Ποιο ζώο είναι η γκαμούζα;

Στον Τελευταίο σταθμό του Σεφέρη (λίγες οι νύχτες με φεγγάρι που μ’αρέσουν…) υπάρχουν και οι εξής ωραίοι στίχοι:
το κρατίδιο της Κομμαγηνής που ‘σβησε σαν το μικρό λυχνάρι
πολλές φορές γυρίζει στο μυαλό μας,
και πολιτείες μεγάλες που έζησαν χιλιάδες χρόνια
κι έπειτα απόμειναν τόπος βοσκής για τις γκαμούζες
χωράφια για ζαχαροκάλαμα και καλαμπόκια

Την πρώτη φορά που διάβασα το ποίημα, μικρός, μόλις έφτασα στις γκαμούζες,  σκέφτηκα πως είναι οι γκαμήλες. Παρακμάσαν, ερημώσαν οι μεγάλες πολιτείες, σκέφτηκα. Στην έρημο ταιριάζουν οι γκαμήλες. Εκεί τον άφησα τον στίχο και δεν με ξαναπροβλημάτισε για μερικές δεκαετίες.

Τις προάλλες τον ξαναπρόσεξα και το τοπίο δεν μου φάνηκε ερημικό, με καλαμπόκια και ζαχαροκάλαμα. Άνοιξα λοιπόν το λεξικό να βρω ποιο ζώο είναι η γκαμούζα. Μπαμπινιώτης και ΛΚΝ (Λεξικό Τριανταφυλλίδη) δεν την έχουν, αλλά έχουμε και τα λεξικά της «όλης ελληνικής» (κατά δήλωσή τους), τον Πάπυρο και τον Δημητράκο. Κι όμως, ούτε αυτά έχουν τη γκαμούζα, ενώ έχουν όλες τις απίθανες λεξούλες που έτυχε να περμαζέψει ο Ησύχιος. Να μην τα πολυλογώ, κανένα από τα λεξικά που ήταν σε ακτίνα βολής δεν είχε τη γκαμούζα (δεν έχω ακόμα κοιτάξει τον Σταματάκο και την Πρωία), ούτε καν το Ιστορικό Λεξικό της Ακαδημίας, εκείνο που σταμάτησε στο λήμμα Δαχτυλωτός, και το οποίο έχει παπάδες.

Οπότε, άνοιξα το τούρκικο λεξικό κι εκεί, ύστερα από καναδυό προσπάθειες, βρήκα ότι gâmus είναι ο βούβαλος, λέξη περσικής αρχής. Οπότε, σκέφτομαι, βρέθηκε η γκαμούζα -και ταιριάζει και με τα συμφραζόμενα του ποιήματος. Γκαμούζα η βουβάλα -πώς το έλεγε εκείνο το τραγουδάκι ο Μηλιώκας;

Ύστερα θυμήθηκα που το βιβλίο Νεοελληνικών Αναγνωσμάτων της Β’ Λυκείου έχει το ποίημα του Σεφέρη, άνοιξα, και επιβεβαιώθηκα: στη λέξη υπάρχει αστερίσκος και εξηγεί ότι γκαμούζα είναι το βουβάλι. Πού το βρήκε ο ευλογημένος αφού δεν το έχει το λεξικό, δεν ξέρω. Ή άνοιξε κι αυτός το τούρκικο λεξικό ή υπάρχει κάποια κάστα ιερέων που μεταδίδει από το στόμα του πατέρα στο αυτί του γιου το μυστικό: Γκαμούζα είναι το βουβάλι, γιε μου.

Μετά το γκούγκλισα -στον ενικό. Και διαπίστωσα ότι για γκαμούζες είχε μιλήσει και ο Τσίρκας στη Νυχτερίδα: Η γη στο Δέλτα στραφτάλιζε κάτω από το φεγγάρι. Μαύρη σιλουέτα σε φόντο ασημί. Μια γκαμούζα σκυμένη πίνει από το κανάλι. Δεντροστοιχίες από ευκάλυπτους και πιο κάτω άλλες με συκομουριές. Κι αυτό μικρός το είχα διαβάσει, όταν πίστευα ότι γκαμούζες είναι οι γκαμήλες -και εδώ που τα λέμε στο αιγυπτιακό τοπίο πιο πολύ ταιριάζουν τα γκαμήλια παρά τα βουβάλια.

Πάλι μέσω του γκουγκλ, βρίσκω ποίημα του Νίκου Νικολαΐδη, του Κύπριου (υπάρχουν πολλοί Νίκοι Νικολαΐδηδες στη λογοτεχνία μας, οπότε πρέπει να τους προσδιορίζεις: ο ένας είναι ο Κύπριος, ο δεύτερος ο Πολ Νορ, ο τρίτος ο σκηνοθέτης και ο τέταρτος ο Τέος Σαλαπασίδης). Το ποίημα λέγεται «Το ξόδι του φελάχου» κι έχει τους στίχους:
Μονάχη μου θ’ αρμέγω την γκαμούζα;
Μονάχη μου θα πήζω το τυρί;
και η σβουνιά μονάχη μου θα πλάθω
προσάναμμα για το ψωμί;”

(Αυτά τα μοιρολογάει η φελάχα)

Κάπου εκεί άρχισα να έχω αμφιβολίες, διότι φελάχος και βουβάλι δεν πολυταιριάζουν. Να σημειώσω ότι τόσο ο Τσίρκας όσο και ο Νικ.Νικολαΐδης (αν και Κύπριος) στην Αίγυπτο έζησαν κατά μέγα μέρος,  και η Αίγυπτος φέρνει στο μυαλό τις γκαμήλες -όσο κι αν ξέρουμε ότι ο Νείλος έχει άφθονο νερό.

Γκουγκλίζοντας στη συνέχεια, δεν έγινα σοφότερος. Βρήκα κάμποσους σύγχρονους διαλόγους, ότι η τάδε είναι γκαμούζα, ή μη γίνεσαι γκαμούζα ή θα σε κανονίσω μωρή γκαμούζα, αλλά αυτά ταιριάζουν εξίσου στη βουβάλα, στη γκαμήλα και σε κάμποσα άλλα ζώα.

Και μετά, βρήκα στο scribd το μυθιστόρημα της Ευγενίας Φακίνου Έρως θέρος πόλεμος, που διέτρεξα στα πεταχτά μερικές σελίδες (και θα πρέπει να το διαβάσω διότι αναφέρεται σε περίοδο που με ενδιαφέρει) και είναι ένα κοριτσάκι από τη Σύμη, που το έχουν στείλει να μείνει στην Αίγυπτο σε συγγενείς, και βλέπει μια γκαμήλα.

«Μια καμήλα», φώναξε σχεδόν η Μαρία, ενθουσιασμένη που αναγνώρισε το ζώο με την καμπούρα που είχε δει στο βιβλίο της κυρίας Θέκλας.
«Γκαμούζα τη λέμε», τη διόρθωσε το κορίτσι με το κόκκινο φόρεμα.

Οπότε; Η βεβαιότητα καταρρέει -αν η Φακίνου έχει δίκιο, η γκαμούζα δεν είναι το βουβάλι. Ή μήπως είναι; Μήπως, δηλαδή, ειδικά στην Αίγυπτο γκαμούζα λέγεται η γκαμήλα και αλλού το βουβάλι; Παρεμπιπτόντως, στα τούρκικα η γκαμήλα είναι deve.

Ευτυχώς που δεν φορολογούνται τα ιστολόγια -έγραψα 800 λέξεις για να πω ότι δεν ξέρω την απάντηση. Οπότε, παρακαλώ, όποιος ξέρει θετικά ποιο ζώο είναι η γκαμούζα, ας το πει. Και όποιος έχει βρει τη γκαμούζα σε λεξικό ή άλλο βιβλίο, επίσης ας το πει!