Στο Λεξικό του Ηλίου (Δημήτρης Σαραντάκος)

Συνεχίζω να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ‘Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια’. Το σημερινό είναι το έκτο απόσπασμα από το “ιντερμέτζο”, δηλαδή το ενδιάμεσο κεφάλαιο που περιγράφει τα χρόνια 1945-1952. Το προηγούμενο απόσπασμα βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε στα 1948, θυμίζω.

 Το καλοκαίρι του ΄48 ο πατέρας μου έπιασε δουλειά στο εγκυκλοπαιδικό λεξικό του Ηλίου, όπου ήδη δούλευε κι ο θείος μου ο Μιχάλης, παυμένος κι αυτός από τη δουλειά του.  Τους σύστησε στον εκδότη του, χωρίς να κρύψει το αριστερό παρελθόν τους, ο παλιός τους φίλος, ο Βασίλης ο Σπανόπουλος, που είχε εξελιχθεί σε έμπειρο και ικανό δημοσιογράφο της «Καθημερινής», στην οποία έγραφε τις «Σημειώσεις ενός Αθηναίου». Από την αρχή τα πήγαν κι οι δύο  πολύ καλά με το αφεντικό της επιχείρησης κι αυτό φάνηκε σ’ όλους περίεργο, γιατί ο Πασσάς ήταν δύσκολος άνθρωπος.

Στον “Ήλιο” που στεγαζόταν στο Μέγαρο ΤΣΑΥ στην οδό Σταδίου 29, πήγαινα συχνά και αργότερα, όταν μπήκα στο Πολυτεχνείο, άρχισα να γράφω λήμματα για την Εγκυκλοπαίδεια και μικρά τεχνικά σημειώματα για το περιοδικό, εξασφαλίζοντας καλό χαρτζηλίκι. Εκεί συνάντησα ένα σωρό σπουδαίους ανθρώπους: τους παλιους δημοσιογράφους Παπαλεξάνδρου, Βέρρο και Θεοδοσόπουλο, τον Δέφνερ, χημικό, τον Χασάπη, αστρονόμο, τον Ιάκωβο Πολυκράτη, νομικό, το Βασίλη Κοχλατζή, δημοσιογράφο και μεταφραστή, τον Κώστα Λαμπρόπουλο, ζωγράφο, που είχε αναλάβει την εικονογράφηση και την επιμέλεια των χαρτών, τη Θάλεια Παπαχρίστου και τη Γαλάτεια Τουρνάϊσσεν, φιλολόγους, φίλες του θείου του Μιχάλη. Ο Βασίλης ο Κοχλατζής μιλούσε δώδεκα ξένες γλώσσες, μεταξύ των οποίων αραβικά, περσικά, εβραϊκά και … κινέζικα. Και αυτό δεν ήταν καυχησιολογίες, τις ήξερε πολύ καλά (Το 1982 εξέδωσε σε ελληνική γλώσσα «Μέθοδο της Κινεζικής άνευ διδασκάλου» που μου χάρισε με ιδιόχειρη αφιέρωση). Μια φορά, παραμονές Χριστουγέννων, χαζεύοντας στα καροτσάκια με βιβλία, που από έθιμο βγαίνανε τότε μπροστά στο Χρηματιστήριο στην οδό Σοφοκλέους, ανακάλυψα μια γερμανική γραμματική της σανσκριτικής! Την αγόρασα αντί πέντε χιλιάδων και του τη χάρισα. Έκανε σαν παιδί από τη χαρά του.

Η ατμόσφαιρα που επικρατούσε στα γραφεία του «Ήλιου» μου άρεσε και για έναν άλλο λόγο. Ενώ έξω, στους δρόμους, στο φροντιστήριο, στη γειτονιά,  η κατάσταση έσφιγγε απειλητικά, εκεί μέσα επικρατούσε ατμόσφαιρα γαλήνης και ησυχίας. Δεν είναι ότι δε γίνονταν πολιτικές συζητήσεις, οι συντάκτες από πολιτικής πλευράς ήταν οι μισοί δεξιοί και οι μισοί αριστεροί, ήταν όμως άνθρωποι πολιτισμένοι και με ανεπτυγμένο το αίσθημα του χιούμορ. Ο Βασίλης ο Σπανόπουλος εξ άλλου ήταν αδελφικός φίλος με τον θείο μου και τον πατέρα μου.   Και οι άλλοι δεξιοί δε φαίνονταν να παίρνουν στα σοβαρά την ιδεολογική τους  τοποθέτηση. Για τον Ντίνο τον Τσαλδάρη μιλούσαν με έκδηλη ειρωνεία και δε σταματούσαν ούτε στα σεπτά πρόσωπα του Παύλου και της Φρειδερίκης, που από την πρωταπριλιά του ΄47 ήταν στο θρόνο. Τον ένα τον έλεγαν, χαμηλόφωνα, «Χαζοπαύλο» και την άλλη «Φρείκη». Ο Βέρος εξ άλλου, παλιά καραβάνα στη δημοσιογραφία και δεινός αφηγητής ανεκδότων, μας διηγώταν πως έναν καιρό αρθρογραφούσε σε δυο εφημερίδες, διαμετρικά αντίθετες στην πολιτική τους τοποθέτηση, γράφοντας στη μία πύρινα άρθρα υπέρ του κόμματος που υποστήριζε, τα οποία ανασκεύαζε την επομένη  στην άλλη.

Μετά τη σύλληψη και την απροσδόκητη απελευθέρωσή μου, η Οργάνωση με έβαλε, όπως ήταν επόμενο, στο «ψυγείο» για τρεις μήνες. Όταν πέρασε αυτό το διάστημα, πήγα στο στέκι μας, ένα κατάστημα ξηρών καρπών δίπλα στη στοά Ορφέως, αλλά όταν ρώτησα αν είχαν δει τελευταία τον Γρηγόρη, με κοίταξαν πολύ περίεργα και δεν είπαν τίποτα. Καθώς έβγαινα ο γιος του καταστηματάρχη, ένα παιδί στην ηλικία μου, μου είπε χαμηλόφωνα

«Τον έπιασαν. Μην ξανάρθεις από δω γιατί παρακολουθούν το μαγαζί»

Η επαφή μου με την Οργάνωση χάθηκε, γιατί λίγους μήνες πιο μπροστά είχαν πιάσει τον Βασίλη τον Λουλέ και τη γυναίκα του κι άλλον κανένα δεν ήξερα. Μπλόκα και έρευνες γίνονταν τώρα κάθε μέρα, στα τέρματα των συγκοινωνιών

Μια φορά γυρνώντας στο σπίτι από το φροντιστήριο, είδα στη διασταύρωση Αγνώστων Μαρτύρων και Κολωνίας δύο άτομα να κυνηγιούνται. Αν δεν ήταν η ηλικία θα τους περνούσα για παιδιά που έπαιζαν, τόσο αστείο και αθώο μου φάνηκε το τρέξιμό τους. Ξαφνικά όμως αυτός που κυνηγούσε τον άλλον, έβγαλε από τη μέση του ένα πιστόλι και φωνάζοντας «αλτ, αστυνομία» πυροβόλησε τον πρώτο. Δεν τον πέτυχε κι εκείνος μόλις έφτασε στη γωνία, κρύφτηκε πίσω από το στύλο του ηλεκτρικού και αντιπυροβόλησε τον αστυνομικό, που έπεσε ανάσκελα. Ήταν σα να παρακολουθούσα κινηματογραφική ταινία. Οι γειτόνισσες ακούγοντας τα σμπάρα  βγήκαν στα παράθυρα και τις πόρτες, ενώ εγώ, φρονίμως ποιών, χώθηκα στο σπίτι μας, που δεν απείχε πάνω από πενήντα μέτρα. Αργότερα βεβαίως πλάκωσε η αστυνομία, έκαναν εκτεταμένες έρευνες στα γύρω σπίτια (ήρθαν και στο δικό μας) αλλά δε βρέθηκε ίχνος του καταδιωκόμενου. Όσο για τον άτυχο αστυνομικό, ξεψύχησε καθώς τον μεταφέρανε στο νοσοκομείο.

Από τον Φλεβάρη όλα τα σπίτια έπρεπε υποχρεωτικά να έχουν κολλημένο σε εμφανές σημείο της εισόδου τους (συνήθως πίσω από την εξώπορτα) ένα έντυπο της αστυνομίας, που ο νοικοκύρης του σπιτιού συμπλήρωνε με τα ονόματα, την ηλικία και το βαθμό συγγένειας, όλων όσων κατοικούσαν στο σπίτι.

Τα πράγματα συνεχώς αγρίευαν. Το Πάσχα του ΄48 σκοτώσανε τον υπουργό Εσωτερικών Λαδά, μέσα στο αμάξι του στην πλατεία Καρύτση και σε αντίποινα ο Ρέντης διέταξε να εκτελεστούν πάνω από διακόσιοι θανατοποινίτες, κρατούμενοι στις διάφορες φυλακές.