Ο Γιώργος Κοτζιούλας θυμάται έναν ποιητή του σκιόφωτος

Λογοτεχνικό θέμα για σήμερα, Κυριακή. Ποιητής γράφει για ποιητή, ο Γιώργος Κοτζιούλας (1909-1956) θυμάται τα πρώτα του βήματα στην Αθήνα, από το 1926 και μετά, τη δουλειά που έπιασε στο περιοδικό Μπουκέτο και τον Μήτσο Παπανικολάου (1900-1943), που ήταν βοηθός αρχισυντάκτη στο λαϊκό αυτό περιοδικό και είχε πάρει υπό την προστασία του τον νεαρό Κοτζιούλα. Φυσικά γίνεται επίσης λόγος για τον Ν. Λαπαθιώτη, φίλο του Παπανικολάου, καθώς και για τις φιλολογικές και άλλες παρέες του μεσοπολέμου.

Μερικά εργοβιογραφικά για τον Παπανικολάου θα βρείτε στον ιστότοπο του ΕΚΕΒΙ. Το κείμενο του Κοτζιούλα δημοσιεύτηκε στην Φιλολογική Πρωτοχρονιά του 1953, αλλά είναι γραμμένο νωρίτερα, γύρω στο 1947, όπως φαίνεται από την πρώτη κιόλας πρόταση, όπου λέει ότι «τον Παπανικολάου τον συναπάντησα πριν από είκοσι χρόνια». Αν είχε ξαναδημοσιευτεί νωρίτερα, δεν το ξέρω. Ευχαριστώ τον φίλο Α. Τ. για την πληκτρολόγηση. Μονοτονίζω και εκσυγχρονίζω ορθογραφία, αλλά στα γαλλικά ονόματα επικρατεί αλαλούμ γιατί αλλού άφησα την παλιά μεταγραφή (π.χ. Μπωντλέρ) κι αλλού όχι. Πρόσθεσα σχόλια, με κόκκινο μελάνι, και συνδέσμους.

Μήτσος Παπανικολάου, ένας ποιητής του σκιόφωτος

Τον Παπανικολάου τον συναπάντησα πριν είκοσι χρόνια, στο περιοδικό «Μπουκέτο», όταν εργαζόταν σαν εσωτερικός μόνιμος συντάκτης. Θυμάμαι λοιπόν, απ’  τις πρώτες μέρες που έπιασα κι εγώ δουλειά στο περιοδικό, πως πηγαίναμε μαζί στο υπόγειο τυπογραφείο της οδού Πετράκη για να δώσει ύλη ή να δει διορθώσεις.

— Πρέπει να διαβάσεις και Μπωντλαίρ, Ρεμπώ… μου έλεγε στο δρόμο. Συνάμα έριχνε πόντους στο νεοφερμένο χωριατόπουλο για να εξακριβώσει κατά πόσο ήταν επιδεχτικό για μύηση (τουλάχιστο φιλολογική, αν όχι τίποτε άλλο !) στην όχι και τόσο έντιμη αίρεση, την «καβαφική» να πούμε, που ο ίδιος είχε γίνει ένας απ’  τους πιο παθητικούς θιασώτες της.

Ο Παπανικολάου ερχόταν στο γραφείο από νωρίς το απόγεμα και σκυμμένος στο τραπέζι του, καπνίζοντας τσιγάρα, έκανε μεταφράσεις. Ήξερε καλά τα γαλλικά, τουλάχιστο για να τα μεταφράζει. Έπαιρνε απ’  του Κάουφμαν ή του Ελευθερουδάκη καινούργιες εκδόσεις και διάλεγε από μέσα πεζά που έκαναν για το περιοδικό. Το γούστο του τον βοηθούσε να βρίσκει ωραία πράματα, είτε από ονομαστούς συγγραφείς (Μέτερλιγκ, Τσέχωφ, Ιστράτι) είτε δευτερότερα της γαλλικής φιλολογίας.

Ετοίμαζε κάθε απόγεμα δυο σελίδες κι έπαιρνε γι’ αυτό 140 δραχμές την ημέρα, ποσό αρκετό για κείνη την εποχή. Η προτίμηση αυτή οφείλεται στην εξαιρετική θέση που είχε μες στο περιοδικό: βοηθός του αρχισυντάκτη. Με τη δεύτερη αυτή ιδιότητα εργάζονταν το βράδι, απ’  τις οχτώ κι ύστερα, διορθώνοντας μαζί με τον προϊστάμενό του τα χειρόγραφα των άλλων. Η δουλειά αυτή βαστούσε ως τη μία τη νύχτα, που έφευγαν με το τελευταίο τραίνο για τον Πειραιά, την κατοικία τους.

Τις βραδινές αυτές ώρες εργαζόμουνκι εγώ εκεί μέσα, ψηλά σ’ ένα πατάρι, αντιγράφοντας παλιά κομμάτια («λησμονημένες σελίδες»!), η διασκευάζοντας από τόμους εντύπων «έξυπνα και κουτά», «ιστορικά ανέκδοτα», «γνωμικά για τον έρωτα» κι άλλα τέτοια, κατάλληλα για το νοήμον κοινό μας.

— Γιώργη, έλα κάτω! μου φώναζε κάθε τόσο ο Μήτσος, για να μου αναθέσουν καμιά διασκευή ή αντιγραφή.

Άκουγα τότε ακόμα και κατέβαινα αμέσως κοντά τους. Το έκανα και για να βρίσκουμαι δίπλα στους λογίους, που δεν έλειπαν τότε από το γραφείο μας. Οι πιο ταχτικοί που έρχονταν ήταν ο μακαρίτης ο Δάφνης με τ’ ανεξάντλητα καλαμπούρια αλλά και τη διάσημη τσιγκουνιά του, ο Κόκκινος που είχε τη μανία να μαζεύει παλιά φυλλάδια, συμφωνώντας σ’ αυτό με το βιβλιόφιλο αρχισυντάκτη μας, ο Κλέων Παράσχος που μας μετάφραζε για την «Οικογένεια» (ήταν κοινή επιχείρηση με το «Μπουκέτο») τον Τριστάνο και την Ιζόλδη, ο Κότσικας που δεν του εύρισκαν λάθη στις μεταφράσεις, η Γεωργία Ταρσούλη με τη γερμανική της σελίδα, ο λοχαγός Θάνος Δογάνης που βρήκε τραγικό θάνατο από έναν παλαβό στρατηγό, η Μαρία Ζάμπα που μετάφραζε και ποιήματα, ο Μάριος Βαϊάνος με τις καμπάνιες του, ο Ίσαντρος Άρις η Χάγερ Μπουφίδης, ο Ρώμος Φιλύρας —απροσάρμοστος συνεργάτης— και κάθε βράδυ σχεδόν, αλλά περισσότερο για κουβέντα παρά για συνεργασία, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, μοναχογιός στρατηγού μ’ εξασφαλισμένο το χαρτζιλίκι.

Ο τελευταίος ερχόταν συχνά κι απάνω στο πατάρι, όπου μ’ έκανε παρέα, γιατί με συμπαθούσε. Το περιοδικό τού έβαζε κάθε τόσο «εκλεκτούς στίχους» και τ’ όνομά του μεσουρανούσε μεταξύ των νέων ποιητών.

Ο Λαπαθιώτης είχε μεγάλο σύνδεσμο με τον Παπανικολάου και με τον ποιητή Χατζάρα, που οι κοινές τους κλίσεις (δε λέω μονάχα: η τεχνοτροπία) τους έσμιγαν ταχτικά τα σαββατόβραδα σε διασκεδάσεις όπου δε με προσκαλούσαν εμένα ούτε κι εγώ ζητούσα να πάω.

— Άστα, κάναμε ένα μεθύσι ψες… μου ’λεγε ο Παπανικολάου με όψη νυσταγμένη.

Ζήλευα από μέσα μου αυτόν τον άνθρωπο που μπορούσε να τρωγοπίνει, να χωρατεύει και να μεθοκοπάει με δυο απ’ τους κορυφαίους (έτσι τουλάχιστο μου φαίνονταν τότε) του νεοελληνικού λυρισμού. Έτσι φαίνονταν οι πιο μεγάλοι σ’ εμάς τους νεαρούς, είδωλα κι ινδάλματά μας.

Ο Παπανικολάου διόρθωνε αμίλητος τα χειρόγραφα των συνεργατών, ξεφωνίζοντας μονάχα γελαστά στην ανακάλυψη κανενός μαργαρίτη:

—Χάρη, άκου να δεις πως γράφει τον Ταμερλάνο, ο…: Τίμερ Λεγκ !

Εκείνα που τον ενδιέφεραν πιο πολύ ήταν τα γαλλικά βιβλία και οι μεταφράσεις ξένων αριστουργημάτων στην ίδια γλώσσα. Παρακολουθούσε ταχτικά το «Μερκύρ ντε Φρανς», τη «Νουβέλ Ρεβύ Φρανσαίζ», τα «Νουβέλ Λιτερέρ», όπου τον γοήτευαν προπάντων οι κριτικές του Ζαλού.

Μου μιλούσε με θαυμασμό για τις «Στροφές» του Μορεάς, τα «Άνθη του κακού» του Γιάκομπσεν, τον Πιραντέλο, το Ζιντ, το Λαφόργκ, τον Απολινέρ, αργότερα το Μιλόζ. Προμηθεύονταν τις καλύτερες εκδόσεις κι όσες του πάλιωναν στο μεταξύ μου τις χάριζε η μου τις έδινε φτηνά.

— Να, πάρε και το Φρανσίς Ζαμ που σ’ αρέσει. Εγώ τον βαρέθηκα πια. Τι αξίζει μπρος στο Λωτρεαμόν;

Μη διαβάζεις το «Μπουκέτο», έλεγε. Είναι αηδία, για τις πλύστρες. Παρακολούθησε καλύτερα τη «Διάπλαση των Παίδων». Θα πω του Ξενόπουλου να σου τη στέλνει δωρεάν.

Έδινε κι ο ίδιος έμμετρη συνεργασία του εκεί, καθώς κι ο Παναγιωτόπουλος, ο Στασινόπουλος, ο Τέλλος Άγρας, παλιά διαπλασόπουλα, που πολύ τους υπολήπτονταν ο Παπανικολάου, προ παντός τον τελευταίο.

— Αυτό μάλιστα, είναι ποίημα ! έλεγε για τα «Τρία σημάδια», ένα με τρεις στροφές που είχε δημοσιευτεί στο «Ημερολόγιο του Μπουκέτου».

Μα τον Άγρα τον λογάριαζε κι αλλιώτικα, για την αγνή ζωή του, την αθόρυβη πολιτεία του, κι ας ήταν αντίποδας δικός του από άποψη ηθών. Τι κρίμα όμως που εκείνος δεν ερχόταν στο περιοδικό μας! Υπηρετούσε τότε σε κάποια Αποκατάσταση Προσφύγων, νομίζω. Κι έγραφε ταχτικά στη «Νέα Εστία», συνοδοιπόρος η στυλοβάτης της, από την παλιά φρουρά του Ξενοπούλου.

— Έμαθα προχτές πως έπεσε στο δρόμο, μου είπε κάποτε με συμπόνια για τον Άγρα. Λιποθύμησε, χτύπησε, δεν ξέρω καλά. Πάσχει απ’ τα νεύρα του, ίσως κι από σεληνιασμό…

Εξαιρετική εκτίμηση έδειχνε και για τους στίχους του Καρυωτάκη, που είχε βγάλει τότε την τελευταία συλλογή του, μα που ποτέ δεν τον είδα να περνάει απ’ το γραφείο, μισάνθρωπος από τότε, νευρασθενικός.

Ο Παπανικολάου αλληλογραφούσε ταχτικά με το Λαπαθιώτη, κι ας βλέπονταν, κι ας διασκέδαζαν μαζί κάθε μέρα. Ήταν ένας ωραίος τύπος, σα μια παράδοση φιλολογική. Κι η ποίηση ξεχείλιζε ως και απέξω στους φακέλους, που έρχονταν με το ελεύθερο, ευανάγνωστο γράψιμο του Ναπολεόντος:

Αντίγραφα που κράτησε ο Λαπαθιώτης, από το αρχείο του στο ΕΛΙΑ

Για τον κύριο Μήτσο Παπα-
νικολάου στο «Μπουκέτο»,
οδός Λέκκα επτά, — τρέξε,
ταχυδρόμε, κι άφησέ το !

Μια φορά είχαν ανταλλάξει οι δυό τους και χαριτωμένες φιλοφρονήσεις σε μορφή σονέτου, δια μέσου της «Αλεξανδρινής Τέχνης» με τη μεσολάβηση ίσως του ακουραστου Βαϊάνου, που είχε αποκληθεί «μαμή της φιλολογίας»! (Το σονέτο του Παπανικολάου και η απάντηση του Λαπαθιώτη)

Εκείνον τον καιρό είχε περάσει απ’ την Αθήνα κι ο Παναΐτ Ιστράτι, διάσημος απ’ τα πρόσφατα βιβλία του, αλλά πιο πολύ απ’ τις ιδεολογικές του διακηρύξεις. Σελίδες του δημοσίεψε και το «Μπουκέτο», καθώς και το «Ελεύθερον Βήμα».

Αλλά με τη διάλεξη που έκαμε ο Ιστράτι και τις εκδηλώσεις που ακολούθησαν, του υποδείχτηκε απ’ τις αρχές μας πως είναι ανεπιθύμητος στο ελληνικό έδαφος. Τότε έγινε μια έγγραφη διαμαρτυρία από μέρους των διανοουμένων μας με την πρωτοβουλία του Νάζου θαρρώ, που πέρασε κι απ  τὸ «Μπουκέτο» για υπογραφή. (Η διαμαρτυρία των διανοουμένων, εδώ)

— Βάλε κι εσύ τ’ όνομά σου! με παρακίνησε ο Παπανικολάου από συγκαταβατική αβρότητα. Μπορούσα ν’ αρνηθώ; Έτσι δόθηκε αφορμή στην «Εστία» να μας παραλάβει την άλλη μέρα στα ψιλά της και να ειρωνευθεί τους άγνωστους στην Ελλάδα αντιπρόσωπους της ελληνικής διανόησης, που κόπτονται δι’ ένα διεθνή τυχοδιώκτην κλπ, κλπ.

Είχε ο Παπανικολάου κάτι τέτοιες εμπνεύσεις, που έμοιαζαν με ξαφνικές αναλαμπές. Άλλη μια φορά δημοσίεψε σε κάποιο λαθρόβιο ένα ποίημα με τον τίτλο «Επανάσταση».  (Λανθάνει προς το παρόν). Φύλαγε κι ένα απόκομμα απ’ το «Ριζοσπάστη» μ’ ένα «ανοιχτό γράμμα» του Λαπαθιώτη στον Αρχιεπίσκοπο, που τον παρακαλούσε να τον… αφορέσει! (Η επιστολή Λαπαθιώτη εδώ)

Αλλά πιο πολύ καμάρωνε για τα αισθητικά του σημειώματα και τις μεταφράσεις που δημοσίευε σποραδικά — χρησιμοποιώντας και το ψευδώνυμο Ευπαλίνος. Θυμάμαι ένα στην εφημερίδα «Πρόοδος» που επιγράφονταν «Ποιητική Οικονομία». Περηφανεύονταν ακόμα που μια μετάφρασή του — «Άστρο λαμπρό» — του Μωρεάς είχε αρέσει πολύ στο Μαλακάση· δεν είναι απίθανο να την υποδέχτηκε κι αυτήν μ’ ένα δικό του επίθετο: θαυματική !

Δούλεψα ένα χρόνο στο περιοδικό, κι ύστερα έφυγα — με διώξαν. Γύριζα αργά το χινόπωρο άνεργος και μισοπεινασμένος, μη βρίσκοντας αποκούμπι πουθενά. Μια μέρα με πέτυχε ο Παπανικολάου στο δρόμο.

— Βρε συ ! Γιατί δεν περνάς απ’ το γραφείο ;

Λίγο με το καλό, λίγο με το ζόρι μ’ έκαμε να ξαναπιάσω δουλειά στο περιοδικό. Αυτή τη φορά έμεινα συνέχεια εκεί κάμποσα χρόνια. Και γνώρισα καλά τα παρασκήνια, τόσο καλά που βαρέθηκα στο τέλος. Απάνω σ’ αυτό ίσα ίσα ήρθε κάποια νευρασθένεια «ο ραγκουντάγκος των αστενειώνε» κατά τον Χάμσουν (σε απόδοση του αλησμόνητου Δασκαλάκη) για να μου δώσει ένα γερό τίναγμα, να μην τυχόν κολλήσω στο βούρκο της ρουτίνας.

Η φιλολογική προτίμησή του είχε στραφεί τώρα προς το Βαλερύ, που βρισκόταν στο κορύφωμα της φήμης του. Δημοσίευε μεταφράσεις του στη «Νέα Εστία» και μια μέρα μάλιστα έλαβε πολυτελή έκδοση των έργων του με αφιέρωση του ποιητή.

— Έλα να ιδείς… μου έδειχνε με καμάρι την υπογραφή του Βαλερύ.

Του άρεσε κι ο Βαλερύ Λαρμπώ κι ο Ραντιγκέ κι ο Ζυλ Γκρην, κι ο Ζαν Κασσού κι ο Ζιρωντού, αλλά πιο πολύ ο Λεόν Πωλ Φαργκ, που μου τον συνιστούσε κι εμένα για διάβασμα, παρ’ όλο που έβλεπε τα γούστα μου να στρέφονται αλλού, προς το πάτριο χώμα.

Ανάπνεε την ατμόσφαιρα της γαλλικής φιλολογίας και ιδιαίτερα ζούσε στο κλίμα που είχαν δημιουργήσει οι συμβολιστές και οι διάδοχοί τους με τις «δεύτερες φωνές», με διασταυρώσεις από τον Πόε, Ουάιλντ, Ρίλκε, κ.α. Γράφοντας όμως δεν τους μιμούνταν δουλικά, προσπαθούσε να βρει τον δικό του τον τόνο. Μα οι γίγαντες του ρεαλισμού, η κλασική τέχνη, τον άφηναν αδιάφορο σχεδόν. Τον Παλαμά εννοείται δεν τον χώνευε καθόλου. Και για πολλούς απ’  τους δικούς, ακόμα και ονομαστούς, είχε την πιο χαμηλή ιδέα.

— Αηδίες, βλακείες ! έλεγε με το παραμικρό.

Αλλά σ’ αυτές τις εκφράσεις του διακρινόταν, που ίσως ήθελε να θυμίσει την υπεροψία του Μορεάς, τους αφορισμούς του Ουάιλντ. Ίσως σε επίδραση του τελευταίου να οφείλονταν και το μονόκλ που άρχισε να φοράει τα τελευταία χρόνια.

— Δε βλέπω καλά, μωρέ Γιώργη ! μου δικιολογιόταν μισοαστεία.

Είχε μέτριο ανάστημα και μεγάλο κεφάλι με πρόσωπο λίγο μελαψό και μάτια προς το σκούρο. Μου θύμιζε κάτι προτομές του Μπωντλαίρ, αυστηρές. Το σύνολό του είχε κάτι το βαρύ, το αρρενωπό· φαινόταν με το παραπάνω πως είχε προγόνους Υδραίους, «αρβανίτες». Από που όμως ξεφύτρωσε εκείνο το βίτσιο του, η αρχή του κακού, η αιτία του ξεπεσμού του; Μυστήριο και κατάρα.

Ποτέ δεν είδα να τον επισκέπτονται γυναίκες στο γραφείο του, γιατί δεν είχαν βέβαια κανένα λόγο κοντά του. Απεναντίας κάτι ύποπτοι τύποι με τραγιάσκες και ριγωτές φανέλες ξεπρόβαλλαν όχι σπάνια στο στενό της οδού Λέκκα και τον φώναζαν με νοήματα και «πσσστ!» Ο Μήτσος έβγαινε αμέσως να τους δει, όχι και τόσο ντροπιασμένος όσο θα περίμενε κανείς, κοιτάζοντας πίσω του μονάχα μην τον δει ο διευθυντής και του γίνει καμιά καθυστέρηση στην πληρωμή, που ήταν για τότε 7 – 9 χιλιάδες το μήνα, δηλαδή γενναίος μισθός.

Τι τα ’κανε^_ όμως, πού τα σπαταλούσε και δεν του βρίσκονταν δεκάρα στο χέρι ; Κάθε σαββατόβραδο, που δεν είχαμε δουλειά, ανυπομονούσε να φύγει, «σαν το σκυλί στον άλυσο» που λέει κι ο λαός μας. Βιαζόταν ν’ ανταμώσει τα ναυτάκια και τους μανάβηδες, τους Μενιδιάτες της Λαχαναγοράς, μαζί με το Λαπαθιώτη τις περισσότερες φορές, για να ζητάει τη Δευτέρα από μένα :

— Έχεις κανένα πενηντάρικο ;

Τον είδα για τελευταία φορά το πρώτο χινόπωρο της σκλαβιάς, τότε που άρχισε η μεγάλη ακρίβεια και η έλλειψη τροφίμων, προάγγελος της φοβερής πείνας του 41 – 42. Τα ρούχα του ήταν πάλι λεκιασμένα, (ίσως να είχε πεθάνει κι η μάνα), η όψη του έδειχνε λίγο φθαρμένη, μα οπωσδήποτε βαστιόταν ακόμα. Το πάθος της πρέζας τον είχε σαρακώσει, χωρίς να τον καταβάλει. Στο μεταξύ είχε σημειωθεί και μια επιτυχία, κάτι που θα το περίμενε από χρόνια.

— Ξέρεις ; Το Μπουκέτο τ’ άφησαν σ’ εμένα. Έγινα διευθυντής του…

Ήταν αργά πια. Το παλιό μεταλλείο είχε εξαντληθεί και ο νέος ιδιοκτήτης του όριζε έναν εικονικό θησαυρό. Παρ’ όλα αυτά μου ζητούσε συνεργασία, κανένα διήγημα. Του έδωσα κάτι, κάτι με πλήρωσε.

Τι απόγινε αυτά τα χρόνια ο ευαίσθητος ποιητής, ο προικισμένος μεταφραστής, ο διευθυντής του Μπουκέτου; Έπεφτε όλο και πιο χαμηλά, γλιστρούσε καθεμέρα στην καταστροφή του. Για ν’ ανταποκριθεί στις απαιτήσεις ενός σακατεμένου οργανισμού, είχε ξεπουλήσει την πλούσια βιβλιοθήκη του και στο τέλος κατάντησε στο πεζοδρόμιο, όπως μου είπαν. Με τα πόδια τυλιγμένα σε κομμάτια από τσουβάλι, με αφημένα τα γένια του, φάντασμα του εαυτού του, το ’πιανε μπροστά σε βιβλιοπωλείο η σε κανένα πέρασμα της Ομόνοιας κι απλώνοντας το χέρι ζητιάνευε από γνωστούς του.

Στην αρχή μ’ έλεγε Γιώργο, έπειτα κύριε Γιώργο και στο τέλος κύριε Κ… με το επώνυμό μου, διηγόταν ένας απ’ τους πολλούς που τον ελεούσαν στο δρόμο.

Έρεψε και πέθανε με άθλιο τέλος, την ίδια εποχή που αυτοκτονούσε ο πρώην φίλος και συμποσιαστής του (γιατί τα τσούγκρισαν στο μεταξύ) Ναπολέων Λαπαθιώτης, ακολουθώντας στον τάφο άλλον λογοτέχνη του ίδιου περιβάλλοντος και με την ίδια σχεδόν τραγωδία : τον Αναστάσιο Δρίβα.

Τι άλλο να προσθέσω σ’ αυτήν τη μακάβρια εικόνα; Το καλύτερο επίγραμμα που θα του ταίριαζε είναι ένας στίχος του λατρευτού του Καβάφη, για κάποιο άσωτο νέο της Αλεξανδρείας :

Οι καταχρήσεις μ’ έφθειραν,
με σκότωσαν, διαβάτη.

Τον σκότωσαν οι καταχρήσεις, οι νεανικές του απερισκεψίες, αλλά και η απάνθρωπη κόλαση της σκλαβιάς, η έλλειψη οργανωμένης πρόνοιας για τους ανθρώπους των γραμμάτων.

Έτσι χάσαμε τον Παπανικολάου. Έφυγε απ’ ανάμεσά μας χωρίς να μας αφήσει ούτ’ ένα βιβλίο του, χωρίς να διατηρήσω ούτε μια φωτογραφία του. Μονάχα λίγοι στίχοι του έμειναν για να μας συνοδεύουν με την παλιά μουσική τους.

Μοίρα των ποιητών
χαρά και δυστυχία μαζί,
το δρόμο σου έχω πάρει.
Είν’ πιο καλά χίλιες φορές
έτσι κανείς να ζει
σαν όνειρο μες στην αυγή,
σαν ίσκιος στο φεγγάρι…

Γ. ΚΟΤΖΙΟΥΛΑΣ

Φιλολογική Πρωτοχρονιά 1953, σελ. 197 – 200