Ο κ. Κατσανέβας, το όνειδος και η Βικιπαίδεια

Πριν από πολλά χρόνια, στα τέλη του 19ου αιώνα, διευθυντής της αστυνομίας ήταν κάποιος Μανιάτης, που δεν θυμάμαι τ΄όνομά του, ίσως ο Κοσονάκος. Ο αστυνόμος αυτός είχε πολύ μεγάλη μύτη, και πολλοί τον πείραζαν γι΄αυτό, και σε μια εφημερίδα της εποχής ένας γελοιογράφος έφτιαξε ένα σκίτσο που ήταν ολόκληρο μια μύτη με δυο πόδια, και από κάτω έβαλε λεζάντα «Ο κ. Κοσονάκος» (αν λεγόταν έτσι ο μυταράς αστυνομικός διευθυντής). Μόλις είδε την εφημερίδα ο Κοσονάκος έγινε πυρ και μανία και έστειλε μάρτυρες στον γελοιογράφο καλώντας τον σε μονομαχία -έθιμο που ήταν αν όχι απολύτως νόμιμο πάντως ανεκτό ως τις αρχές του 20ού αιώνα. Ο γελοιογράφος, ξέροντας ότι ο αντίπαλός του ήταν πολύ καλός στο χειρισμό των όπλων, και μην έχοντας καμιά διάθεση να πάει σαν τον Πούσκιν, ζήτησε αμέσως συγνώμη και υποσχέθηκε να επανορθώσει. Και αμ’ έπος αμ’ έργον, στο επόμενο φύλλο της εφημερίδας, στην ίδια θέση της πρώτης σελίδας δημοσίεψε την ίδια ακριβώς γελοιογραφία, τη μυταρόλα, μόνο που από κάτω είχε βάλει άλλη λεζάντα: «Δεν πρόκειται για τον κ. Κοσονάκο»! Μαύρη επανόρθωση δηλαδή, αφού όλος ο κόσμος, βλέποντας τη μύτη, με τον Κοσονάκο γελούσε.

Δεν παίρνω όρκο ότι μετέφερα σωστά τα στοιχεία της ιστορίας, κάθε άλλο, αφού την έχω ακούσει από τον μακαρίτη τον παππού μου πριν από πολλά-πολλά χρόνια και από τότε δεν την έχω διασταυρώσει. Πάντως, αυτή η μισοξεχασμένη ιστορία μού ήρθε χτες στο μυαλό, καθώς διάβαζα την πρωτοφανή είδηση, ότι ο πολιτικός κ. Θεόδωρος Κατσανέβας έκανε, λέει, αγωγή εναντίον ενός συντάκτη της Βικιπαίδειας, επειδή το λήμμα της Βικιπαίδειας που είναι αφιερωμένο στον κ. Κατσανέβα είναι γραμμένο έτσι που να προσβάλλει την προσωπικότητά του. Μια άλλη συναφής ιστορία, πολύ πιο κοντινή με την εποχή μας, που μου ήρθε στο μυαλό, ήταν η μήνυση που έκανε ο δημοτικός σύμβουλος Θεσσαλονίκης κ. Ασπασίδης το 1998 κατά του κ. Μπαμπινιώτη, θεωρώντας εαυτόν θιγόμενο από τη σημασία «οι οπαδοί ομάδων της Θεσσαλονίκης, ιδίως του ΠΑΟΚ» που υπήρχε σαν δεύτερη σημασία στο λ. Βούλγαρος στο λεξικό Μπαμπινιώτη, μια ιστορία που αξίζει να την αφηγηθούμε αναλυτικά κάποιαν άλλη φορά.

Αλλά προς το παρόν ας περιοριστούμε στον κ. Κατσανέβα και στην αγωγή του. Η ιστορία ξεκίνησε πριν από δυο χρόνια, όταν ο κ. Κατσανέβας, πανεπιστημιακός και πολιτικός, έστειλε εξώδικο στον χρήστη της Βικιπαίδειας Diu, ζητώντας του να διαγράψει από το λήμμα της Βικιπαίδειας που τον αφορά, που το είχε επιμεληθεί ο Diu, κάποιες προσβλητικές αναφορές -και ειδικότερα ότι σε μια διαθήκη του ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε χαρακτηρίσει τον κ. Κατσανέβα, που διετέλεσε σύζυγος της κόρης του, Σοφίας Παπανδρέου, «όνειδος για την οικογένεια«.

Ο χρήστης Diu αρνήθηκε, οπότε ο κ. Κατσανέβας, ο οποίος όπως φαίνεται είχε εντωμεταξύ πληροφορηθεί τα στοιχεία του, επανήλθε καταθέτοντας πέρυσι αγωγή εναντίον του Diu και της εταιρείας ΕΕΛ/ΛΑΚ (Εταιρεία Ελεύθερου Λογισμικού/Λογισμικού Ανοιχτού Κώδικα), πιστεύοντας εσφαλμένα ότι η ΕΕΛ/ΛΑΚ έχει κάποια θεσμική σχέση με τη Βικιπαίδεια. Στην αγωγή, κατηγορεί τον χρήστη Diu ότι «διαστρέβλωσε με δόλο την αλήθεια προβαίνοντας σε κατάφωρα άδικες και κακόβουλες αναφορές στο πρόσωπό του παραποιώντας και αμαυρώνοντας με δόλο το βιογραφικό του σημείωμα» και ζητάει «να υποχρεωθεί σε καταβολή αποζημίωσης ύψους 200.000 ευρώ (με τον νόμιμο τόκο από την επίδοση της αγωγής) καθώς και την προσωπική του κράτηση διάρκειας ενός έτους ως μέσο εκτέλεσης της εκδοθησόμενης αποφάσεως».  Η δικάσιμος έχει οριστεί για τις 21 Ιανουαρίου 2016 στο Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών.

Επιπλέον, πριν από λίγες μέρες δικαστικός κλητήρας επέδωσε στον Diu, αίτηση προσωρινής διαταγής εκδίκασης ασφαλιστικών μέτρων.  Συγκεκριμένα ζητάει: να εκδοθεί προσωρινή διαταγή που να υποχρεώνει τους καθ’ων να απαλείψουν προσωρινά από την περιγραφή του βιογραφικού μου στης Wikipedia τις προσβλητικές της τιμής και της υπολήψεώς μου λέξεις και φράσεις που αναφέρονται στο ιστορικό, μέχρι τη συζήτηση της αιτήσεώς μου και να καταδικασθούν οι εναγόμενοι στην εν γένει δικαστική μου δαπάνη. Τα στοιχεία αυτά τα πήρα από το ιστολόγιο του χρήστη Geraki, ενός παλιού βικιπαιδιστή (όπως λέγονται οι εθελοντές που αφιερώνουν πολύ χρόνο για τον εμπλουτισμό της ύλης της Βικιπαίδειας αλλά και για την καθημερινή διαχείριση του θαυμάσιου αυτού εγχειρήματος).

Η εκδίκαση της υπόθεσης ασφαλιστικών μέτρων επρόκειτο να γίνει χτες, αλλά λόγω της απουσίας του συνηγορου της ΕΕΛ/ΛΑΚ αναβλήθηκε για σήμερα, 13 Φεβρουαρίου 2014 (στις 11 π.μ. στο Κτίριο 5 της Ευελπίδων). Όπως έγραψε ένας ειδησεογραφικός ιστότοπος, ο κ. Κατσανέβας δήλωσε ότι προτίθεται να κάνει αγωγή και στην ίδια τη Βικιπαίδεια αν δεν αποκατασταθεί η φήμη του (ο τίτλος «έκανε αγωγή» είναι παραπλανητικός).

Δεν είναι η πρώτη φορά που κάποιος ιδιώτης θεωρεί ότι θίγεται από άρθρα της Βικιπαίδειας και κάνει αγωγή εναντίον των συντακτών της ή του ιδρύματος Wikimedia. Οι περισσότερες τέτοιες υποθέσεις συνέβησαν στις ΗΠΑ και συνήθως οι αγωγές δεν οδήγησαν πουθενά (εδώ βλέπουμε ένα ιστορικό). Ακόμα και σε μια περίπτωση που ένας δισεκατομμυριούχος ζήτησε δικαστικά από το ίδρυμα Wikimedia να αποκαλύψει την ταυτότητα των συντακτών που τον δυσφήμησαν και το δικαστήριο τον δικαίωσε, η απόφαση δεν είναι εκτελεστή επειδή επρόκειτο για βρετανικό δικαστήριο ενώ το ίδρυμα Wikimedia εδρεύει στις ΗΠΑ. Ωστόσο, κατά πάσα πιθανότητα η υπόθεση Κατσανέβα είναι η πρώτη φορά που έχουμε ανάλογο περιστατικό με το ελληνικό τμήμα της Βικιπαίδειας.

Δεν θεωρώ πιθανό να κερδίσει ο κ. Κατσανέβας την κύρια αγωγή. Η επίμαχη φράση της διαθήκης του Ανδρ. Παπανδρέου («όνειδος για την οικογένεια») τεκμηριώνεται σε πάμπολλα δημοσιεύματα του Τύπου (παράδειγμα, σε άρθρο της εποχής, από το Βήμα) και η αναφορά στη Βικιπαίδεια δηλώνει απλώς το γεγονός χωρίς να παίρνει θέση αν ο χαρακτηρισμός ήταν δικαιολογημένος και χωρίς να χαρακτηρίζει έτσι τον κ. Κατσανέβα.

Διαβάζω στο Press Project ότι ο κ. Κατσανέβας υποστηρίζει ότι η εν λόγω διαθήκη του Α. Παπανδρέου έχει προσβληθεί και ότι ο ίδιος κέρδισε δίκη εναντίον του κ. Γ. Καρατζαφέρη, ο οποίος τον δυσφημούσε δημοσιεύοντας από την εφημερίδα του σε διαδοχικά φύλλα τη φωτογραφία του κ. Κατσανέβα με τη λεζάντα Όνειδος. Όμως, η αμφισβήτηση της διαθήκης αφορά μόνο τη χρονολόγησή της, και η υπόθεση Καρατζαφέρη ελάχιστη σχέση έχει με το άρθρο της Βικιπαίδειας. Ο Καρατζαφέρης φαίνεται ότι χρησιμοποίησε ο ίδιος τον μειωτικό χαρακτηρισμό κατά του κ. Κατσανέβα, επανειλημμένα και με σκοπό τη μείωση της προσωπικότητάς του -ενώ ο συντάκτης της Βικιπαίδειας απλώς ανέφερε, χωρίς να το προβάλλει, ένα ιστορικό γεγονός: ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε χαρακτηρίσει, σε μια δεδομένη στιγμή, τον κ. Κατσανέβα. Μάλιστα, η διατύπωση της Βικιπαίδειας αναφέρει και την αντίθετη άποψη, ότι ο χαρακτηρισμός οφείλεται σε τρίτους.

Ούτε μπορεί να υποστηρίξει κανείς ότι το άρθρο της Βικιπαίδειας είναι κακόβουλο, γραμμένο ειδικά για να δυσφημήσει τον κ. Κατσανέβα. Κάτι τέτοιο ενδεχομένως θα ίσχυε αν ο χαρακτηρισμός «όνειδος» προβαλλόταν σε περίοπτη θέση του άρθρου π.χ. στην εισαγωγή ή αν σε ένα σύντομο άρθρο αναφερόταν μόνο αυτό το περιστατικό. Ωστόσο πρόκειται για ένα εκτενές άρθρο, που αναφέρεται σε όλες τις πτυχές της δραστηριότητας του κ. Κατσανέβα, η δε αναφορά στο «όνειδος» γίνεται στην προσήκουσα θέση, χωρίς να υπερτονίζεται.

Επιπλέον, θα ήταν παράλογο να προβληθεί ο ισχυρισμός για κακή πίστη του χρήστη Diu. Κάτι τέτοιο θα ίσχυε αν ο Diu συμμετείχε στη Βικιπαίδεια μόνο και μόνο για να γράψει το δήθεν δυσφημιστικό άρθρο περί Κατσανέβα. Όμως ο Diu είναι παλιός και επιμελής συντάκτης, που έχει στο ενεργητικό του πάνω από 1000 άρθρα της Βικιπαίδειας -ολοφάνερα, δεν είχε τίποτα προσωπικό εναντίον του κ. Κατσανέβα.

Το μόνο που θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς είναι ότι ενδεχομένως το άρθρο θα μπορούσε να μην παραθέτει επί λέξει τις φράσεις του κ. Παπανδρέου, αλλά να αναφέρει απλώς ότι ο κ. Παπανδρέου αναφέρθηκε υποτιμητικά στον γαμπρό του -αν και αυτό είναι δίκοπο μαχαίρι αφού αφήνει περιθώριο στη φαντασία για χειρότερα. Όμως, η επιλογή της διατύπωσης είναι θέμα κρίσης και προτίμησης του συντάκτη και ασφαλώς όχι αρμοδιότητα του δικαστηρίου.

Διότι, τι ζητάει ο κ. Κατσανέβας από το δικαστήριο; Είτε του ζητάει να ξαναγράψει την ιστορία, να αποφανθεί δηλαδή ότι ο Α. Παπανδρέου δεν χαρακτήρισε στη διαθήκη του «όνειδος για την οικογένεια» τον κ. Κατσανέβα, είτε του ζητάει να αποφανθεί ότι ναι μεν αληθεύει το γεγονός αλλά κακώς η Βικιπαίδεια το αναφέρει  -δηλαδή να αποφανθεί το δικαστήριο επί θεμάτων εγκυκλοπαιδικής δεοντολογίας, καληώρα σαν τον κ. Ασπασίδη που απαιτούσε να αποφανθεί το δικαστήριο επί θεμάτων λεξικογραφίας στην υπόθεση του λεξικού Μπαμπινιώτη και το λήμμα «Βούλγαρος».

Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Παραβλέπει ο κ. Κατσανέβας, ίσως από άγνοια για το Διαδίκτυο, ότι συγγραφέας του λήμματος δεν είναι ο χρήστης Diu. Τα άρθρα της Βικιπαίδειας είναι συλλογικό εγχείρημα, και μάλιστα ο Diu όπως και οποιοσδήποτε άλλος συμβάλλει σε αυτά (έχω κι εγώ συμμετάσχει σε μερικά) δεν έχει ούτε δικαιώματα δημιουργού ούτε πνευματική ιδιοκτησία πάνω στο περιεχόμενο του άρθρου. Άλλωστε, όταν ο ένας προσθέτει μια φράση και ο άλλος την τροποποιεί, ο τρίτος τη μεταφέρει σε άλλο σημείο και ο τέταρτος τη διαγράφει, είναι παράλογο να εντοπίζεται «συντάκτης» του άρθρου ή έστω μίας φράσης του. Άλλωστε, τα άρθρα της Βικιπαίδειας βρίσκονται διαρκώς σε αλλαγή, ο δε χρήστης Diu δεν έχει ασχοληθεί με το άρθρο εδώ και δυο χρόνια, και σε αυτό το διάστημα κάποιοι χρήστες έχουν σβήσει την επίμαχη φράση («όνειδος» κτλ.) και κάποιοι άλλοι (όχι ο Diu!) την έχουν επαναφέρει -με ποια λογική είναι ο Diu υπεύθυνος και καλείται να πληρώσει 200 χιλιάρικα;

Διότι, ακόμα και στην όχι πολύ πιθανή περίπτωση που σήμερα το δικαστήριο δικαιώσει τον κ. Κατσανέβα και υποχρεώσει τον Diu να σβήσει τη φράση, τι εμποδίζει έναν άλλον χρήστη της Βικιπαίδειας να το επαναφέρει; Γενικότερα: τι εμποδίζει το απέραντο Διαδίκτυο να καταγράφει τις φράσεις που χρησιμοποίησε ο Ανδρέας Παπανδρέου στη διαθήκη του για τον κ. Κατσανέβα; (Πάντως το slang.gr, εδώ και τέσσερα χρόνια, έχει λήμμα με τον υβριστικό χαρακτηρισμό «κατσανέβας»). Aπ’ αυτή την άποψη, η επανόρθωση, αν γίνει ποτέ, δεν θα διαφέρει και πολύ από την επανόρθωση με τη μύτη του κ. Κοσονάκου, που είδαμε στην αρχή του άρθρου.

Μένει ένα τελευταίο θέμα. Πώς βρήκε ο κ. Κατσανέβας τα στοιχεία του χρήστη Diu; Η διαρροή φαίνεται ότι δεν έγινε από τη Βικιπαίδεια, και δεν αποκλείεται να οφείλεται σε ατυχή συγκυρία, ωστόσο είναι χρέος της ελληνικής Βικιπαίδειας, αν όχι τώρα πάντως την κατάλληλη στιγμή, να δώσει εξηγήσεις στο κοινό της για το ατυχέστατο αυτό συμβάν -αλλιώς ο κάθε Βικιπαιδιστής θα φοβάται ενδεχόμενη αγωγή π.χ. του Στυλ. Παττακού για να απαλειφθεί η καταδίκη του σε εσχάτη προδοσία ή του κ. Κασιδιάρη που θα ζητάει να σβηστεί π.χ. η αναφορά στα άρθρα που έχει γράψει υπέρ του Χίτλερ. Η Βικιπαίδεια συμπαραστέκεται υποδειγματικά στον διωκόμενο χρήστη της (μεταξύ άλλων η δικηγόρος πληρώνεται από το Ίδρυμα Wikimedia), πρέπει όμως να δώσει εγγυήσεις ότι δεν θα ξανασυμβεί αποκάλυψη της ταυτότητας των συντακτών της.

Να κλείσω μ’ ένα χαμόγελο, μια παλιά γελοιογραφία του Πετρουλάκη που τη βρήκα στο λήμμα ‘κατσανέβας’ του slang.gr. Δεν έχει άμεση σχέση με το άρθρο, αλλά έχει γούστο.