Αυτός που παραμόνευε πίσω απ’ τον βωμό

 

Το σημερινό θέμα θα μπορούσε να αποτελέσει ένα από τα μεζεδάκια της πιατέλας του επόμενου Σαββάτου, αλλά σκέφτηκα να το αναπτύξω λίγο περισσότερο, συνδυάζοντάς το με ένα παλιότερο γραφτό μου, και να το σερβίρω σαν (ή: ως, εδώ τα θεωρούμε συνώνυμα) κανονικό άρθρο. Την αφορμή την παίρνω από κάτι που έγραψαν χτες τα Νέα, στην ηλέκδοσή τους και που μου το έστειλε εκλεκτός φίλος του ιστολογίου που συχνά-πυκνά μου στέλνει ό,τι αξιοπρόσεχτο συναντήσει στις δικτυακές βόλτες του.

Σύμφωνα λοιπόν με το ρεπορτάζ των Νέων, ο Δήμος Βρυξελλών αποφάσισε να τιμωρεί με πρόστιμο όσους βρίζουν στο δρόμο. Δεν θα μπω στην ουσία της είδησης, που πάντως με παραξένεψε λίγο, μια και όσες φορές έχω πάει στις Βρυξέλλες δεν θυμάμαι να αντιλήφθηκα ανθρώπους να αλληλοβρίζονται στη μέση του δρόμου. Θα σταθώ σε ένα διασκεδαστικό λαθάκι του ρεπορτάζ, το εξής: Με πρόστιμο που θα φθάνει ως τα 250 ευρώ ο Δήμος των Βρυξελλών θα τιμωρεί τις βωμολογίες στο δρόμο. Βωμολογίες; Δεν πρόκειται βέβαια για τη μελέτη των βωμών (είναι άλλωστε στον πληθυντικό), είναι λάθος αντί για το «βωμολοχίες». Δεν ξέρω αν είναι λάθος πληκτρολόγησης ή λάθος άγνοιας, είναι πάντως αρκετά διασκεδαστικό -δεν το είχα ξαναδεί. Ο φίλος που το έστειλε σχολιάζει ότι το λάθος «δείχνει πόσο αδιαπέραστη είναι η ετυμολογία» της λέξης βωμολοχία. Σκέφτηκα λοιπόν πως καλή ιδέα είναι να επιχειρήσουμε να τη διαπεράσουμε, επειδή έχει γούστο.

Πίσω από τη βωμολοχία και τον βωμολόχο βρίσκεται ο βωμός, αυτό είναι φανερό, αλλά δεν είναι και τόσο καθαρό τι δουλειά έχει εκεί ο λόχος. Στην αρχή βρίσκεται το αρχαίο ρήμα λέχομαι, που σήμαινε «ξαπλώνω, κοιμάμαι». Από εκεί έχουμε και το λέχος (κρεβάτι, ανάκλιντρο), απ’ όπου και η λεχώ ή λεχώνα, αυτή που μένει στο κρεβάτι, από εκεί και η λέσχη, που αρχικά ήταν ένα είδος κοιτώνα και μετά πήρε τις σημερινές σημασίες. Από το θέμα λοχ- έχουμε τον λόχο, που αρχικά φαίνεται ότι σήμαινε το μέρος στο οποίο κρυβόταν και ενέδρευε το απόσπασμα των στρατιωτών στους παλιούς πολέμους και από εκεί σιγά-σιγά λόχος ονομάστηκε η ίδια η στρατιωτική μονάδα. Οι αρχαίοι είχαν το ρήμα «ελλοχώ», που σήμαινε «ενεδρεύω, καραδοκώ», και από εκεί πλάστηκε αργότερα και το δικό μας ελλοχεύωπου το έχουμε βέβαια κάνει κλισέ καραμπινάτο, χώρια την ελληνικούρα που πολλοί διαπράττουν, που γράφουν ξερωγώ ότι «η κατάσταση ελλοχεύει κινδύνους» ή ότι «η σημερινή κοινωνία ελλοχεύει κινδύνους». Το σωστό είναι να πείτε εγκυμονεί κινδύνους, που κι αυτό βέβαια φθαρμένο είναι και κλισέ, αλλά τουλάχιστον είναι «σωστό». Εδώ που τα λέμε, κι αν πείτε ότι η κατάσταση κρύβει κινδύνους καλό είναι και μάλλον καλύτερο από το πολυφορεμένο το ‘εγκυμονεί’. Αλλά πλατειάζω.

Λέγαμε για την οικογένεια λέξεων του ρήματος λέχομαι και ξεχάσαμε και τη λόχμη που ήταν αρχικά η φωλιά του θηράματος. Όλες οι λέξεις της οικογένειας έχουν το κοινό σημείο ότι κάποιος ξαπλώνει κάπου ή/και παραμονεύει κρυμμένος. Ο βωμολόχος λοιπόν ήταν αυτός που παραμόνευε κρυμμένος πίσω από τους βωμούς. Γιατί παραμόνευε; Για να κλέψει το κρέας που πρόσφεραν ως αφιέρωμα, ο φουκαράς. Όπως λέει και ένα απόσπασμα αρχαίου κωμικού, «ἵνα μὴ πρὸς τοῖσι βωμοῖς πανταχοῦ ἀεὶ λοχῶντες βωμολόχοι καλώμεθα» (για να μην καρτεράμε κοντά στους βωμούς και μας πούν βωμολόχους).

Μπορούμε λοιπόν να σκεφτούμε πως οι φουκαράδες αυτοί, οι βωμολόχοι, μερικές φορές γίνονταν αντιληπτοί και τότε ζητιάνευαν στα ίσια, παρακαλούσαν φορτικά να τους δώσουν τροφή, ήταν και λιγάκι παράσιτα και λιγάκι γλοιώδεις κόλακες και λιγάκι γελωτοποιοί, και επομένως χρησιμοποιούσαν χοντρά αστεία και αισχρολογίες για να κάνουν τους άλλους να γελάσουν ώστε τελικά να τους πετάξουν ένα κομμάτι φαΐ. Όλες αυτές οι σημασίες, του χαμερπή κόλακα, του παράσιτου, του χοντροκομμένου γελωτοποιού, του φλύαρου, υπάρχουν στα αρχαία κείμενα, όχι όμως σκέτη η καθαρή σημερινή του χυδαιολόγου. Για παράδειγμα, στο λεξικό του ο Ησύχιος ορίζει τη βωμολοχία ως «γένος κολακείας φορτικόν και γελωτοποιόν». Σήμερα απ’ όλες αυτές τις σημασίες έχει μείνει η αισχρολογία μόνο (η μετατόπιση και το στένεμα της σημασίας πρέπει να έγινε στα βυζαντινά χρόνια), και οι σημερινοί βωμολόχοι δεν είναι πάντοτε φουκαράδες (ή μάλλον: συνήθως δεν είναι). Κατά τα άλλα, τα λεξικά τα γράφουν οι χορτάτοι και ανέκαθεν το θεωρούσαν ντροπή να είσαι φτωχός.