Το μπαγιόκο και ο Μπακαγιόκο

Ένα από τα προνόμια (και τα χασομέρια) του ιστολόγου είναι ότι μπορείς να βλέπεις διάφορες στατιστικές πληροφορίες για το ιστολόγιο (όχι πολλές), μεταξύ των οποίων και τις λέξεις αναζήτησης που έβαλαν στο ψαχτήρι (κυρίως το γκουγκλ) οι επισκέπτες που σε επισκέφτηκαν. Για παράδειγμα, στο δικό μου το ιστολόγιο πολλοί έρχονται επειδή αναζητούν στο γκουγκλ την (ανύπαρκτη) φράση πράσσειν άλογα, οπότε κατευθύνονται στο σχετικό άρθρο που ελπίζω να είναι πειστικό.

Χτες όμως κάποιοι ήρθαν στο μπλογκ αναζητώντας την ετυμολογία της λέξης «μπαγιόκο» -δηλαδή έβαλαν στο γκουγκλ «μπαγιόκο ετυμολογία» (χωρίς τα εισαγωγικά). Εδώ βέβαια που ήρθαν την ετυμολογία του μπαγιόκου δεν τη βρήκαν, διότι κι εγώ μέχρι χτες την αγνοούσα, απλώς είχα χρησιμοποιήσει τη λέξη «μπαγιόκο» σε ένα άρθρο περί χρημάτων, και μέσα σ’ αυτό το άρθρο υπήρχε και η λέξη «ετυμολογία» ή μια παραφυάδα της. Σκέφτηκα λοιπόν να βρω την ετυμολογία του μπαγιόκου, αλλά τη λέξη δεν την έχουν τα μεγάλα λεξικά μας, οπότε έπρεπε να τη βρω μονάχος μου.

Και μάλλον καλά κάνουν και δεν έχουν τη λέξη τα μεγάλα λεξικά μας, αφού είναι λέξη της αργκό και όχι της κοινής νεοελληνικής. Βρίσκω στο λεξικό της πιάτσας, του Καπετανάκη, ότι μπαγιόκο είναι τα πολλά λεφτά (ως εκεί ήξερα κι εγώ) και ότι μπαγιοκλής είναι ο παραλής. Τα ίδια περίπου λέει και το λεξικό της Λαϊκής, του Δαγκίτση. Η λέξη μοιάζει να είναι ιταλική, οπότε στα ιταλικά θα είναι πιθανότατα baiocco. Κοιτάζουμε τον Τζινγκαρέλι και, ω του θαύματος, υπάρχει όντως στα ιταλικά τέτοια λέξη και είναι ακριβώς αυτό που ψάχνουμε, μια και baiocco σημαίνει «χάλκινο παπικό νόμισμα», και βρίσκω και τη φράση non valere un baiocco, δεν αξίζει δεκάρα.

Η ετυμολογία της ιταλικής λέξης είναι σκοτεινή, είτε από το baia με τη σημασία του ασήμαντου πράγματος, είτε από τη γαλλική πόλη Bayeux, λένε κάποιες πηγές, αλλά αυτό ας το βρουν οι Ιταλοί, εμείς μπορούμε να είμαστε σχεδόν σίγουροι ότι αυτό το νόμισμα του Βατικανού είναι η αρχή της δικής μας λέξης «μπαγιόκο». Η λέξη δεν υπάρχει στο μεσαιωνικό λεξικό του Κριαρά, άρα μπήκε αργότερα στη γλώσσα, πράγμα που είναι και λογικό αν σκεφτούμε ότι έμεινε πάντα στο περιθώριο.

Το μπαγιόκο έγινε γνωστότερο χάρη στο τραγούδι «Δυο μάγκες μες τη φυλακή» του Κώστα Τζόβενου, οι οποίοι, για να πείσουν τον διευθυντή να κάνει τα στραβά μάτια, υπόσχονται «θα σου ξηγηθώ μπαγιόκο». Βέβαια, όλοι ξέρουμε ότι το μπαγιόκο είναι πολλά λεφτά, κομπόδεμα, μεγάλο ποσόν, ενώ το αρχικό ιταλικό νόμισμα ήταν ευτελούς αξίας, αλλά αυτό είναι συνηθισμένο στο λεξιλόγιο του χρήματος -και ο παράς δεν ήταν κανένα μεγάλο νόμισμα, αλλά ο παραλής είναι πλούσιος.

Πιο γνωστή είναι η επανεκτέλεση της Χαρούλας Αλεξίου, ας ακούσουμε εδώ τον Δημήτρη Κοντογιάννη:

Το μπαγιόκο εμφανίζεται επίσης στο καταπληχτικό «Λεξικό του μάγκα», επιθεωρησιακό τραγούδι του Πέτρου Κυριακού από το 1932, κατά σύμπτωση και πάλι μαζί με το μόκο: Το σιλανς το λέω μόκο, τα ψιλά τα λέω μπαγιόκο.

Θα άξιζε ειδικό άρθρο για το Λεξικό του μάγκα, αλλά…. αφενός δεν προφταίνω τώρα και αφετέρου έχει ήδη γίνει από άλλον! Διότι γκουγκλίζοντας βρίσκω στο slang.gr ολόκληρο άρθρο με ανάλυση του Λεξικού του μάγκα, μία προς μία λέξη! Βγάζω το καπέλο στον… μάγκα που το έφτιαξε, αν και προλαβαίνω να παρατηρήσω ότι έχει μερικά κενά ή λαθάκια, όπως π.χ. το λάσο (58), που βέβαια είναι ο λάζος, είδος μαχαιριού που διπλώνει, που το έχει απαθανατίσει ο Βάρναλης στον Καλό πολίτη (Κάποτε τράβηξα το λάζο με το μανίκι το γαλάζο, Να μαχαιρώσω τον Τζανή τον άντρα της Κωσταντινιάς, Μα σκόνταψα σ΄ένα σκαμνί κι έτσι δεν έγινα φονιάς).

Και βέβαια ο φίλος από το slang.gr το εξηγεί σωστά το μπαγιόκο, και έχει και την ετυμολογία του κι απ’ όλα. Να το έβλεπα νωρίτερα, δεν θα έγραφα το άρθρο, αλλά τώρα το λυπάμαι να το σβήσω, κοντά εξακόσιες λέξεις έχω γράψει 🙂

Γκουγκλίζοντας βλέπω ότι υπάρχει και επώνυμο ιταλικό Baiocco, μάλιστα κι ένας ιταλός ποδοσφαιριστής, o Νταβίντε Μπαγιόκο, που παίζει τώρα στη Μπρέσια. Αν και πιο γνωστός είναι, μια και πιάσαμε τους ποδοσφαιριστές, ο Ιμπραχίμα Μπακαγιόκο, ο ιβοριανός επιθετικός που πέρασε από Μαρσέιγ και Έβερτον για να καταλήξει τα τελευταία χρόνια στα μέρη μας, τώρα στον ΠΑΣ Γιάννενα. Βέβαια, ο Μπακαγιόκο ετυμολογικά δεν έχει καμιά σχέση με το μπαγιόκο -αν και, φαντάζομαι, θα έχει μαζέψει καλό μπαγιόκο ύστερα από τόσα χρόνια στα γήπεδα.

Υστερόγραφο: Εκ των υστέρων βλέπω ότι ο Ζάχος, στο δικό του λεξικό της πιάτσας, που είχα αμελήσει να συμβουλευτώ, ετυμολογεί το μπαγιόκο σωστά από το baiocco (που κατ’ αυτόν σημαίνει τάλιρο) και δίνει τη σημασία «τα λεφτά της καβάτζας, τα κρυμμένα για κάθε ενδεχόμενο χρήματα». Κάπως πολύ στενός ορισμός μου φαίνεται, όσο κι αν πράγματι η λέξη μπαγιόκο σημαίνει το κομπόδεμα.