Ο Μπρασένς και το πλήθος

Ένα από τα γνωστότερα τραγούδια του Ζορζ Μπρασένς (1921-1981), του αγαπημένου Γάλλου τραγουδοποιού, είναι το La mauvaise reputation, Η κακή φήμη δηλαδή. Ήταν το πρώτο τραγούδι του πρώτου του μεγάλου δίσκου (1952), που είχε τον ίδιο τίτλο.

Το ακούμε εδώ από μεταγενέστερη τηλεοπτική ζωντανή εκτέλεση:

Στο τραγούδι μιλάει ένας ειρηνικός αντικονφορμιστής, που μένει σ’ ένα μικρό χωριό αλλά αρνείται να βαδίσει την πεπατημένη όπως όλοι οι άλλοι. Αποτέλεσμα είναι να έχει αποκτήσει κακή φήμη και να τον κατηγορούν όλοι οι συγχωριανοί του. Η μεγαλοφυία του Μπρασένς εκδηλώνεται στο τελευταίο δίστιχο της καθεμιάς από τις τέσσερις στροφές, όπου ο παιχνιδιάρικος δεύτερος στίχος αναιρεί τη ζοφερή απειλή του πρώτου.

Tout le monde médit de moi,
Sauf les muets, ça va de soi.
(μεταφράζω κατά λέξη: Όλος ο κόσμος με κακολογεί, εκτός από τους μουγγούς, εννοείται).

Tout le monde me montre du doigt
Sauf les manchots, ça va de soi.
(Όλος ο κόσμος με δείχνει με το δάχτυλο, εκτός από τους κουλούς, εννοείται)

Tout le monde se rue sur moi,
Sauf les culs-de-jatte, ça va de soi.
(Όλος ο κόσμος χιμάει καταπάνω μου, εκτός από τους κουτσούς, εννοείται)

και τέλος,
Tout l’mond’ viendra me voir pendu,
Sauf les aveugles, bien entendu.
(Όλοι θάρθουν να με δουν κρεμασμένον, εκτός απ’ τους τυφλούς, φυσικά).

Να δούμε κι όλο το ποίημα στα ελληνικά, στη μετάφραση του ποιητή Γιαννη Βαρβέρη (Υπάρχει κι άλλη μετάφραση, του φίλου Δημήτρη Μπόγδη, που το έχει τραγουδήσει κιόλας. Άλλη φορά). Το πρωτότυπο εδώ.

Στο χωριουδάκι μου θα σας το πω
Έχω ένα όνομα πολύ κακό:
είτε φωνάζω είτε λουφάζω
Πάντα σε σκέψεις τους άλλους βάζω.
Μα εγώ δεν κάνω κακό σε κανένα
Κάνοντας εκείνο που αρέσει σε μένα.
Στους άλλους όμως ποτέ δεν αρέσεις
Αν το καπέλο σου στραβά φορέσεις
Κι όλοι γι΄ αυτό με κακολογούνε,
Πλην των μουγκών γιατί δεν το μπορούνε.

Της εθνικής μας γιορτής τη μέρα
Στο κρεβάτι μου μένω όλη μέρα,
Στη μουσική και στις τόσες παράτες
Εγώ γυρίζω πάντα τις πλάτες.
Όμως δεν κάνω κακό σε κανένα,
Όταν τα αυτιά μου έχω βουλωμένα.
Στους άλλους όμως ποτέ δεν αρέσεις
Αν το καπέλο σου στραβά φορέσεις.
Κι εμένα όλοι δαχτυλοδειχτούνε,
Πλην των κουλών γιατί δεν μπορούνε.

Αν συναντήσω έναν άτυχο κλέφτη,
που ένας χωριάτης τον κυνηγάει,
Το πόδι βάζω κι αμέσως πέφτει
Κάτω ο Χωριάτης κι ο κλέφτης το σκάει.
Μα εγώ δεν κάνω κακό σε κανένα
Βοηθώντας κλέφτες να φεύγουν ολοένα.
Στους άλλους όμως ποτέ δεν αρέσεις
Αν το καπέλο σου στραβά φορέσεις.
Κι εμένα  όλοι τρέχουν να βρούνε
Πλην των κουτσών γιατί δεν μπορούνε.

Τι με προσμένει για να μαντέψεις
Του Ιερεμία την τέχνη μην κλέψεις.
Μόλις θα βρούνε σκοινί χοντρό
Μου το περάσαν ευθύς στο λαιμό.
Μα εγώ δεν κάνω κακό σε κανένα
Κάνοντας κείνο που αρέσει σε μένα.
Στους άλλους όμως ποτέ δεν αρέσεις
Αν το καπέλο σου στραβά φορέσεις.
Και στην κρεμάλα όλοι θα με δούνε
Πλην των τυφλών γιατί δεν το μπορούνε.

Αλλά το άτομο που πάει κόντρα στο ρεύμα είναι κοινό θέμα στα τραγούδια του Μπρασένς. Σε άλλο τραγούδι, ο μοναχικός αντιρρησίας αυτοχαρακτηρίζεται αγριόχορτο – La mauvaise herbe.

Bέβαια, το να είσαι αγριόχορτο έχει και τα πλεονεκτήματά του: δεν σε θερίζουν, δεν σε δίνουν για τροφή στα γελάδια. Τα λόγια του τραγουδιού (χωρίς ελληνική μετάφραση):

Quand le jour de gloire est arrivé,
Comme tous les autres étaient crevés,
Moi seul connus le déshonneur
De ne pas être mort au champ d’honneur.
Je suis de la mauvaise herbe,
Braves gens, braves gens,
C’est pas moi qu’on rumine
Et c’est pas moi qu’on met en gerbe…
La mort faucha les autres
Braves gens, braves gens,
Et me fit grâce à moi,
C’est immoral et c’est comme ça!
La la la la la la la la
La la la la la la la la
Et je me demande
Pourquoi, Bon Dieu,
Ça vous dérange
Que je vive un peu…

La fille à tout le monde a bon coeur
Elle me donne, au petit bonheur,
Les petits bouts de sa peau, bien cachés,
Que les autres n’ont pas touchés.

Je suis de la mauvaise herbe,
Braves gens, braves gens,
C’est pas moi qu’on rumine
Et c’est pas moi qu’on met en gerbe…
Elle se vend aux autres,
Braves gens, braves gens,
Elle se donne à moi,
C’est immoral et c’est comme ça!
La la la la la la la la
La la la la la la la la
Et je me demande
Pourquoi, Bon Dieu,
Ça vous dérange
Qu’on m’aime un peu…

Les hommes sont faits, nous dit-on,
Pour vivre en bande, comme les moutons.
Moi, je vis seul, et c’est pas demain
Que je suivrai leur droit chemin.

Je suis de la mauvaise herbe,
Braves gens, braves gens,
C’est pas moi qu’on rumine
Et c’est pas moi qu’on met en gerbe…
Je suis de la mauvaise herbe,
Braves gens, braves gens,
Je pousse en liberté
Dans les jardins mal fréquentés!
La la la la la la la la
La la la la la la la la
Et je me demande
Pourquoi, Bon Dieu,
Ça vous dérange
Que je vive un peu…

Η αρχή του τρίτου κουπλέ συνοψίζει καλά τη φιλοσοφία του Μπρασένς:

Μας λένε πως οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι
να ζούνε σε κοπάδι, σαν τα πρόβατα.
Εγώ, ζω μοναχός μου και δεν θα σπεύσω
ν’ ακολουθήσω τον ίσιο δρόμο τους.

Και τέλος, στο τραγούδι «Ο πληθυντικός αριθμός» (Le pluriel) ο Μπρασένς εντείνει την αποστροφή του προς το πλήθος σε υπερθετικό βαθμό.

Το τραγούδι έχει έξι δίστροφα, όπου η δεύτερη στροφή είναι το (ελαφρά διαφοροποιημένο κάθε φορά) ρεφρέν της πρώτης. Τα λόγια τα βρίσκετε εδώ. Οι δυο πρώτοι στίχοι των ρεφρέν, που ο διασκελισμός κάνει δύσκολη την κατανόησή τους με το αυτί, είναι κατηγορηματικοί:

Le pluriel ne vaut rien à l’homme et sitôt qu’on
Est plus de quatre on est une bande de cons.

(Ο πληθυντικός δεν αξίζει τίποτα και μόλις βρεθούμε πάνω από τέσσερις είμαστε ένα μάτσο μαλάκες)

Ο Μπρασένς εδώ αρνείται όλα τα συλλογικά εγχειρήματα, από την οργανωμένη πολιτική πάλη ίσαμε τις παρτούζες και, όπως λέει στην αρχή, «δεν έχω ανάγκη κανέναν για να είμαι ένας».

Και κάπου εδώ νομίζω ότι ο αναρχικός από τη Σέτη συναντάει τον αλεξανδρινό ποιητή:

ΠΡΟΣΘΕΣΙΣ

Aν ευτυχής ή δυστυχής είμαι δεν εξετάζω.
Πλην ένα πράγμα με χαράν στον νου μου πάντα βάζω —
που στην μεγάλη πρόσθεσι (την πρόσθεσί των που μισώ)
που έχει τόσους αριθμούς, δεν είμ’ εγώ εκεί
απ’ τες πολλές μονάδες μια. Μες στ’ ολικό ποσό
δεν αριθμήθηκα. Κι αυτή η χαρά μ’ αρκεί.

 

ΥΓ Υπάρχει βέβαια και η απάντηση, από τον κομμουνιστή τραγουδοποιό Ζαν Φερά, ο οποίος στο τραγούδι En groupe, en ligue, en procession υμνεί την αξία των συλλογικών εγχειρημάτων και είναι σαν να απαντάει στα λόγια του Μπρασένς, όταν τραγουδάει:

On peut me dire sans rémission
Qu’en groupe en ligue en procession
On a l’intelligence bête
Je n’ai qu’une consolation
C’est qu’on peut être seul et con
Et que dans ce cas on le reste

(Μπορεί να λέτε και να ξαναλέτε ότι στην ομάδα, στην ένωση, στην παρέλαση έχουμε εξυπνάδα ζώου / η μόνη μου παρηγοριά είναι πως μπορεί επίσης να είσαι μόνος και μαλάκας -και σ’ αυτή την περίπτωση μένεις μαλάκας).

Εδώ το τραγουδάει μπροστά του -άρα δεν κρατούσε κακία ο ένας στον άλλον.

http://www.ina.fr/video/I00013414