Φωτογραφικά;

Ψηφίστηκε χτες επί της αρχής και συζητιέται σήμερα κατ΄άρθρο το τρίτο νομοσχέδιο της νέας Βουλής, το λεγόμενο και «σωφρονιστικό», που υλοποιεί προεκλογικές δεσμεύσεις της κυβέρνησης, όπως την κατάργηση των φυλακών τύπου Γ’. Τόσο στη χτεσινή συζήτηση, όσο και τις προηγούμενες μέρες, μεγάλο μέρος της κριτικής της αντιπολίτευσης επικεντρώθηκε στη διάταξη του νομοσχεδίου που προβλέπει ότι οι φυλακισμένοι με ποινές ισοβίων που έχουν αναπηρία πάνω από 80% θα μπορούν να εκτίουν κατ’ οίκον την ποινή τους.

Η διάταξη αυτή χαρακτηρίστηκε «φωτογραφική» από την αντιπολίτευση, χαρακτηρισμός που εννοούσε ότι θεσπίστηκε ειδικά για να καταστήσει δυνατή την αποφυλάκιση του Σάββα Ξηρού, του στελέχους της 17 Νοέμβρη που έχει καταδικαστεί σε πεντάκις ισόβια και που σήμερα είναι βαρύτατα ανάπηρος -νομίζω ότι έχει 98% ποσοστό αναπηρίας.

Σύμφωνα με το λεξικό ΛΚΝ, φωτογραφική είναι η διάταξη «που προσδιορίζει σε τέτοιο βαθμό τα προσόντα που απαιτούνται (συνήθ. για την κατάληψη μιας θέσης), ώστε να ταιριάζουν σε ένα κυρίως άτομο». Το νεότερο Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας ορίζει ως φωτογραφική τη διάταξη «που αφορά ορισμένο πρόσωπο χωρίς να αναφέρεται σε αυτό ονομαστικά».

Συμπίπτουν σε μεγάλο βαθμό οι ορισμοί -η φωτογραφική διάταξη δεν κατονομάζει αλλά περιγράφει έτσι τις απαιτούμενες προδιαγραφές ώστε στην περιγραφή που προκύπτει να ταιριάζουν ελάχιστοι, ή, ιδανικά, μόνο το πρόσωπο υπέρ του οποίου έχει θεσπιστεί.

Φωτογραφικές διατάξεις μπορεί να υπάρχουν σε διαγωνισμούς του δημοσίου -ένας αθώος φαινομενικά όρος που αποκλείει όλους τους διεκδικητές εκτός από έναν’ σε προκηρύξεις για προσλήψεις ή σε στρατολογικές ρυθμίσεις -θυμάμαι έναν φίλο που μου έλεγε πώς πριν από καμιά εικοσαριά χρόνια ταχτοποίησε χωρίς συνέπειες τις στρατολογικές του εκκρεμότητες επειδή θεσπίστηκε μια προσωρινή ρύθμιση που τον βόλευε, και πολύ αργότερα έμαθε ότι αιτία της ρύθμισης, από την οποία είχαν ευνοηθεί καμιά΄δεκαριά φοιτητές εξωτερικού, ήταν ο γιος κάποιου πρωτοκλασάτου υπουργού.

Καμιά φορά, για να τονίσουμε πόσο σκανδαλώδης είναι μια ρύθμιση, λέμε «μόνο την φωτογραφία του δεν βάλανε στο ΦΕΚ» -δηλαδή ότι η περιγραφή ήταν τόσο ακριβής και τον προσδιόριζε με τόσο μοναδικό τρόπο που ήταν σαν να τον είχαν και σε φωτογραφία. Βέβαια, κάποτε, όπως στη στρατολογική ρύθμιση που ευνόησε τον φίλο μου, κοντά στον σγουρό βασιλικό ποτίζεται και καμιά παρακατιανή γλαστρούλα -αλλά σχεδόν πάντα αυτές οι ρυθμίσεις έχουν πολύ μικρή διάρκεια και το παραθυράκι κλείνει αμέσως μόλις το διαβεί το χρυσόπαιδο.

Συναφής με την έκφραση «φωτογραφική διάταξη» είναι και η μεταφορική σημασία του ρήματος «φωτογραφίζω», που σημαίνει «προσδιορίζω κάποιον με έμμεσο αλλά σαφή τρόπο», π.χ. το επικριτικό ρεπορτάζ της εφημερίδας φωτογράφιζε τον υπουργό Εξωτερικών (δηλαδή δεν τον κατονόμαζε, αλλά άφηνε σαφείς υπαινιγμούς που επέτρεπαν τουλάχιστον στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ (αλλά και στους κατοίκους των περιχώρων) να τον αναγνωρίσουν με βεβαιότητα.

Η επίμαχη διάταξη θεωρήθηκε φωτογραφική επειδή από αυτήν πρόκειται να επωφεληθούν δύο μόνο κρατούμενοι, ο Σάββας Ξηρός και ένας καρκινοπαθής ισοβίτης. Αρχικά ήταν τρεις, αλλά ο τρίτος δεν πρόλαβε, άφησε τον μάταιο τούτο κόσμο στο μεταξύ. Αφού μόνο δύο επωφελούνται, είναι λογικό να θεωρηθεί φωτογραφική η διάταξη, όχι;

Δεν είμαι βέβαιος. Η ειδοποιός διαφορά της συγκεκριμένης, ευεργετικής οπωσδήποτε, ρύθμισης από τις πράγματι φωτογραφικές διατάξεις, είναι ότι εκείνες αφορούν συγκεκριμένο αριθμό θέσεων ή έχουν περιορισμένη διάρκεια, ενώ αυτή εδώ θα ισχύει εσαεί.

Ασφαλώς, όταν ψηφίζεται μια ευεργετική διάταξη, κάποιοι θα ωφεληθούν από αυτήν -εφόσον όμως η διάταξη δεν εισάγει ένα προδήλως παράλογο μέτρο για να ευνοήσει προσωπικά κάποιον, εφόσον ανταποκρίνεται σε μια ανθρωπιστική αρχή, δεν μπορεί να θεωρηθεί φωτογραφική.

Η προκείμενη ανθρωπιστική αρχή είναι ότι κρατούμενοι που δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν και που είναι βαρύτατα ανάπηροι, θα εκτίουν την ποινή τους σε ένα καταλληλότερο περιβάλλον: σε κατ’ οίκον περιορισμό. Αν ο νομοθέτης ήθελε να φωτογραφίσει τον Ξηρό, θα μπορούσε να βάλει ως όριο ένα παράλογα υψηλό ποσοστό αναπηρίας, π.χ. 95% -ο Ξηρός και πάλι θα προκρινόταν, αφού έχει 98%.

Επειδή όμως εδώ λεξιλογούμε, αναρωτήθηκα απο πότε έχουμε στη γλώσσα μας την έκφραση «φωτογραφική διάταξη» (ή: ρύθμιση). Τη βρήκα σε κειμενα του τέλους της δεκαετίας του 1970 αλλά έψαξα ελάχιστα -δεν θα με εξέπληττε να υπάρχει από τη δεκαετία του 1960. Φυσικά, τα παλιότερα λεξικά (π.χ. Πρωίας) δεν έχουν τον όρο. Τον Σταματάκο δεν τον έχω πρόχειρο αλλά θα με εξέπληττε αν είχε καταχωρημένη τη σημασία αυτή.

Η λέξη «φωτογραφικός» βέβαια μαρτυρείται στη γλώσσα από τον 19ο αιώνα, και αρχικά «η φωτογραφική» (ως ουσιαστικοποιημένο επίθετο) ήταν η τέχνη της φωτογραφίας. Στον Κουμανούδη βρίσκω ότι η λέξη «φωτογράφησις» μαρτυρείται ήδη από το 1840 σε κείμενο του Ξαβέριου Λάνδερερ, ενώ προς τα τέλη του 19ου αιώνα βρίσκω επίσης τους νεολογισμούς «φωτογραφόφιλος» (τρία φι) και «φωτογραφομανής».

Εκτός από «φωτογραφική» μνήμη λέμε επίσης για «κινηματογραφική ταχύτητα» (τα γεγονότα εκτυλίσσονται με κινηματογραφική ταχύτητα). Μια άλλη έκφραση που έχει τεχνολογία μέσα της είναι η «χειρουργική ακρίβεια» (έστω κι αν η χειρουργική είναι πανάρχαιο πράγμα, η ακρίβεια είναι νέο) και σας αφήνω να συμπληρώσετε τον κατάλογο.

Ένας άλλος σύμπλοκος όρος με το «φωτογραφικός» είναι η φωτογραφική μνήμη, που λέγεται για μνήμη που λειτουργεί αψεγάδιαστα, που αποτυπώνει τα πάντα με απόλυτη ακρίβεια -σαν να έβγαζε φωτογραφία. Η έκφραση αυτή υπάρχει στα γαλλικά και στα αγγλικά (photographic memory), και μπορεί να την έχουμε δανειστεί από εκεί -ωστόσο, δεν νομίζω ότι η φωτογραφική διάταξη έχει αντίστοιχό της στα αγγλικά ή τα γαλλικά (αν κάνω λάθος, διορθώστε με).

Η σοβαρότητα των εγκλημάτων που διέπραξε ο Ξηρός είναι αναμφισβήτητη, αλλά δεν ενδιαφέρει -άλλωστε, στο παρελθόν έχουν αποφυλακιστεί για ανθρωπιστικούς λόγους ισοβίτες που διέπραξαν πολύ σοβαρότερα εγκλήματα, όπως ο πραξικοπηματίας Στ. Παττακός. Η δημοκρατία δεν εκδικείται μετατρέποντας σε ισόβια βασανιστήρια μια ποινή φυλάκισης, πολύ περισσότερο όταν η πατρίδα μας έχει καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για τη μεταχείριση του Σ. Ξηρού.

Με το υπό ψήφιση νομοσχέδιο δεν θα θεραπευτούν όλες οι παθογένειες του σωφρονιστικού μας συστήματος, ούτε πολύ περισσότερο θα λυθεί το (πολύ πιο σύνθετο) πρόβλημα των καθυστερήσεων στην απονομή δικαιοσύνης που πλησιάζει την αρνησιδικία. Όμως θα γίνει ένα πρώτο, και πολύ σημαντικό, βήμα.

Ευχής έργο μάλιστα θα είναι να ψηφιστεί και η τροπολογία για την κατάργηση του κοινώς λεγόμενου κουκουλονόμου, μιας διάταξης που έχει οδηγήσει σε παράλογα αποτελέσματα, αφού έχει φτάσει να εφαρμόζεται ακόμα και σε περιπτώσεις όπου απλώς βρίσκουν μια χειρουργική μάσκα ή κι ένα κεφαλομάντηλο στην τσάντα κάποιου που συλλαμβάνεται με ακάλυπτο το πρόσωπο. Άλλωστε, όταν είχε ψηφιστεί η συγκεκριμένη διάταξη, σύσσωμη η τότε αντιπολίτευση την είχε καταγγείλει, και μάλιστα το ΠΑΣΟΚ ετοιμαζόταν, επί υπουργίας Καστανίδη, να την καταργήσει, αλλά δεν πρόλαβε. Οπότε, όσο γρηγορότερα καταργηθεί η επικίνδυνη αυτή διάταξη τόσο καλύτερα.

Και επειδή, και πάλι, εδώ λεξιλογούμε, να κλείσω θυμίζοντας στους παλιότερους και ενημερώνοντας τους νεότερους ότι τα λεξιλογικά της κουκούλας, που είναι πολλά και ενδιαφέροντα, τα έχουμε ήδη συζητήσει σε παλιότερο άρθρο, που διατηρεί, θαρρώ, την επικαιρότητά του.