι: Διότι ο Λάμπρος ο Βατούλας και ο Μανόλης ο Πολύχρονος, αυτοί που είχαν το λύειν και το δεσμείν εις τα δύο κόμματα, του έταξαν «φούρνους με καρβέλια», δώσαντες αυτώ ουχί πλείονας των είκοσι δραχμών μετρητά απέναντι, καθώς του είπαν, και παρακινήσαντες αυτόν να εξοδεύσει κι απ’ τη σακκούλα του όσα θέλει άφοβα, διότι θα πληρωθεί μέχρι λεπτού, σύμφωνα με τον λογαριασμόν, όν ήθελε παρουσιάσει. Δεν πρόκειται για κάποιο γενικό συμπέρασμα, όπως παρουσιάζεται, ούτε για σκέψεις του Παπαδιαμάντη, αλλά για τα παράπονα ενός ταβερνιάρη, του Δημήτρη του Τσιτσάνη, για δυο κομματάρχες που τον ξεγέλασαν.

Η επόμενη παράγραφος είναι επίσης από τους Χαλασοχώρηδες, αλλά από το τέλος του διηγήματος:

Το τέρας το καλούμενον επιφανής τρέφει τη[ν] φυγοπονίαν, την θεσιθηρίαν, τον τραμπουκισμόν, τον κουτσαβακισμόν, την εις τους νόμους απείθειαν. Πλάττει αυλήν εξ αχρήστων ανθρώπων, στοιχείων φθοροποιών τα οποία τον περιστοιχίζουσι, παρασίτων τα οποία αποζώσιν εξ αυτού… 

Η επόμενη, είναι παρμένη πάλι από τους Χαλασοχώρηδες, πάλι από το τέλος, αλλά πιο πάνω:

Μεταξύ δύο αντιπάλων μετερχομένων την αυτήν διαφθορά[ν], θα επιτύχει εκείνος όστις ευπρεπέστερον φορεί το προσωπείον κ’ επιδεξιώτερον τον κόθορνον. 

Αυτές οι δυο παράγραφοι μπορούμε πράγματι να πούμε ότι εκφράζουν τον ίδιο τον Παπαδιαμάντη, διότι σε αυτές μιλάει ο Λέανδρος Παπαδημούλης, που είναι το άλτερ έγκο του συγγραφέα. Βέβαια, όποιος διάλεξε τα αποσπάσματα παρέλειψε τις αναφορές στην «επάρατον πλουτοκρατίαν». Όλο το τελευταίο μέρος του διηγήματος, εδώ.

Το τέλος του κολλάζ είναι παρμένο από το αρχικό άρθρο, τον Οιωνό, επίσης από το τέλος, αλλά αμέσως πριν από το αρχικό απόσπασμα:

Άμυνα περί πάτρης θα ήτο η ευσυνείδητος λειτουργία των θεσμών, η εθνική
αγωγή, η χρηστή διοίκησις, η καταπολέμησις του ξένου υλισμού και πιθηκισμού,
του διαφθείροντος το φρόνημα και εκφυλίσαντος σήμερον το έθνος, και η
πρόληψις της χρεοκοπίας.

Σε μερικά, ελάχιστα, ιστολόγια είδα να δημοσιεύεται το άρθρο του Παπαδιαμάντη χωρίς κοπτοραπτική, όπως εδώ (αλλά και εδώ να σημειωθεί ότι είναι μόνο το τέλος του άρθρου, η μία σελίδα από τις τέσσερις).

Ποιος έκανε την κοπτοραπτική; Πιθανώς η αρχή να βρίσκεται σε μια έκδοση της ΕΣΗΕΑ με τίτλο «Ο Παπαδιαμάντης μας», που περιέχει αποσπάσματα από κείμενα του Παπαδιαμάντη. Κάποιος δημοσιογράφος ίσως παρουσίασε πριν από μερικούς μήνες μια ανθολογία τέτοιων αποσπασμάτων, και μετά κάποιος θεώρησε καλό να τα παρουσιάσει σαν ενιαίο κείμενο που τάχα δημοσιεύτηκε το 1896 στην Ακρόπολη, και μετά το πήραν να το αναδημοσιεύουν τα ιστολόγια, ο ένας μετά τον άλλο, ίσως προσθέτοντας και λίγες σάλτσες, σαν αυτή με τη διαφθορά που βρίσκεται στα γονίδια του Έλληνα. Στην πραγματικότητα, μόνο το ένα τρίτο του κειμένου δημοσιεύτηκε όντως στην Ακρόπολη και μόνο το μισό κείμενο απηχεί απόψεις του Παπαδιαμάντη, ο οποίος Παπαδιαμάντης, άλλωστε, θεωρούσε πως η διαφθορά ήταν το μικρότερο κακό. Για παράδειγμα, από τους Χαλασοχώρηδες: Ανέκαθεν τα αξιώματα ήσαν αγοραστά. Και αφού η επάρατος πλουτοκρατία είναι άφευκτον κακόν, κατά ποίον άλλον τρόπον θ’ αποκτώνται τ’ αξιώματα; Πράγμα το οποίον έχασε προ πολλού πάσαν ηθικήν αξίαν, μόνον διά χρημάτων είναι κτητόν. Και λίγο πιο κάτω: Η δωροδοκία δε την οποίαν βλέπεις τόσον γενικευμένην ως εκλογικόν όπλον, είναι κατ’ εμέ το μικρότερον κακόν. Όστις όμως δυσφορεί επί ταύτη ας μη μετέχει του εκλογικού αγώνος, μήτε ως εκλογεύς μήτε ως εκλέξιμος. «Κυάμων απέχεσθε…»

Το πιο αστείο (αν είναι αστείο) της υπόθεσης είναι πως ο… χακεμένος Παπαδιαμάντης δημοσιεύτηκε ακόμα και σε ένα ιστολόγιο εκπαιδευτικών, που έχει σύνθημα «Ενάντια στην εκπαίδευση της αμάθειας» και όπου δημοσιεύονται άρθρα που μας λένε ότι εξαιτίας του μονοτονικού και της κακής διδασκαλίας της γλώσσας οι σημερινοί νέοι δεν μπορούν να κατανοήσουν τον Παπαδιαμάντη! Για τους σημερινούς νέους δεν ξέρω, σίγουρα όμως οι δάσκαλοί τους δεν μπορούν να τον κατανοήσουν, αλλιώς θα καταλάβαιναν ότι το κείμενο είναι πειραγμένο!