Ψευτο- does not always mean pseudo- or fake: the case of ψευτοπονηράκιας

Πολλοί ξένοι φίλοι του ελληνικού πολιτισμού και ειδικά των ρεμπέτικων δυσκολεύονται να καταλάβουν κάποιες λέξεις. Δυστυχώς, οι απαντήσεις που παίρνουν στις απορίες τους δεν είναι πάντοτε σωστές.

Ένας εγγλέζος φίλος μου, λάτρης των ρεμπέτικων, δεν καταλάβαινε μερικές λέξεις σε ένα τραγούδι της Ρίτας Αμπατζή, το εξής:
ΕΙΣΑΙ ΦΑΝΤΗΣ

Ε ρε, κι εγώ που διάλεξα εσένα το μπερμπάντη
και μου ξηγιέσαι πονηρά, σε κόζαρα, ρε φάντη!

Στο σορολόπ μου τό΄ριξες, βρε ψευτοπονηράκια
και σ΄έχω κάνει τσακωτό με κάτι κοριτσάκια.

Μου κάνεις το κορόιδο κι όλο μου λες, «τί τρέχει;»
και να σε φτύσω αλλού κοιτάς, σου φαίνεται πως βρέχει.

Ίσα, ρε φάντη!

Και πως με εκατήντησες, κοπέλα σα νταρντάνα
και το μπαγιόκο μού΄φαγες, βρε ψευτοαρπαγάνα.

Μα ΄γω κρατάω πισινή και δε θα σου περάσει
και ξαφνικά θα το ιδείς η μπόμπα που θα σκάσει.

Γειά σου, βρε Ρίτα, μάγκισσα!
Γειά σου, Σαλονικιέ μου!

Του τις εξήγησα, ο ίδιος όμως μου είπε ότι σε ένα φόρουμ του Usenet (μέσω γκουγκλ) είχε βρει διαφορετική εξήγηση. Πράγματι, στο φόρουμ αυτό, ένας κατά τα φαινόμενα έλληνας και ίσως λεξικογράφος (κατά δήλωσή του) δίνει την εξής «εξήγηση»:

ψευτοπονηράκιας, ψευτοαρπαγάνας.
psefto-ponirakias (pseudo-cunning) a person who pretends or try to persuade that he is clever though he is not.
psefto- arpaganas (pseudo-snatcher) a person who expropriates. In this case and if we consider that it is a woman who attacks her lover who cheats her (or a pimp) she mocks him by saying that he is not even capable to get her money in an “elegant” way.

Διαφωνώ ριζικά. Το ψευτοπονηράκιας και το ψευτοαρπαγάνα, εδώ, δεν είναι η συνηθισμένη περίπτωση του προθέματος ψευτο-, που συμπίπτει με το ψευδο-. Ψευτογιατρός είναι πράγματι ένας που προσποιείται τον γιατρό, αλλά ψευτοπονηράκιας δεν είναι, όπως νομίζει ο συμβουλάτορας πιο πάνω, κάποιος που… προσποιείται τον πονηρό, είναι απλούστατα ένας πονηρός που λέει πολλά ψέματα. Είναι «ψεύτης» και «πονηράκιας» μαζί. Όχι pseudo-cunning αλλά a liar and a cunning, a cunning liar.

Το ίδιο και ο ψευτοαρπαγάνας (ή ίσως η ψευτοαρπαγάνα, κατά το φαγάνα), και λέει ψέματα και τα αρπάζει όλα -δεν προσποιείται απλώς ότι είναι άρπαγας.

Παρόμοιοι σχηματισμοί δεν είναι πολλοί, αλλά υπάρχουν. Πρόχειρα, ψευτοθόδωρος δεν είναι κάποιος που υποδύεται πως τον λένε Θόδωρο, αλλά ένας Θόδωρος που λέει πολλά ψέματα (και, αργότερα, οποιοσδήποτε λέει ψέματα). Και ψευτοφυλλάδα δεν είναι ένα έντυπο που υποδύεται τη φυλλάδα, αλλά μια εφημερίδα γεμάτη ψέματα.

Για να πάμε και στο χώρο των λόγιων σχηματισμών, ο ψευδομάρτυρας δεν είναι ένας δήθεν μάρτυρας, είναι ένας κανονικός μάρτυρας που λέει ψέματα. (Το παράδειγμα αυτό το οφείλω στον Νίκο τον Λίγγρη από τη συζήτηση που έγινε στο φόρουμ Λεξιλογία)

Λεπτομέρειες, θα πείτε -αλλά με εκνευρίζει να δίνουμε λάθος πληροφορίες σε ξένους που μαθαίνουν τη γλώσσα μας και μάλιστα όχι σχολικά αλλά από μεράκι και με όχημα τα τραγούδια ή τη λογοτεχνία. Γι’ αυτό κι έβαλα αυτόν τον τίτλο στο ποστ, μήπως το δει ο αλλοδαπός που έκανε την ερώτηση.