Ένας ελέφας στη Στοά

Τις Κυριακές έχω συνήθως λογοτεχνικό υλικό, οπότε ταιριάζει να παρουσιάσω σήμερα ένα θεατρικό έργο, ένα ελληνικό θεατρικό έργο που είδα χτες το βράδι, στα τελειώματα της θεατρικής σεζόν, στο θέατρο Στοά, το έργο ‘Ο ελέφας’ του Κώστα Μποσταντζόγλου -γιου του Μποστ. Μάλιστα, αν δεν έχετε τίποτα να κάνετε απόψε το βράδυ στις 8 προλαβαίνετε να δείτε το έργο, στην τελευταία του παράσταση πριν από το καλοκαιρινό κλείσιμο. Αν όχι, το έργο θα ανεβεί και πάλι τον Οκτώβριο με την ίδια σύνθεση.

Ο Ελέφας είναι μαύρη κωμωδία -ή ίσως βουκολικό δράμα, μια και εκτυλίσσεται στην ελληνική ύπαιθρο, ας πούμε σε ένα χωριό του θεσσαλικού κάμπου. Χαράματα, στο κατώφλι του σπιτιού του, ο αυταρχικός εθνικόφρων εξηντάρης Μήτσος (που τον υποδύεται ο Θανάσης Παπαγεωργίου) περιμένει τον φίλο του τον Τάσο (ο παλιός μου φίλος Γιώργος Ζιόβας), έναν αλαφρόμυαλο σαρανταπεντάρη, για να πάνε για κυνήγι, και βρίζει τη γυναίκα του, τη Γωγώ (η Λήδα Πρωτοψάλτη) που προσπαθεί να του πιάσει κουβέντα (και που του υπενθυμίζει ότι η κυνηγετική σαιζόν έχει λήξει).

Κι επειδή ο Τάσος αργεί, μοιραία το αντρόγυνο αναμασάει τις παλιές ιστορίες ανακατεμένες με το χτεσινό έργο της τηλεόρασης, κι ο Μήτσος βρίζει τον μακαρίτη τον πεθερό του, κυνηγημένο αριστερό, κι όταν μαλακώνει της διηγείται μια περιπέτεια που διάβασε στο περιοδικό, μια περιπέτεια «του διάσημου εξερευνητή Μάικλ Χέιτζ» για έναν ελέφαντα στας Ινδίας, που του σκοτώσανε τον αφεντικό του, κι εκείνος άρχισε να κλαίει με κάτι δάκρυα σαν τα μήλα, και έψαξε, έψαξε, βρήκε τον δολοφόνο του αφεντικού του και τον θανάτωσε με την προβοσκίδα του ακαριαίως. Κι έπειτα σάλπισε θριαμβευτικά, πήγε σιμά στον τάφο τού σαχίμπ του -σαχίμπ λένε εκεί το αφεντικό- και ξάπλωσε, σφάλισε τα μάτια του και πέθανε πάνω στο μνήμα.

Αυτός είναι ο ελέφας του τίτλου. Την ιστορία αυτή θα την ξανακούσουμε άλλες δυο φορές μέσα στο έργο, καθώς ο ένας ήρωας τη διηγείται στον άλλον.

Τελικά φτάνει ο Τάσος, κατακίτρινος -είχε ένα ατύχημα με το Νισάν, του έφυγε η ρόδα, παρά λίγο να σκοτωθεί. Αντί για κυνήγι, οι δυο άντρες φεύγουν να περιμαζέψουν το χαλασμένο αυτοκίνητο, ενώ η Γωγώ ειδοποιεί τη Βούλα (η Εύα Καμινάρη), τη γυναίκα του Τάσου, που είναι και ανιψιά της, να περάσει από εκεί -η Βούλα είναι και ετοιμόγεννη και δεν κάνει να μένει μόνη της.

Αυτά είναι τα πρόσωπα του έργου, δυο ζευγάρια, το ένα ηλικιωμένο και το άλλο νεότερο -κάτι που το βρίσκουμε σε πολλά θεατρικά έργα. Ο συγγραφέας εστιάζει στις σχέσεις ανάμεσα στους τέσσερις ήρωες: Ο Μήτσος έχει για τσιράκι του τον Τάσο, τον χαρτζιλικώνει, τον συμβουλεύει, αλλά και τον παίρνει μαζί του τα βράδια για να καίνε τα τσαντίρια των γύφτων. Η νεαρή Βούλα δεν αντέχει άλλο τον άντρα της -και μαθαίνουμε ότι αυτή λασκάρισε τα μπουλόνια στη ρόδα του Νισάν. Ο Τάσος ξενοκοιτάει και επιβεβαιώνεται στους φίλους του ταπεινώνοντας τη γυναίκα του -και η Γωγώ βλέπει περισσότερα απ’ όσα οι θεατές του έργου και σκέφτεται την ώρα της εκδίκησης, σαν τον ελέφαντα που δεν ξεχνάει. Δεν θα αποκαλύψω το τέλος, αλλά να πω ότι ουσιαστικά το τέλος είναι διπλό, αφού με μια ευφυή ανατροπή της υπόθεσης ο θεατής ουσιαστικά αφήνεται να διαλέξει ποια από τις δύο εκδοχές θα προτιμήσει.

Στο προλογικό σημείωμα που βρίσκεται στο πρόγραμμα του έργου, ο συγγραφέας αφηγείται, σε τρίτο πρόσωπο, πώς γράφτηκε το έργο: «Ο ελέφας» είναι το πρώτο του θεατρικό έργο και το έγραψε νωρίς-νωρίς. Στην τρυφερή ηλικία των εξήκοντα ενός ετών. Ούτε στον ύπνο του βέβαια δεν είχε φανταστεί πως αυτό το πείραμά του -γιατί περί πειράματος πρόκειται- θα ανέβαινε στη σκηνή. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Κάποιο βράδυ ο Κ. παρακολουθούσε με τη γυναίκα του ένα έργο που δεν του άρεσε καθόλου. «Είναι τόσο χάλια» γύρισε και της είπε, «που ακόμα κι εγώ να τόγραφα, θα τόγραφα καλύτερα». Η γυναίκα του τον κοίταξε συγκαταβατικά. «Ο γιατρός είπε να σου λέω ναι», τον διαβεβαίωσε. Εκείνος δεν αντέδρασε εμφανώς, αλλά προσεβλήθη βαθύτατα. Απ’ εκείνη τη στιγμή βάλθηκε να αποδείξει στη λατρευτή του σύνευνο με το απύλωτο στόμα πως πράγματι μπορούσε να γράψει καλύτερα. Μια απλή ιστορία, σκέφτηκε -ως αθώος που ήτο- δεν θα έχει δυσκολίες να τη γράψεις και να είναι πιασάρικη. Μπορεί να πέφτω έξω, αλλά βρίσκω πως αν οι γραμμές αυτές ήταν γραμμένες ανορθόγραφα και είχαν και καναδυό ελληνικούρες δύσκολα θα ξεχώριζαν από κείμενο του πατρός Μποστ.

Όχι όμως και το ίδιο το έργο, που διαφέρει πολύ από τις κωμωδίες του Μποστ με τα γλωσσικά πυροτεχνήματα και το σουρεαλιστικό αχαλίνωτο χιούμορ τους. Εδώ έχουμε σκοτεινά χρώματα, υποδόριο χιούμορ και γλυκόπικρες γεύσεις. Σε γλωσσικό επίπεδο πρόσεξα τις άφθονες παροιμιακές εκφράσεις, που είναι άλλωστε αναμενόμενο χαρακτηριστικό στο στόμα κατοίκων της επαρχίας ενώ είναι σπανιότερες στο αθηναϊκό ιδίωμα. Και μια παραλλαγή που δεν την ήξερα: «Σε έχω μάθει καλή και φόδρα» -αντί του γνωστότερου «σε έχω μάθει από την καλή και την ανάποδη». Οι τέσσερις ήρωες μιλάνε χωριάτικα, χωρίς πολλές ιδιωματικές λέξεις, αλλά πάντως με κάμποσες κομμένες λέξεις και καταλήξεις όπως στα βόρεια ιδιώματα’ είναι πειστικοί, χωρίς να πέφτουν στην καρικατούρα ή την υπερβολή, όμως ο θεατής των πίσω θέσεων ίσως χάσει μερικές λέξεις πού και πού (εγώ ήμουν τυχερός και βρήκα θέση μπροστά).

Το πρόγραμμα της παράστασης περιέχει και ολόκληρο το κείμενο του έργου (όπως γίνεται σε όλα τα έργα που ανεβάζει η Στοά), κι έτσι ο αναγνώστης μπορεί να εντοπίσει και τις διαφορές ανάμεσα στο τυπωμένο κείμενο και στο κείμενο της παράστασης. Βλέπουμε για παράδειγμα ότι στο φινάλε του έργου έγιναν κάποιες περικοπές -και μια ανατρεπτική προσθήκη- που κάνουν το έργο πιο σφιχτό. Έμαθα ότι αυτό ήταν ιδέα του Θανάση Παπαγεωργίου, που τη δέχτηκε ο συγγραφέας.

Το έργο διεκδικεί μια περίεργη πρωτιά στην νεοελληνική θεατρική γραμματεία -πρέπει να είναι, εκτός επιθεωρήσεων, το πρώτο θεατρικό έργο στο οποίο γίνεται λόγος για τον Αλέξη Τσίπρα. Συγκεκριμένα, στο λιτό σκηνικό ξεχωρίζει, στην άκρη δεξιά όπως βλέπουμε τη σκηνή, ένα άγαλμα πουλιού, ένας ακαλαίσθητος γύψινος κύκνος, για τον οποίο μαθαίνουμε πως ο Μήτσος τον έχει περί πολλού και τον θεωρεί «έργον τέχνης», ενώ η γυναίκα του και η ανιψιά του τον βρίσκουν κακόγουστο τέρας. Η θεία εξομολογείται στην ανιψιά ότι λίγες μέρες νωρίτερα, την ώρα που ο Μήτσος κοιμόταν, εκείνη έκοψε με το σκεπάρνι το κεφάλι του κύκνου. Και…: Τούρθε αποπληξία σαν τον είδε το πρωί. Είπε πως του τονε σπάσαν οι κουμουνιστές. Το κωλόπαιδο ο Τσίπρας λέει τους έβαλε. Ε, για το πείσμα τους, πήρε το κεφάλι και το ξανακόλλησε. Με Βίσων το κόλλησε. Τόβαψε και με πλαστικόν Βιβέξ, τώρα ούτε που φαίνεται το τσάκισμα.

Όταν το άκουσα, σκέφτηκα ότι είναι προσθήκη της τελευταίας στιγμής, εναρμονισμένη με τη μετεκλογική (και ξαναπροεκλογική) κατάσταση πραγμάτων όπου ο Τσίπρας φταίει για όλα. Όμως υπάρχει στο τυπωμένο κείμενο, άρα ήταν έτσι από τον Φλεβάρη και μάλιστα, όπως μου είπε ο συγγραφέας, (που πρέπει να ομολογήσω ότι γνωριζόμαστε λόγω της ενασχόλησής μου με το έργο του πατέρα Μποστ) η αναφορά στον Τσίπρα υπήρχε από την αρχή που έγραψε το έργο, δηλαδή από πέρυσι. Προφητικός, από μια άποψη!

Επειδή μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις, σας συστήνω να δείτε μια πολύ ωραία ανάρτηση με φωτογραφίες από την παράσταση, που βρήκα γκουγκλίζοντας σε ένα άγνωστό μου ιστολόγιο ώστε να δείτε τα λιτά σκηνικά και τα κοστούμια της Λέας Κούση. Αν η περιγραφή μου σάς άνοιξε την όρεξη να δείτε το έργο, πρακτικές πληροφορίες θα βρείτε εδώ, αλλά θα πρέπει να βιαστείτε, αφού σήμερα Κυριακή 27.5 είναι η τελευταία παράσταση του έργου. Βέβαια, το έργο θα ξαναπαιχτεί τον Οκτώβριο, αν υπάρχει ως τον Οκτώβριο η Ελλάδα.