Ακόμα το στόμα του γάλα μυρίζει

Αναμφισβήτητα, και ανεξάρτητα από το μεθαυριανό αποτέλεσμα, το πρόσωπο και αυτών των εκλογών είναι ο Αλέξης Τσίπρας, και το ένα χαρακτηριστικό που κάνει τον Τσίπρα να ξεχωρίζει από τους άλλους αρχηγούς είναι η ηλικία του, αφού είναι περίπου είκοσι έως εικοσιπέντε χρόνια νεότερος από τους βασικούς αντιπάλους του. Αν τα νιάτα προδιαθέτουν ευνοϊκά και ασκούν έλξη συχνά ακαταμάχητη, ιδίως όταν η κοινωνία βρίσκεται σε κρίση, το νόμισμα έχει δύο όψεις· έτσι, οι αντίπαλοι προσπαθούν να αντιστρέψουν την εικόνα, τον χαρακτηρίζουν άκαπνο νεανία, μειράκιο, νεοσσό, μικρομέγαλο, τσόγλανο, βυζανιάρικο, κωλόπαιδο (συμπληρώνετε αν θέλετε τον κατάλογο) και του προσάπτουν ελαττώματα με εφηβική ή νεανική χροιά, όπως η προπέτεια, η ορμητικότητα, η απειρία, η απερισκεψία. Όμως εδώ δεν θα κρίνουμε τον Τσίπρα, διότι εδώ λεξιλογούμε ή μάλλον φρασεολογούμε, οπότε σκέφτηκα να δούμε εδώ τρεις φράσεις μάλλον επικριτικές της νεαρής ηλικίας.

Κατά την κοινή αντίληψη, ο νέος είναι άπειρος και επιπόλαιος, ενώ ο ηλικιωμένος έχει σοφία και πείρα. Στην εφηβεία, η ανεμελιά θεωρείται φυσιολογική και συγγνωστή κατάσταση, αφού ακόμα δεν έχει πήξει το μυαλό του νέου. Είναι σαν να σκεφτόμαστε ότι το μυαλό του νέου είναι νερουλό ακόμα και ότι πήζει με την ηλικία· πολλοί θεωρούσαν παλιότερα ότι η στρατιωτική θητεία είναι άριστο πηκτικό του μυαλού, κι έλεγαν π.χ. άντε, να πας φαντάρος να πήξει το μυαλό σου· η φράση αυτή ακόμα ακούγεται, παρόλο που σήμερα, με την σημασιακή εξέλιξη της λ. πήζω, ιδίως στο στρατό, θα έλεγε κανείς ότι ηχεί αμφίσημη και επιδεκτική σε ατάκες, διότι και άλλα μέρη της ανατομίας πήζουν στον στρατό.

Η άλλη φράση που λέγεται επιτιμητικά για ανήλικους ή πρωτόπειρους που μεγαλοπιάνονται, που ζητούν αξιώματα ή έχουν αξιώσεις ανάρμοστες προς την ηλικία τους, είναι «ακόμα δεν βγήκε απ’ τ’ αυγό», που ακριβώς παραπέμπει στην εικόνα του κλωσσόπουλου, του νεοσσού. Πρώτη μνεία της φράσης υπάρχει στο Θανατικόν της Ρόδου, του 15ου αιώνα, όπου ο Εμμανουήλ Γεωργιλάς ψέγει τον άσωτο νέο της εποχής ότι δεν σώνει νάβγει από τ’ αυγόν, και θέλει να φιλήσει (και ίσως όχι μόνο να φιλήσει). Υπάρχουν κι άλλες πτηνοτροφικές παραλλαγές, π.χ. «ακόμα δεν βγήκε απ’ το τσόφλι του», ενώ παρόμοιες φράσεις υπάρχουν και σε άλλες γλώσσες.

Η τρίτη φράση, που την έβαλα και στον τίτλο, μας μεταφέρει από τους νεοσσούς στα νεογέννητα θηλαστικά: ακόμα το στόμα του γάλα μυρίζει. Ή: ακόμα γάλα βυζαίνει. Κι αυτή η φράση έχει στόχο να αναδείξει την απειρία του νέου αλλά έχει και μια διάσταση αθωότητας, ιδίως ως προς τα ερωτικά. Ένα πρώιμο αντίστοιχο βρίσκουμε στον Ερωτόκριτο: «Aκόμη μες στο στόμα μου είν’ τω’ βυζών το γάλα, και λογισμό δεν ήβαλα σε πράματα μεγάλα», λέει στο Δ409 η Αρετούσα για να υπογραμμίσει την αθωότητά της. «Μυρίζεις ακόμα πολιτικό γαλατάκι», μας έλεγαν στο στρατό οι αξιωματικοί ή οι παλιοσειρές, όταν κάναμε κάτι ανάρμοστο ή αδυνατούσαμε να συλλάβουμε τη λογική του θεσμού.

Βέβαια, η έννοια του νέου είναι σχετική. Ένας 38χρονος, σαν τον Τσίπρα, είναι σχετικά νέος για αρχηγός κόμματος ή για πρωθυπουργός, αλλά υπερήλικας για ποδοσφαιριστής: σε τέτοια ηλικία σπανιότατα βλέπει κανείς παίχτες να συνεχίζουν την αγωνιστική τους δραστηριότητα· κάπως συχνότερα βρίσκουμε τερματοφύλακες, όπως π.χ. ο Χαλκιάς που σε αυτήν ακριβώς την ηλικία παίζει με την Εθνική μας στο ευρωπαϊκό πρωτάθλημα αυτές τις μέρες, αν και δεν έχει δεχτεί ομόφωνα επαινετικές κριτικές για την απόδοσή του. Αλλά ακόμα και βραβεία που συνήθως αποτελούν το επιστέγασμα της μακράς πορείας κάποιου, όπως το βραβείο Νόμπελ, έχει συμβεί να απονεμηθούν σε νέους, ή τέλος πάντων σε ανθρώπους ηλικίας κάτω των 40 ετών: ο Μπραγκ ήταν 25 χρονών όταν πήρε το Νόμπελ Φυσικής του 1915, κι ο Χάιζενμπεργκ 31 χρονών, το 1932. Οι τιμώμενοι με Νόμπελ που έχουν να κάνουν με τη μυθοπλασία, βέβαια, συνήθως είναι πιο ηλικιωμένοι: ο νεότερος νομπελίστας λογοτεχνίας ήταν ο Κίπλινγκ, 42 χρονών το 1907, ενώ στα οικονομικά ο Κένεθ Άροου, 51 χρονών το 1972.

Αν ο Αλέξης Τσίπρας εκλεγεί πρωθυπουργός μεθαύριο, πριν κλείσει τα 38 του χρόνια (γεννήθηκε 28.7.1974), θα είναι ο νεότερος Έλληνας πρωθυπουργός του 20ού και του 21ου αιώνα (τη στιγμή της ανάληψης της πρωθυπουργίας). Οι πρωθυπουργοί της δυναστείας Καραμανλή ανέβηκαν στον θώκο και οι δυο σε ηλικία 48 ετών, δέκα περισσότερα, ενώ η δυναστεία Παπανδρέου σε ακόμα μεγαλύτερες ηλικίες: στα 56 ο πρώτος (το 1944), στα 62 ο δεύτερος (το 1981) και στα 57 ο τρίτος και μακρύτερος. Η Βικιπαίδεια γράφει ότι ο Κώστας Καραμανλής (ο ανιψιός) υπήρξε ο νεότερος σε ηλικία πρωθυπουργός, αλλά αυτό είναι ανακριβές. Ο Πάγκαλος έγινε πρωθυπουργός στα 47, ο Γονατάς στα 46, το ίδιο και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, το ίδιο και ο Τρικούπης τον 19ο αιώνα. Έστω κι αν δεν μακροημέρευσε στη θέση του, τους ξεπέρασε όλους ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, που ανέλαβε καθήκοντα τον Νοέμβριο του 1945 (και δεν έβγαλε τον μήνα) δηλαδή πριν κλείσει τα 43 χρόνια του. Μέχρι στιγμής, δηλαδή, ο Κανελλόπουλος έχει το ρεκόρ στον 20ό και τον 21ο αιώνα.

Όχι όμως και το απόλυτο ρεκόρ στο νεοελληνικό κράτος. Όσο κι αν παλιότερα υποτίθεται ότι επικρατούσε μισονεϊσμός, ο νεότερος πρωθυπουργός του νεοελληνικού κράτους δεν είναι άλλος από τον Επαμεινώνδα Δεληγεώργη, που πρώτη φορά ανέλαβε πρωθυπουργός (έστω και για λίγες μέρες μόνο) το 1865, σε ηλικία 36 χρονών. Ακόμα κι αν εκλεγεί ο Τσίπρας, το ρεκόρ του Δεληγεώργη δεν μπορεί να το καταρρίψει. Αλλά δεν νομίζω να τον απασχολεί αυτό. (Αν πάντως περιορίσουμε την αναζήτηση του νεότερου πρωθυπουργού σε όσους ανέλαβαν αφού νίκησαν σε εκλογές επικεφαλής κομμάτων, τότε οι περισσότεροι από τους παραπάνω νεαροπρωθυπουργούς αποκλείονται. Μένουν οι Καραμανλήδες στα 48, και ο Βενιζέλος στα 46).

Αν στις εκλογές έρθει πρώτος ο Σύριζα, προοπτική που φάνταζε αδιανόητη πριν από λίγους μήνες, θα έχει μπροστά του ένα φοβερά δύσκολο έργο -όχι όμως αδύνατο. Άρκεσε η ανάδειξή του στη δεύτερη θέση με 17% για να υποχωρήσουν οι εταίροι μας και να δεχτούν την έννοια της επαναδιαπραγμάτευσης. Και ήδη βλέπω προτάσεις για το περιεχόμενο αυτής της νέας διαπραγμάτευσης που με το φτωχό μυαλό μου τις βρίσκω πειστικές. Ωστόσο, δεν είμαι τόσο αισιόδοξος: μακάρι να έχει αντέξει ο Σύριζα σε αυτή την πρωτοφανή (στα μεταπολιτευτικά τουλάχιστον χρονικά) εκστρατεία λάσπης και τρόμου, αλλά δεν το θεωρώ πιθανότερο.

Βέβαια, λένε κάποιοι ότι καλύτερα έτσι. Όταν οι έφηβοι βρίσκονται στην ανάπτυξη, δεν τους κάνει καλό να ψηλώνουν πολύ απότομα, μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα. Κάποιοι φίλοι λοιπόν λένε ότι για τον Σύριζα ίσως να είναι καλύτερο να μην έρθει πρώτος· να ενισχυθεί βέβαια, αλλά να μείνει στη βολική θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης, όπως το ΠΑΣΟΚ του 1974 που δεν πήγε κατευθείαν από το 13% στο 48% αλλά έκανε πρώτα στάση στο 25% (εκλογές 1977). Μακάρι να υπήρχε τόση άνεση χρόνου.

Η ανησυχία, αν έρθει πρώτη η Νέα Δημοκρατία, δεν είναι μήπως καταφέρει και εδραιωθεί και βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά. Μακάρι να τα βγάλει, αλλά η κραυγαλέα ανικανότητα των στελεχών της, οι μεταγραφές της από την ακροδεξιά και ο πρότερος βίος της υπόσχονται πολύ χειρότερα απ’ όσα έχουμε δει ως τώρα -με Σαμαρά πρωθυπουργό, φοβάμαι ότι οι όποιες βελτιώσεις στις συμφωνίες με τους εταίρους θα είναι διακοσμητικές και ισχνές· και επιπλέον, οι χρυσαυγίτες θα έχουν τη νομιμοποίηση να μπαίνουν σε νοσοκομεία και να βγάζουν έξω μελαψούς αρρώστους, να μπαίνουν σε βρεφονηπιακούς σταθμούς και να πετάνε στο δρόμο σκούρα παιδάκια, να ξυλοφορτώνουν όποιον εκφράζει αντίθετη άποψη.

Μπορεί βέβαια οι φόβοι μου να είναι υπερβολικοί ή οι προβλέψεις μου απαισιόδοξες. Σε κάθε περίπτωση, ζητώ συγνώμη για το πολιτικό ξεστράτισμα του άρθρου, αλλά εκλογές έχουμε και δικαιούται ο καθένας θαρρώ να πει την άποψή του.