Πριν από 50 χρόνια: Γεώργιος Παπανδρέου και Ηλίας Ηλιού μέσα από το πενάκι του Μποστ

Ο Μποστ αρέσει στο ιστολόγιο και, ελπίζω, σε αρκετούς αναγνώστες και φίλους. Εδώ και λίγο καιρό ανεβάζω, πότε-πότε, σκίτσα του Μποστ που σχολιάζουν σημαντικά γεγονότα που συνέβηκαν πριν από 50 χρόνια. Το προηγούμενο σκίτσο αυτής της σειράς, που σχολίαζε τον θάνατο του βασιλιά Παύλου το είχαμε δημοσιεύσει εδώ πριν από ένα μήνα περίπου, οπότε καιρός είναι να προχωρήσουμε στην επόμενη συνέχεια σε αυτό το μάθημα πρόσφατης ιστορίας.

Βρισκόμαστε στις αρχές Απριλίου 1964. Το πολιτικό γεγονός των ημερών ήταν η παρουσίαση των προγραμματικών δηλώσεων της νέας κυβέρνησης Παπανδρέου στη Βουλή, που είχε μόλις ολοκληρωθεί. Μια και η κυβέρνηση διέθετε άνετη πλειοψηφία, δεν δυσκολεύτηκε να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης. Η αξιωματική αντιπολίτευση, η ΕΡΕ, αποχώρησε λίγο πριν από την ψηφοφορία «με ασήμαντον πρόσχημα», όπως έγραψε ο φιλοκυβερνητικός τύπος της εποχής -επειδή ο Λουκής Ακρίτας, αγορεύοντας στη Βουλή, δεν δέχτηκε διακοπή από τον αρχηγό της ΕΡΕ, τον Π. Κανελλόπουλο. Μαζί με την ΕΡΕ αποχώρησαν και οι σύμμαχοί της, το μικρό Κόμμα των Προοδευτικών του Σπ. Μαρκεζίνη.

Η αριστερή ΕΔΑ όχι μόνο δεν αποχώρησε, αλλά ούτε καν καταψήφισε τις προγραμματικές δηλώσεις, επιλέγοντας να ψηφίσει λευκό, πάντοτε στη γραμμή της κριτικής στήριξης που ακολουθούσε απέναντι στην κυβέρνηση Παπανδρέου. (Να θυμίσουμε άλλωστε ότι στις εκλογές της 16.2.64 η ΕΔΑ δεν παρουσίασε υποψήφιους σε αρκετές ‘άγονες’ περιφέρειες, δηλ. εκεί που δεν είχε ελπίδα να εκλέξει βουλευτή, διευρύνοντας έτσι την εκλογική νίκη της Ένωσης Κέντρου). Αυτή την ιδιότυπη στάση απέναντι στη νέα κυβέρνηση απηχεί και το σκίτσο του Μποστ, που έχει βυζαντινό ύφος για λόγους που θα γίνουν αμέσως κατανοητοί:

To σκίτσο δημοσιεύτηκε στην Αυγή την Κυριακή 5 Απριλίου 1964. Λίγες μέρες νωρίτερα, στις 1 Απριλίου, είχε ανοίξει στο Ζάππειο μια μεγάλη έκθεση βυζαντινής τέχνης, με συμμετοχή επιφανών βυζαντινολόγων. Ο Μποστ εκμεταλλεύεται τη συγκυρία για να παρουσιάσει τον Γ. Παπανδρέου, τον ηγέτη της ΕΚ, και τον Ηλία Ηλιού, τον κοινοβουλευτικό εκπρόσωπο της ΕΔΑ, σε στυλ βυζαντινής εικόνας. Ο τροπαιοφόρος Γεώργιος εικονίζεται αγέρωχος καβαλάρης, ενώ ο Ηλιού με το φωτοστέφανο του αγίου και το ιμάτιο του μοναχού. Οι 500.000 απασχολήσεις ήταν αίτημα της ΕΔΑ και λίγες μέρες νωρίτερα ο Ηλιού είχε ζητήσει στη Βουλή «ένα ρωμαλέο πενταετές πρόγραμμα εκ 500 χιλ. νέων ευκαιριών απασχολήσεως». Σήμερα θα λέγαμε «θέσεις εργασίας».

Επίσης, ο Ηλίας Ηλιού είχε ζητήσει την κατάργηση του νόμου 375/1936 (περί κατασκοπίας) βάσει του οποίου είχε γίνει η δίκη του Μπελογιάννη, αλλά και πιο πρόσφατα, το 1959, του Μ. Γλέζου. Ο Μποστ παρουσιάζει τον Ν. 375 με τη μορφή δράκου -αλλά, θα το προσέξατε, ο τροπαιοφόρος άγιος αγνοεί επιδεικτικά το θεριό, παρόλο που βρίσκεται δίπλα του. Πράγματι, η κυβέρνηση Παπανδρέου διατήρησε τον 375 σε ισχύ -άλλωστε, και μετά τη δικτατορία οι κυβερνήσεις Καραμανλή τον άφησαν επίσης σε ισχύ και τελικά ο μεταξικός νόμος δεν καταργήθηκε παρά το 1981 από τον Ανδρέα Παπανδρέου.

Η γελοιογραφία αυτή έχει ιστορία.  Ο Μποστ είχε χαρίσει το πρωτότυπο στον Ηλία Ηλιού κι αυτός το είχε κορνιζάρει και το είχε στο γραφείο του. Όταν τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου 1967 συνέλαβαν τον Ηλιού, ο επικεφαλής του αποσπάσματος αξιωματικός κατέσχεσε το σκίτσο, διότι το θεώρησε απόδειξη για το ότι οι κομμουνιστές γελοιοποιούν τη θρησκεία! Ο Ηλιού αφέθηκε ελεύθερος το 1971 και δυο χρόνια αργότερα αποφυλακίστηκε με την αμνηστεία του 1973, τον κάλεσαν στην ασφάλεια και του επέστρεψαν τον πίνακα.

Πριν από δυο περίπου χρόνια, τότε που ετοιμάζαμε την έκθεση Μποστ (που τελικά έγινε στο Μουσείο Μπενάκη), η Μαρίνα Κοτζαμάνη έδειξε μερικές γελοιογραφίες του Μποστ στον Αμερικανό δημοσιογράφο και συγγραφέα Βίκτορ Ναβάσκι (του Νέισον), ο οποίος διάλεξε αυτήν ακριβώς τη γελοιογραφία και την έβαλε στο βιβλίο του «Τhe Art of Controversy: Political Cartoons and their Enduring Power», αφού βέβαια του έστειλα μια περιγραφή στα αγγλικά. Αν δεν έχετε το βιβλίο, μπορείτε εδώ να δείτε, στη σελίδα 5, την παρουσίαση της γελοιογραφίας.