Ένας φιλολογικός καβγάς στην Αθήνα του 1943

Φυλλομετρούσα τις προάλλες τις κατοχικές εφημερίδες για να βρω αναφορές στη μεγάλη κινητοποίηση του ΕΑΜ το 1943 εναντίον της επέκτασης της βουλγαρικής κατοχής στη Μακεδονία, και για τη θυσία της Παναγιώτας Σταθοπούλου και των δεκάδων άλλων νέων. Όπως θα δείτε στο σχετικό άρθρο, ελάχιστα πράγματα βρήκα, άλλωστε δεν περίμενα να βρω πολύ περισσότερα: στις εφημερίδες της εποχής, η πολιτική και πολεμική ειδησεογραφία ήταν απόλυτα ελεγχόμενη. Αντίθετα, και λόγω της έλλειψης πολιτικών ειδήσεων, το φιλολογικό και πνευματικό περιεχόμενο των κατοχικών εφημερίδων ήταν πολύ πλούσιο. Ειδικά η Πρωία διαβάζεται ακόμα και σήμερα με αρκετό ενδιαφέρον.

Μπορεί να μην βρήκα πολλά για τις αντικατοχικές διαδηλώσεις, έπεσα όμως πάνω σε έναν φιλολογικό καβγά, έναν καβγά ανάμεσα σε δυο ονόματα που και τότε πρωταγωνιστούσαν στην πνευματική ζωή αλλά και σήμερα είναι ακόμη πασίγνωστα. Κάτι ήξερα για τον καβγά αυτόν, επειδή είχα διαβάσει ένα παραφιλολογικό σχόλιο του περιοδικού «Φιλολογική Κυριακή» (που έβγαζε ο Μυριβήλης το 1943), αλλά δεν είχα διαβάσει τα πρωτότυπα κείμενα του διαξιφισμού. Τα διάβασα και μου φάνηκε ότι έχουν ένα κάποιο ενδιαφέρον -τόσο ώστε να γεμίσει ένα καλοκαιρινό κυριακάτικο άρθρο. Αν μη τι άλλο, πολλές φορές βλέπουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γνωστούς συγγραφείς να βρίζουν και να βρίζονται και κουνάμε το κεφάλι -όποιος όμως αναδιφήσει παλιά έντυπα βλέπει πως οι φιλολογικοί καβγάδες, ακόμα και με βαριές εκφράσεις, συνηθίζονταν ανέκαθεν. Και μάλιστα, σε σύγκριση με τους παλιούς καβγάδες, που γίνονταν γραπτώς -άρα υπήρχε το περιθώριο να το ξανασκεφτεί κανείς, καθώς και ο έλεγχος από μεριάς εκδότη- οι σημερινοί φιλολογικοί καβγάδες, που διευκολύνονται από την αχαλίνωτην αμεσότητα του Διαδικτύου έχουν αρκετά ελαφρυντικά.

Τα κείμενα τα παραθέτω όπως δημοσιεύτηκαν, με κάποιον ενδιάμεσο σχολιασμό δικό μου. Τηρείται η ορθογραφία του πρωτοτύπου, αλλά με μονοτονικό. Ευχαριστώ πολύ τη φίλη Ν. που πληκτρολόγησε τις τέσσερις επιστολές και τον φίλο που έκανε την πέμπτη.

Ο καβγάς άρχισε όταν, στις 23 Ιουλίου 1943, στο καθημερινό του χρονογράφημα στην εφημερίδα «Αθηναϊκά Νέα», αναφερόμενος σε πολλά και ποικίλα θέματα («Σκίτσα της εποχής» είναι ο τίτλος) αναφέρεται και σε ένα βιβλίο που είχε μόλις κυκλοφορήσει με τίτλο «Τον καιρό της μαύρης» και με συγγραφέα τον δημοσιογράφο Ε. Θωμόπουλο, και συνεχίζει:

Εις το κεντρικό βιβλιοπωλείο όπου εμπήκε ένας προφανώς φιλαναγνώστης το εζήτησε και επλήρωσε δραχμές τέσσαρες χιλιάδες. Ο υπάλληλος του βιβλιοπωλείου τού συνέστησε τότε και ένα άλλο άρτι εκδοθέν:

— Ποιο;

— Λειτουργία εις λα ύφεσις.

— Τι είνε αυτό;

— Νουβέλλα.

— Πόσο κάνει;

— Εφτά χιλιάδες.

— Με σελίδες μόνο εβδομήντα! Ενώ το πρώτο έχει υπερεκατό, σκίτσα και σχήμα μεγαλείτερο. Και πουλιέται μόνο τέσσαρες. Γιατί;

Ο υπάλληλος του βιβλιοπωλείου δεν μπόρεσε να δώση εξήγησιν. Αλλά ευρέθηκε κάποιος που προσεφέρθη να εξηγήση:

— Το ένα είνε ελαφρά φιλολογία. Το άλλο είνε βαρειά φιλολογία. Γι’ αυτό είνε βαρύτερη και η τιμή του.

Εις την δευτέραν έκδοσιν του χαριτωμένου βιβλίου του ο κ. Θωμόπουλος ας μη ξεχάση να παραθέση και την «μαύρην» του βιβλίου. Όταν η «Γαλήνη» του Βενέζη πουλιέται στη μισή τιμή, ένα από τα καλύτερα σοβαρά νεοελληνικά βιβλία, αν όχι το καλλίτερο, είνε ν’ απορή κανένας γιατί αυτός ο σουσουδισμός ωρισμένων συγγραφέων.

— Ξέρετε τι χρειάζεται; είπε εν τέλει ο σχολιαστής.

— Τι;

— Ξύλο εις φα δίαισις! [sic]

Να είχε πολύ άδικο;

Δ. ΨΑΘΑΣ

Ο συγγραφέας του πανάκριβου βιβλίου δεν κατονομάζεται, αλλά είναι ο Μ. Καραγάτσης, ο οποίος πράγματι είχε μόλις κυκλοφορήσει τη νουβέλα του «Λειτουργία σε λα ύφεσις» από τις εκδόσεις Γλάρος. Ομολογώ ότι το βιβλίο δεν το έχω διαβάσει, δεν θυμάμαι αν επανεκδόθηκε στα επόμενα χρόνια. Ξέρω ότι βγήκε σε συλλεκτική πολυτελή επανέκδοση το 2004, με τα αρχικά χαρακτικά της Λουκίας Μαγγιώρου, αλλά δεν το αγόρασα τότε, ίσως επειδή η τιμή του, πάνω από 30 ευρώ, ήταν και πάλι τσουχτερή. Δεν ξέρω αν και πώς δικαιολογείται ο τ. ύφεσις στον τίτλο.

Ο Καραγάτσης δεν άφησε φυσικά την πρόκληση αναπάντητη. Δυο μέρες αργότερα δημοσιεύτηκε στην Πρωία, στην εφημερίδα με την οποία συνεργαζόταν, η ακόλουθη επιστολή:

Παρά του συνεργάτου μας κ. Μ. Καραγάτση ελάβομεν την κάτωθι επιστολήν:

«Φίλε κ. διευθυντά. Εδιάβασα στ’ «Αθηναϊκά Νέα» της 23 τρ. την περισπούδαστη γνώμη του κ. Ψαθά ότι η τιμή πωλήσεως ενός βιβλίου πρέπει να κανονίζεται σύμφωνα με την πνευματική του αξία κι όχι ανάλογα με το εμπορικό του κόστος. Με άλλους λόγους μια κακοτυπωμένη έκδοση των «Αδελφών Καραμάζωφ» πρέπει να πουλιέται 10.000.000 δραχμές, και μια πολυτελής έκδοση δικού μου ανάξιου έργου πρέπει να προσφέρεται δωρεάν και μ’ ένα πιλάφι. Όταν μερικοί αποφασίσουν να παρασταίνουν τον έξυπνο, ξεπερνάν κάθε ρεκόρ ηλιθιότητας. Οι έξυπνοι όμως πρέπει να είνε και γενναίοι. Δεν αρκεί να δηλώνη δημοσία ο κ. Ψαθάς, ότι μου «Χρειάζεται ξύλο». Πρέπει και να μου το δώση αυτό το ξύλο. Τον προσκαλώ λοιπόν, να με ειδοποιήση εντός της ημέρας και μέσω κοινού φίλου, πού και πότε θέλει να συναντηθούμε για να με ξυλοκοπήση.

Αθήνα 25 Ιουλίου 1943

Με φιλικούς χαιρετισμούς

Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ

Καναδυό σχόλια -το «δωρεάν και με ένα πιλάφι» μπορεί να είναι υπαινιγμός στο παλιότερο επεισόδιο με τον ανταγωνισμό των ατμοπλοίων, που γέννησε και την έκφραση «Όλοι με την Πύλαρο». Τότε, η μια ατμοπλοϊκή γραμμή πρόσφερε τον ναύλο δωρεάν, η δε άλλη, για να πλειοδοτήσει, αναγκάστηκε να προσφέρει «δωρεάν κι ένα πιλάφι», οπότε η πρώτη έκανε ρελάνς «και ένα γεώμηλο κατακορύφως»! Προσέξτε έπειτα ότι οι παλιοί, που άκουγαν τι γράφαν, αποφεύγανε τη χασμωδία όπως ο διάβολος το λιβάνι -έτσι, ο Καραγάτσης γράφει «στ’ Αθηναϊκά Νέα» και όχι «στα Αθηναϊκά Νέα» όπως γράφουμε σήμερα.

Την επόμενη μέρα δημοσιεύτηκε στα Αθηναϊκά Νέα η απάντηση του εκδοτικού οίκου Γλάρος, που είχε εκδώσει το επίμαχο βιβλίο του Καραγάτση:

Εκδοτικά ζητήματα

ΚΥΡΙΕ ΔΙΕΥΘΥΝΤΑ: Στο χθεσινό φύλλο των «Αθηναϊκών Νέων» (23-7-43) δημοσιεύτηκε χρονογράφημα του συνεργάτη σας κ. Δ. Ψαθά, αναφερόμενο κατά ένα μέρος στην τελευταία έκδοσι του «Γλάρου», τη νουβέλλα του κ. Μ. Καραγάτση «Λειτουργία σε λα ύφεσις». Σχετικά με τα όσα γράφει ο κ. Δ. Ψαθάς παρακαλούμε να δημοσιεύσετε τα εξής: 1) Η τιμή της «Λειτουργίας σε λα ύφεσις», καθωρίστηκε εντελώς ελεύθερα από τον εκδοτικό μας οίκο, σύμφωνα με τις τιμές του βιβλιεμπορίου. Σχετικά και ανεξάρτητα από το περιεχόμενο του βιβλίου, πληροφορούμε τον κ. Δ. Ψαθά ότι: Η «Γαλήνη» του κ. Βενέζη, ένα από τα «καλλίτερα σοβαρά νεοελληνικά βιβλία» – σ’αυτό μας βρίσκει εντελώς σύμφωνους ο κ. Δ. Ψαθάς – πουλιέται 4.000 δραχμές στην κοινή έκδοσι, που είνε τραβηγμένη σε δημοσιογραφικό χαρτί – οι υδάτινες γραμμές θα πείσουν γι’αυτό τον κ. Ψαθά. Η καλή έκδοση του ίδιου βιβλίου – εξαντλημένη πια – πουλήθηκε στην τιμή των 10.000 δραχμών. Η «Λειτουργία σε λα ύφεσις», μια έκδοσι τραβηγμένη σε χαρτί ίδιας ποιότητος με την καλή έκδοσι της «Γαλήνης» πουλιέται 7.000 δραχμές. Η κοινή έκδοσι της ίδιας αυτής νουβέλλας που αποτελεί μαζί με άλλα τέσσερα διηγήματα του συγγραφέα τον δεύτερο τόμο της «Σειράς τυποποιημένης έκδοσης» του «Γλάρου», πουλιέται 3.500 δραχμές. 2) Όσο για το περιεχόμενο του βιβλίου, νομίζουμε ότι στοιχειώδης καλή πίστι επιβάλλει να μην κρίνεται ένα βιβλίο προτού διαβαστή. Κι ο κ. Δ. Ψαθάς ασφαλώς δεν διάβασε τη «Λειτουργία σε λα ύφεσις» γιατί τότε θα ήξερε πως το βιβλίο αριθμεί 112 και όχι 70 σελίδες όπως γράφει. 3) Σημειώνουμε – χωρίς να είμαστε οι πρώτοι – το γεγονός μιας νέας επίθεσης από επαγγελματίες δημοσιογράφους σε βάρος της νέας ελληνικής φιλολογίας. Πάντως ο κ. Μ. Καραγάτσης καθώς κι όλοι οι συνάδελφοί του που ακούραστα προσφέρουν την πολύτιμη συνδρομή τους στον πολιτισμό του τόπου μας, με τόσο άχαρες συνθήκες, δεν θα κριθούν απ’ την ευφυολογία μιας δημοσιογραφικής στήλης, και ακόμα περισσότερο, από τις «πρώτες» των ελληνικών θεατρικών έργων.

                                                                                       Με τιμή, « Ο Γλάρος» Α.Ε.

Πειστικά ακούγονται τα όσα γράφει ο εκδότης για τις ανακρίβειες του Ψαθά, ο οποίος σε επιστολή προς την εφημερίδα του ανέλαβε να απαντήσει και στους δυο, αν και αφιερώνει τη μερίδα του λέοντος στον Καραγάτση, ενώ τον εκδοτικό οίκο τον περιορίζει στο υστερόγραφο.

Η πάλη της φιλολογίας

ΦΙΛΕ κ. ΔΙΕΥΘΥΝΤΑ: Ο συγγραφεύς της νουβέλλας «Λειτουργία εις λα ύφεσις» πρωτοπαλαιστής κ. Καραγάτσης, απαντώντας σ’ ένα εύθυμο σκίτσο μου, δημοσιεύει στην «Πρωία» μίαν θυμοειδή επιστολή, όπου αφού με αποκαλεί ηλίθιο – γλώσσα που μεταχειρίζονται οι παλαισταί και οι μεγάλοι λογοτέχναι – γράφει τα εξής βαρυσήμαντα: «Ένας έξυπνος πρέπει να είνε και γενναίος. Δεν αρκεί να δηλώνη ο κ. Ψαθάς ότι μου χρειάζεται ξύλο. Πρέπει και να μου το δώση. Τον προσκαλώ, λοιπόν, να με ειδοποιήσει εντός της ημέρας και μέσω κοινού φίλου πού και πότε θέλει να συναντηθούμε για να με ξυλοκοπήση» (!) Η βαρυσήμαντη αυτή δήλωσι του… μεγάλου λογοτέχνου μας μου θυμίζει δύο τινά: Πρώτον, το του Καραγκιόζη περίφημον «έξελθε, όφι κατηραμένε!…» και δεύτερον μίαν απάντησι του αλησμόνητου εκείνου άλλοτε υπουργού της Προνοίας Εμ. Εμμανουηλίδου, κοινώς Μανώλαγα. Όταν κάποτε του παρουσιάσθηκε μιά επιτροπή αθλητών και του εζήτησε την οικονομική ενίσχυσι του κράτους για τον αθλητισμό, ο αείμνηστος υπουργός απήντησε με την χαρακτηριστική καραμανλίδικη προφορά του: «Λεφτά δια μπεχλιβανλίκια δεν έχω!». Εις τον πρωτοπαλαιστήν κ. Καραγάτσην θα απαντούσα κι εγώ «καιρόν δια μπεχλιβανλίκια δεν έχω», αν δεν υπήρχε κίνδυνος να κατηγορηθώ από τον ευγενή αντίπαλό μου ως στερούμενος … γενναιότητος – τουλάχιστο τόσης όσην διαθέτει και αυτός. Σπεύδω, λοιπόν, ασμένως να δεχθώ την πρόσκλησι, αφού όμως κάνω μια αναγκαία διασάφησι: Δεν έγραψα εγώ ότι χρειάζεται ξύλο ο κ. Καραγάτσης. Τον θαυμάζω και τον εκτιμώ πολύ για να μεταχειρισθώ τόση τραχύτητα εκφράσεως. Είπα ότι χρειάζεται «ξύλο εις φα δίαισις». Ήγουν ξύλο μετά μουσικής. Τον παρακαλώ, λοιπόν, πριν απ’ όλα να ειδοποιήση την ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών και του αφίνω, σύμφωνα με τις διατάξεις του κώδικος Ταβερνιέ, ελεύθερη την εκλογή… του μαέστρου.

Δικός σας Δ. ΨΑΘΑΣ

Υ.Γ. – Τι να απαντήσω στην επιστολή του «Γλάρου» Α.Ε.; Όταν ο Γλάρος διαβάση την επιστολή του κ. Καραγάτση, θα δη ποιου είδους «πολιτισμό» φέρνουν στην Ελλάδα ωρισμένοι ψευτολογοτέχνες, που εμείς οι δημοσιογράφοι, λέει, δεν σεβόμαστε. Από τον πρωτοπαλαιστή Καραγάτση προτιμότερος για μας ο συγγραφεύς της ελευθέρας πάλης Καρπόζηλος, που τουλάχιστο δεν ισχυρίζεται ότι θα εκπολιτίση την Ελλάδα με νουβέλλες. Και για να μη ξεχνάμε και το θέατρο που υπαινίσσεται σατανικώς ο Γλάρος – όλα ομού. Καραγάτσης, νουβέλλα, Καρπόζηλος, Γλάρος, λειτουργία εις λα ύφεσις και μουσική μετά των φαιδρών λεονταρισμών – Καραγα-τζιώτικο ραβαίσι!

Δ.Ψ.

Ο Αντόλφ Ταβερνιέ, τον οποίο αναφέρει ο Ψαθάς, είχε συγγράψει στα τέλη του 19ου αιώνα ένα βιβλίο με τίτλο L’art du duel, Η τέχνη της μονομαχίας. Το Τζιώτικο ραβαΐσι, στο οποίο αναφέρεται στο τέλος, είναι περίφημο κωμειδύλλιο των αρχών του 20ού αιώνα, στο οποίο πρωταγωνιστούσε ο ψευτοπαλικαράς Λεονταρής, από τον οποίο γεννήθηκε και η λέξη «λεονταρισμός».

Την ίδια μέρα δημοσιεύτηκε στην Πρωία νέα επιστολή του Καραγάτση, η οποία όμως δεν απαντά στην επιστολή του Ψαθά που είδαμε παραπάνω, αφού έχει γραφτεί νωρίτερα:

Για τελευταία φορά

Παρά του συνεργάτου μας κ. Μ. Καραγάτση ελάβομεν την κάτωθι επιστολήν:

«Φίλε κ. διευθυντά.

Ας μιλήσουμε περί Ψαθά για τελευταία φορά. Ο κύριος αυτός εδήλωσε πως μου χρειάζεται ξύλο σε «φα δίεσις», επειδή αι εκδότες μου τιμολόγησαν εφτά χιλιάδες δραχμές την πολυτελή έκδοση του τελευταίου μου βιβλίου. Τον προσκάλεσα, λοιπόν, να εκτελέση με τα χέρια τις απειλές της γενναίας πέννας του και να με ξυλοκοπήση σ’ οποιαδήποτε τονική κλίμακα του κάνει κέφι Κ΄ επειδή αυτές οι υποθέσεις τ ι μ ή ς· σύμφωνα με το παλιό απαράβατο έθιμο πρέπει να ξεκαθαρίζουνται μέσα σε 24 ώρες, προσκάλεσα το γενναίο ευθυμογράφο των «Αθηναίκών Νέων» να μου ορίση μέσα στην παραπάνω προθεσμία πού και πότε θέλει να συναντηθούμε για να εκτελέση εμπράκτως τις απειλές του λιονταρίδικου καλάμου του. Πλην, φευ! Οι 24 ώρες επέρασαν με το παραπάνω και «εκείνος δεν απήντησε». Φαίνεται πως ο γενναιότατος αυτός εκπρόσωπος της ανθυποπνευματικής ζωής μας επληροφορήθηκε κάπως αργά, πως δεν είμαι μόνον συγγραφέας βαρείας βιομηχανίας, αλλά και βαρυτέρας χειρός. Εφ’ ω και προτίμησε να κλεισθή ερμητικά στον εαυτό του. Κι αναρωτιέμαι: Μήπως ο διακεκριμένος αυτός αντιπρόσωπος του ευθυμογραφικού κρετινισμού, γράφοντας καθημερινά τώρα κ’ επί χρόνια τις περιπέτειες της πυργοδεσποίνης του Μπύθουλα, μήπως εμπήκε τόσο πολύ στο πετσί της ηρωίδος του, ώστε ν’ αποκτήση στο τέλος την ψυχοσύνθεσή της: «με το στόμα αραμάρα, με τα χέρια κουλαμάρα». Quarda e passa. Δεν πρόκειται ν’ ασχοληθώ πια με τη Μαντάμ Σουσού των «Αθηναϊκών Νέων».

Αθήνα 26 Ιουλίου 1943

Με φιλικούς χαιρετισμούς

Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ

Στον Μπύθουλα, βεβαίως, ζούσε η Μαντάμ Σουσού. Προσέξτε επίσης την παλιά παροιμία «με το στόμα άρα μάρα, με το χέρι κουλαμάρα», για όποιον λέει πολλά και πράττει λίγα. Η ιταλική φράση (με ένα τυπογραφικό λάθος: G αντί Q) είναι από στίχο του Δάντη (non ragionam di lor, ma guarda e passa) και έχει γίνει παροιμιώδης. Σημαίνει κατά λέξη «Βλέπε και προχώρει», μη δίνεις σημασία δηλαδή.

Ο Ψαθάς φυσικά θέλησε να κρατήσει τον τελευταίο λόγο, κι έτσι δυο μέρες αργότερα δημοσιεύεται στα Αθηναϊκά Νέα η εξής επιστολή του:

(Γνώμαι αναγνωστών)

ΦΙΛΕ κ. ΔΙΕΥΘΥΝΤΑ: Ο κ. Καραγάτσης σ’ ένα καινούργιο γράμμα του στην «Πρωία» ισχυρίζεται περίπου, με το γνωστό του ύφος, ότι αυτός μεν είνε μέγας συγγραφέας, εγώ δε ασήμαντος ευθυμογράφος. Και ό,τι μεν αφορά εμένα δεν αξίζει να γίνεται συζήτησις… Ήθελα όμως να ξέρω πούθε αντλεί την πεποίθησί του για την τόση αξία του ο κ. Καραγάτσης; Από τις νουβέλλες του; Αλλά νουβέλλες, αντιστάσεως μη ούσης, γράφει και τυπώνει εύκολα ο καθένας. Αρκεί να έχη χρήματα όπως έχει άφθονα ο κ. Καραγάτσης. Αν δεν κάνω λάθος όμως ο… μεγάλος αυτός συγγραφέας επεχείρησε από πολλά χρόνια τώρα να δοκιμάση την αξία του στον στίβο του θεάτρου, εκεί όπου κρίνονται τελεσίδικα όσοι έχουν τα κότσια να αντικρύσουν άμεσα και κατάφατσα το πλατύ κοινό. Κι απ’ όσα ξέρω ο κ. Καραγάτσης παρ’ όλον ότι χτυπά απεγνωσμένα τις πόρτες των θεάτρων, χρόνια τώρα, δεν κατάφερε να περάση ούτε τις εισιτήριες εξετάσεις της εγκρίσεως, ώστε να παιχθή από κανένα θίασο για να δούμε τι καπνό φουμάρει. Και να αφίνη κατά μέρος το πιθανό τροπάρι της μεγάλης τέχνης. Ο κ. Καραγάτσης επεχείρησε να γράψη ελαφρά σκετς – απ’ αυτά που εμείς οι ασήμαντοι δημοσιογράφοι γράφομε στο γόνατο – και τα παρουσίασε στην «Γκλόρια» εφέτος το καλοκαίρι και όπου φυσικά απορρίφθηκαν μετά πολλών επαίνων. Επίσης, αν δεν κάνω λάθος, εφιλοδόξησε να δώση… νούμερα στην επιθεώρησι «Κάνουμε το κέφι μας» που επρόκειτο να παιχτή προ ολίγου καιρού για μια μόνη φορά στο θέατρο Κυβέλης. Και η μεν επιθεώρησις παίχτηκε, τα νούμερα όμως του μεγάλου συγγραφέα – μεταξύ άλλων ένας αστρονόμος που έλεγε… εξυπνάδες κυττώντας τ’ άστρα – του επεστράφηκαν μετά ευγενών ευχαριστιών. Γιατί; Διότι απλούστατα οι ηθοποιοί που επρόκειτο να τα παίξουν, Δ. Χορν και Νανά Σκιαδά, αντελήφθησαν ότι επρόκειτο περί «πιλάφας» – όπως καλούνται στην άτεγκτη γλώσσα του ελαφρού μουσικού θεάτρου οι κάθε είδους θεατρικοί «κρετενισμοί» μικρών και μεγάλων συγγραφέων. Εις συμπλήρωσιν του κενού, μάλιστα, έγραψε αφ’ ενός ο κ. Γιάννης Χορν και αφ’ ετέρου ο ηθοποιός Δ. Χορν έκανε μερικές πραγματικά έξυπνες «εμπροβιζασιόνες» – όπως θα έλεγε ο κ. Καραγάτσης στη νουβέλλα του «λαχτάρα εις λα ύφεσις». Μονάχα ένα έργο, ελαφρό έργο επικαιρότητος, επρόκειτο ν’ ανέβη κάποτε, κι αυτό γιατί, όπως είνε γνωστό επίσης, τον εβοήθησε στο γράψιμό του ο ηθοποιός κ. Παπάς. Δυστυχώς όμως κι αυτού το ανέβασμα εματαιώθηκε από άλλους λόγους. Μήπως θέλει να του υπενθυμίσω ακόμα και το «σοβαρό» έργο που έγραψε προ ετών και το εδιάβασε στον κ. Μιχ. Ροδά; Η απάντησις του κ. Ροδά ήταν «σκίστο». Κι ο κ. Καραγάτσης που δεν είχε ακόμα πάρει την φόρα που πήρε τώρα τελευταία, φρονίμως ποιών, το έσκισε. Αν ο κ. Καραγάτσης έσκιζε και μερικές απ’ τις «νουβέλλες» του, που προφανώς θεωρεί αριστουργήματα, θάταν σίγουρα καλλίτερος. Αλλά δεν το κάνει. Κακό του κεφαλιού του. Πάντως αφού απέτυχε στο ελαφρό θέατρο και στο σοβαρό και στην επιθεώρησι ακόμα, δεν του μένει τίποτε άλλο παρά ν’ ανέβη ο ίδιος στη σκηνή να παραστήση αφού, όπως ισχυρίζεται στην «Πρωία», είνε «συγγραφέας της βαρείας λογοτεχνίας και βαρείας χειρός». Όλα του είνε βαρέα, βλέπετε. Πλην της κεφαλής του.

Δικός σας, Δ. ΨΑΘΑΣ

Ο Ψαθάς φέρνει την αντιπαράθεση στο γήπεδο όπου υπερτερεί, τη συγγραφή θεατρικών έργων αφού, όπως λέει, μάλλον δικολαβικά, τα πεζογραφήματα γράφονται και τυπώνονται «αντιστάσεως μη ούσης», φτάνει να έχει κανείς λεφτά -και συνεχίζει απαριθμώντας τα (πραγματικά ή όχι, δεν μπορώ να το επιβεβαιώσω) θεατρικά στραπάτσα του Καραγάτση. Ο τύπος «κρετενισμός» δεν ξέρω αν είναι τυπογραφικό λάθος ή μεταφορά της γαλλικής προφοράς του cretin. Ο όρος «πιλάφα» της θεατρικής αργκό διατηρήθηκε και αργότερα αλλά δεν ξέρω αν λέγεται ακόμα.

Και εδώ τελειώνει ο φιλολογικός αυτός καβγάς. Αν ήταν να διαιτητεύσουμε, να αποφανθούμε ποιος είχε δίκιο, μάλλον στον Ψαθά θα χρεώσω τα άδικα, αν μη τι άλλο επειδή έκανε βασικά λάθη στα δεδομένα που παρουσίασε -αλλά θα ακούσω και τη δική σας γνώμη.

Από την άλλη πλευρά, δεν μπορούμε να μη σκεφτούμε ότι αυτή η κοκορομαχία διαδραματιζόταν όχι απλώς μέσα στην Κατοχή, αλλά και ενώ ακόμα δεν είχε στεγνώσει το αίμα των επονιτών φοιτητών και εργατών από τους δρόμους της Αθήνας. Η παράμετρος αυτή μάλλον μοιράζει τα άδικα εξίσου και στους δύο -ή όχι;