Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Οι ραδιοερασιτέχνες

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή είναι η δωδέκατη συνέχεια.  Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ.

Βρισκόμαστε στο τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου, που έχει τον γενικό τίτλο «Ένας μέτοικος στη Μυτιλήνη του μεσοπολέμου» και παρακολουθεί τη ζωή του παππού μου από το 1928 που παντρεύτηκε τη γιαγιά μου, την Ελένη Μυρογιάννη, και εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη.

Το ραδιόφωνο πρέπει να είχε κάνει μεγάλη αίσθηση στον πατέρα μου, που τότε ήταν σε προσχολική ηλικία, αλλά και στον παππού μου, γιατί ιστορίες με το ραδιόφωνο μου έχουν αφηγηθεί και οι δυο τους αρκετές φορές. Μια και το σημερινό κεφάλαιο είναι κάπως σύντομο, βάλθηκα να αναζητήσω στο Διαδίκτυο ίχνη του κυρίου Καζίμιρου Μπούλας, ο οποίος, όπως θα διαβάσετε παρακάτω, είχε μιαν εκπομπή στην ελληνική γλώσσα από το σταθμό της Κρακοβίας, την οποία τελείωνε με το «καλήν καληνύκτα σας». Βρήκα απροσδόκητα πολλά, ακόμα και σε ελληνική σελίδα, όπου βλέπουμε ότι οι εκπομπές άρχισαν τον Δεκέμβριο του 1931 και ότι ο Κ. Μπούλας ήταν πρέσβης (πιθανώς εννοεί πρόξενος) της Ελλάδας στο Κατοτιτσε -μάλλον Κατοβίτσε- και υφηγητής της νεοελληνικής στο πανεπιστήμιο της Κρακοβίας (αλλά μάλλον ήταν της κλασικής φιλολογίας). Τον Καζίμιρο Μπούλας τον βρίσκουμε να δημοσιεύει σε γαλλικό αρχαιολογικό περιοδικό ένα άρθρο για αρχαία ελληνικά αγγεία, ενώ εδώ διαβάζουμε ότι μετά τον πόλεμο πήγε στις ΗΠΑ όπου εργάστηκε σε πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη. Κάπου βρήκα και έτος γέννησης και θανάτου, 1903-1970, συνομήλικος του παππού μου ήταν.

Όσο για τη συγκέντρωση συγγενών στο σπίτι για να δουν τη θαυματουργή συσκευή που είχε φτάσει από την Αμερική, θυμήθηκα ένα ξεκαρδιστικό διήγημα του Αζίζ Νεσίν, όπου επίσης όλο το σόι μαζεύεται για να δει και να θαυμάσει μια χύτρα ταχύτητας -την οποία στο τέλος πετάνε χωρίς να καταφέρουν να την ανοίξουν μετά το παρθενικό εκείνο μαγείρεμα. Αλλά και από δική μου εμπειρία, θυμάμαι πως το 1966 που πήραμε αυτοκίνητο είχε μαζευτεί όλη η γειτονιά να παρακολουθεί -και, εννοείται, να δίνει συμβουλές και να σχολιάζει- καθώς η μητέρα μου προσπαθούσε να το βγάλει με την όπισθεν από την αυλόπορτα.

Οι ραδιοερασιτέχνες

Ο φίλοι του ποιητή ανήκαν σε τρεις κατηγορίες: Ήταν διανοούμενοι σαν τον Στρατή τον Παπανικόλα, τον Κίμωνα τον Μιχαηλίδη, τον Βαγγέλη τον Καραγιάννη, ήταν ερασιτέχνες ραδιοτεχνίτες σαν τον Βάσο τον Παπανικόλα, τον Μάριο τον Κρητικόπουλο, τον Θόδωρο τον Σάμιο, (που ήταν επί πλέον γείτονάς του και πρώτος ξάδελφος της Ελένης) και τον Αλέκο τον Κοντήβεη και τέλος ήταν αριστεροί ή κομμουνιστές σαν τον Κλεάνθη τον Χουτζαίο, τον Γιώργο τον Ράσκο, τον Νίκο τον Πασσαλή, τον Αχιλλέα τον Κοντάρα, τον Αντωνάκη τον Καλλιπολίτη και άλλους. Βέβαια πολλοί διανοούμενοι ήταν και αρι­στεροί κι έτσι ο διαχωρισμός των δύο ομάδων δεν ήταν σαφής. Αντί­θετα οι ραδιοερασιτέχνες ήταν κλειστή σέκτα. Δεν είχαν πολλές κου­βέντες, αλλά κλεινόντουσαν είτε στο πατάρι του μαγαζιού του Κοντήβεη, που ήταν κάτω από την Εμπορική Τράπεζα, είτε στο εργαστήριο του Νίκου και πάλευαν με τις ώρες με τα ερτζιανά.

Ο ίδιος, μόλις εξοικονόμησε κάποια χρήματα αγόρασε ένα καλό ραδιόφωνο Φίλιπς, που το αποτελούσαν πέντε κύρια και δυο βοηθη­τικά τμήματα χωριστά μεταξύ τους. Η αλλαγή του μήκους κύματος γινόταν με την εισαγωγή σε κατάλληλη υποδοχή μιας μπομπίνας. Το μεγάφωνο ήταν χώρια και μολονότι το όλο συγκρότημα λειτουργού­σε με το ρεύμα του δικτύου, χρειαζόταν και το ρεύμα μιας μπαταρίας για τον ενισχυτή. Ήταν όμως καταπληκτικής εμβέλειας δέκτης κι ο Νίκος έπιανε στα βραχέα, μεταξύ πλήθους σταθμών, και τους μονα­δικούς που εκπέμπαν τότε και στα ελληνικά: το Μπάρι και τη Βαρ­σοβία [μάλλον Κρακοβία – ΝΣ], από όπου κάποιος κύριος Καζίμιρος Μπούλας τέλειωνε τη σύντομη ομιλία του με τον χαιρετισμό:

«Και τώρα, αγαπητοί ακροαταί, σας εύχομαι καλήν καληνύχτα σας».

Το 1929 σ’ όλο το νησί ήταν ζήτημα αν υπήρχαν δέκα ραδιόφωνα.

Στις δημοτικές εκλογές του 1933 κατέβηκε υποψήφιος του προο­δευτικού χώρου ο γιατρός Γιάννης Μανώλας, στενός φίλος του ποιη­τή από τότε που στην κλινική του, κοντά στο Κιόσκι, ξεγέννησε τη γυναίκα του. Ο Σαραντάκος του σκάρωσε αληθινό ραδιοφωνικό σταθμό που εξέπεμπε στα βραχέα. Από το σταθμό αυτόν ο Μανώλας έβγαλε τον προεκλογικό του λόγο, τον οποίο όπως ήταν φυσικό ελά­χιστοι άκουσαν, καθώς τα ραδιόφωνα στην πόλη εξακολουθούσαν να είναι σπάνια. Ο Νίκος βλέποντας την επίδοση του νεαρού φίλου του, του Μάριου του Κρητικόπουλου, στα ραδιοφωνικά τον προέτρεψε να πάει στην Αθήνα να μάθει καλύτερα τα μυστικά της Τέχνης, συμβου­λή που ο Μάριος ακολούθησε ύστερα από λίγους μήνες.

Εξέχον μέλος της παρέας των ερασιτεχνών ραδιοτεχνιτών ήταν ο Βάσος Παπανικόλας, αδελφός του Στρατή, λοχαγός του πεζικού, που είχε αληθινή μανία με τα ερτζιανά, αλλά πολύ λιγότερες γνώσεις, ιδίως πραχτικές. Ο Βάσος είχε ένα μεγάλο ραδιόφωνο RCA, που του το είχε στείλει ένας άλλος αδελφός του, εγκατεστημένος στην Αμερική. Ήταν αληθινό έπιπλο, σεβαστών διαστάσεων, τριγωνικό, με κυρτές τις δύο πλευρές του και με το σήμα της RCA να προβάλλεται όταν έμπαινε σε λειτουργία σε κόκκινο στρογγυλό πέτασμα στο κέντρο του τριγώνου.

Όταν πήρε το ραδιόφωνο, στη Μυτιλήνη το δίκτυο ηλεκτροδότησης της πόλης λειτουργούσε με συνεχές ρεύμα (το εναλλασσόμενο μπήκε στα μισά της δεκαετίας του ’30). Ο Βάσος μάζεψε όλους τους συγγενείς που κατοικούσαν σε γειτονικά σπίτια ψηλά στο Βουναράκι και τους παρουσίασε το πολύτιμο απόχτημα. Τους εξήγησε πώς λειτουργεί και τους επέστησε την προσοχή, όταν θα χρειαζόταν για λόγους ξεσκονίσματος και άλλων εργασιών καθαριότητας του σπιτιού να αποσυνδέσουν το ραδιόφωνο από το δίκτυο, να ξαναβάζαν την πρίζα κανονικά κι όχι ανάποδα «για να μη καούν οι λάμπες». Στον ενθουσιασμό του όμως κατά την επίδειξη έκανε ο ίδιος το μοιραίο λάθος κι έβαλε την πρίζα ανάποδα, με αποτέλεσμα να καούν οι λυ­χνίες του ραδιοφώνου και να μείνει το όργανο νεκρό επί τρεις μήνες, όσο να του στείλει ο αδελφός του άλλες από την Αμερική, μια που στην Ελλάδα δεν υπήρχαν τότε ανταλλακτικά.

Δυο χρόνια μετά την απόκτηση του ραδιοφώνου, ο Βάσος αποτάνθηκε στον ποιητή ζητώντας τη βοήθειά του σε μια βλάβη που είχε παρουσιαστεί. Το ραδιόφωνο μεταφέρθηκε στο εργαστήριο του Νί­κου, που κατανάλωσε μερικά απογεύματα στην επισκευή της βλάβης. Όταν το ’φτιάξε διεμήνυσε στο φίλο του πως το επόμενο βράδυ θα του το ’φερνε ο ίδιος στο σπίτι του στο Βουναράκι. Πράγματι το άλλο βράδυ, περασμένες εννιά, ο ποιητής με το φίλο του τον Γιώργο τον Ράσκο που ήταν μάλιστα στρατιώτης, μεταφέραν το ογκώδες και βαρύ ραδιόφωνο στο σπίτι του Βάσου του Παπανικόλα, όπου είχαν μαζευτεί πολλοί συγγενείς και φίλοι. Ώσπου να ετοιμαστούν όλα η ώρα πήγε δέκα. Ο Νίκος γύρισε το κουμπί και τότε γίνηκε πάταγος. Αδιόρθωτος φαρσέρ καθώς ήταν, επεσκεύασε μεν τη βλάβη, έκανε όμως και ορισμένες τροποποιήσεις στο κέλυφος του ραδιοφώνου, για να πειράξει λίγο το φίλο του που ήταν γνωστός αντικομμουνιστής. Έτσι αφαίρεσε το, αθέατο όταν το ραδιόφωνο δε λειτουργούσε, σήμα της RCA και το αντικατέστησε μ’ ένα σφυροδρέπανο. Επίσης συντό­νισε το όργανο στο μήκος κύματος της Μόσχας, ο σταθμός της οποίας στις δέκα το βράδυ (μεσάνυχτα ώρα Μόσχας) έπαιζε τη Διεθνή. Έτσι οι κατάπληκτοι και ανυποψίαστοι ακροατές στο σπίτι του Βάσου, μόλις άνοιξε το ραδιόφωνο είδαν να προβάλλεται σε κόκκινο φόντο το σφυροδρέπανο, ενώ ακουγόταν η Διεθνής, ο δε Νίκος με τον Ρά­σκο σηκώθηκαν όρθιοι και χαιρετούσαν με σηκωμένη τη γροθιά. Ο Στρατής ο Παπανικόλας κι η γυναίκα του βλέποντας την έκφραση του αδελφού του έβαλαν τέτοια γέλια, που ακούστηκαν σ’ όλο το Βουναράκι. Ο Βάσος, παρά την υποχρέωση που αισθανόταν για την επισκευή, έκανε μια βδομάδα να μιλήσει του Νίκου.