Το κολάι δεν κολλάει

 

Συζητούσα (με ηλεμηνύματα) τις προάλλες μ’ έναν εκλεκτό φίλο του ιστολογίου, και εκεί που μου ανέλυε πώς πρέπει να γίνουν κάτι μετατροπές για να ενωθούν σε ένα αρχείο μερικά μικρότερα, μου γράφει: άμα πάρεις το κολλάει της δουλειάς, θέλεις δέκα λεπτά για κάθε αρχείο.

Και μετά με ρωτάει: έτσι γράφεται αυτό ή είναι κολάι;

Βέβαια, γράφεται «κολάι». Αλλά είναι απόλυτα φυσιολογικό να το παρετυμολογεί κανείς, διότι η λέξη δεν έχει καμιά ετυμολογική διαφάνεια. Τι θα πει κολάι; Κολάι είναι η άνεση, η ευκολία στην εκτέλεση μιας εργασίας, ο ιδιαίτερος εκείνος τρόπος να κάνεις τη δουλειά ώστε να την κάνεις γρήγορα και καλά. Λέμε: παίρνω το κολάι ή βρίσκω το κολάι, εξοικειώνομαι με την εκτέλεση μιας εργασίας, βρίσκω τον σωστό ρυθμό.

Το κολάι είναι τούρκικο δάνειο, από το kolay που θα πει ευκολία, ευχέρεια, που παράγεται από το kol που σημαίνει λαβή, χέρι. (Να που και τα τούρκικα είναι γλώσσα «νοηματική», κατά τον ορισμό των μπουμπουνοκέφαλων λερναιόπληκτων). Όμως η σημασία του ρυθμού, που σαφώς υπάρχει στη λέξη, μπορεί να είναι ελληνική –ή τουλάχιστον δεν τη βρίσκω καθαρά διατυπωμένη στο τουρκικό λεξικό, στον Ρεντχάουζ. Στο ΛΚΝ, το λεξικό Τριανταφυλλίδη, βρίσκω επίσης την παραδειγματική φράση Κάθε δουλειά θέλει το κολάι της, δηλ. έχει τον ιδιαίτερο ρυθμό της, και: κάνει κάτι με το κολάι, παναπεί αργά, χωρίς να βιάζεται, με την άνεσή του.

Η έκφραση παίρνω/βρίσκω το κολάι είναι πασίγνωστη και δεν έχει ανάγκη από παραδείγματα, ας δούμε κανα-δυο με το κολάι μόνο του, δηλ. χωρίς το παίρνω/βρίσκω.

Ο Εφταλιώτης στις Φυλλάδες του Γεροδήμου έχει: Μα ο Προεστός είχε δόντια, κι η δουλειά χρειάζουνταν κολάι, δηλ. έπρεπε να γίνει χωρίς βιασύνες, ήρεμα, με ρέγουλα. Κι από τον Νιρβάνα: Μια υποθήκη να σου βάλει στο σπίτι σου, στο αμπέλι, στο χωράφι και να σηκώσεις όσα πρέπει. Σαν ευκολυθείς, πάλε με το κολάι δικά σου είναι. Τα παίρνεις πίσω. Με την άνεσή σου, ξοφλάς και βγάζεις την υποθήκη (τάχαμου).

Κι ένα κρητικό δημοτικό:

Οι Βέργεροι εφτάξανε τον Γιώργιακα στο πλάι,
γύρω τον εκυκλώσανε, δεν είχε πλιο κολάι.

που εδώ πρέπει να σημαίνει «δεν είχε τρόπο διαφυγής».

Οπότε, ξαναλέω, δεν είναι κατακριτέος όποιος δεν ξέρει την τούρκικη ετυμολογία και παρετυμολογεί το κολάι με το κολλάει –σκέφτεται ότι «κολλάει» κάτι, αν και υπάρχει εδώ κι ένα άλλο προβληματάκι, ότι συνήθως όταν λέμε πως κάτι «κολλάει» εννοούμε πως βρίσκει εμπόδια, δεν γίνεται με ευχέρεια. Τέλος πάντων, είπαμε, άλλο το κολάι κι άλλο το ρήμα κολλάω.

Όπως επίσης δεν έχει καμιά σχέση το κολάι με το καλάι, που το χρησιμοποιούμε στην ηλεκτροκόλληση, που κι αυτό τούρκικο δάνειο είναι (kalay).

Τελειώσαμε αλλά να αναφερθώ επιτροχάδην και στο kol, ή μάλλον στο karakol. Karakol, καρακόλ στα τούρκικα είναι το αστυνομικό τμήμα, το στρατιωτικό φυλάκιο, αλλά και το περίπολο. Όμως και το kol έχει μεταξύ άλλων στη σημασία «περίπολο» λέει το λεξικό μου.

Τώρα, σε σχέση με το δικό μας το καρακόλι, που είναι φυσικά δάνειο από το τούρκικο, το ΛΚΝ λέει ότι η τουρκική λέξη προέρχεται από το ενετικό caraguol. Μου φαίνεται ότι εδώ έχουμε ένα από τα πολύ λίγα ετυμολογικά λάθη του καλού αυτού λεξικού. Το karakol δεν είναι και πολύ πιθανό να προέρχεται από το caraguol, διότι αυτό σημαίνει στα βενετικά «σαλιγκάρι» (πρβλ. το ισπανικό caracol, της ίδιας σημασίας, όπως και το ελληνικό «καράβολας», που εκτός από τ. δήμαρχος Πάτρας σημαίνει και σαλίγκαρος). Δεν αποκλείεται εντελώς να υπάρχει το δάνειο αλλά πρέπει να μας εξηγηθεί πώς άλλαξε τόσο η σημασία, αλλιώς δεν πείθομαι. Στο ετυμολογικό του Νισανιάν, το karakol δίνεται να παράγεται από το μογγολικό karagul, απ’ όπου πρέπει να είναι και το karavul, εξού και το δικό μας το καραούλι.

Και κλείνω οριστικά με τον καράβολα, που είπαμε ότι δεν είναι μόνο ο τ. δήμαρχος (με τη μακρότερη θητεία στην Πάτρα) αλλά έτσι λένε το σαλιγκάρι σε κάμποσα μέρη, και στα Επτάνησα αλλά και αλλού, και να πω ότι σύμφωνα με μια θεωρία –που θα σας γεμίσει εθνική υπερηφάνεια– ο καράβολας είναι αντιδάνειο, διότι μπορεί στην αρχή της ετυμολογικής να βρίσκεται ο κάραβος (καραβίδα δηλαδή). Μπορεί, είπαμε. Αλλά να παράγεται το καρακόλι από τον καράβολα, μάλλον δεν μπορεί.