Όλοι κυνηγούν τον ποδόγυρο;

Μην επιχειρήσετε προς το παρόν να απαντήσετε στην ερώτηση του τίτλου πριν διαβάσετε το άρθρο, διότι δεν έχετε όλα τα δεδομένα. Η ερώτηση δεν είναι κυριολεκτική, δεν μελετάω την ερωτική συμπεριφορά των ανθρώπων, κάνω ένα μεταφραστικό πείραμα.

Το μεταφραστικό αυτό πείραμα, το έναυσμα για το οποίο το πήρα από μια ερώτηση που μου έκανε τις προάλλες ο φίλος μας ο Αρχιμήδης, αφορά ένα απόσπασμα από τους Αθλίους του Βίκτωρος Ουγκό, το εξής:

Favourite, ayant été en Angleterre, avait pour admiratrices Zéphine et Dahlia. Elle avait eu de très bonne heure un chez-soi. Son père était un vieux professeur de mathématiques brutal et qui gasconnait ; point marié, courant le cachet malgré l’âge. Ce professeur, étant jeune, avait vu un jour la robe d’une femme de chambre s’accrocher à un garde-cendre ; il était tombé amoureux de cet accident. Il en était résulté Favourite.

Το απόσπασμα βρίσκεται στην αρχή μιας παραγράφου, περίπου δυο σελίδες μετά την αρχή του 2ου κεφαλαίου (τίτλος Double quatuor) του 3ου βιβλίου (Τίτλος En l’année 1817) του Πρώτου Τόμου (Φαντίνα). Στο κεφάλαιο αυτό ο Ουγκό παρουσιάζει τέσσερις φοιτητές και τέσσερις κοπέλες, από τις οποίες η μία, η Φαντίνα, πρόκειται να πρωταγωνιστήσει στο μυθιστόρημα. Οι άλλες τρεις είναι η Φαβουρίτα, η Ζεφίνα και η Ντάλια και το απόσπασμα που μας ενδιαφέρει μιλάει για τη Φαβουρίτα και τον πατέρα της.

Ας δούμε πώς μεταφράστηκε το απόσπασμα αυτό από διάφορους μεταφραστές στη γλώσσα μας -να σημειώσω ότι στη δουλειά αυτή με βοήθησαν φίλοι από το Φέισμπουκ που βρήκαν στη βιβλιοθήκη τους το αντίστοιχο μεταφρασμένο απόσπασμα. Επίσης να αναφέρω ότι λείπουν μερικές μεταφράσεις, οπότε θα σας χρωστάω χάρη αν έχετε κάποιαν άλλη και κάνετε τον κόπο να εντοπίσετε το απόσπασμα και να το βάλετε στα σχόλια.

Και ξεκινάμε με τον πρώτο πρώτο μεταφραστή των Αθλίων, τον Ιωάννη Ισιδωρίδη Σκυλίσση ή Σκυλίτση. Ο Σκυλίτσης δημοσίευσε μετάφραση των Αθλίων σε συνέχειες στην εφημερίδα Ημέρα (βλ. εικόνα) την ίδια χρονιά της έκδοσης του γαλλικού πρωτοτύπου, το 1862. Λίγο αργότερα η μετάφραση εκδόθηκε σε βιβλίο, στη Βιέννη, με κάποιες μικροδιαφορές. Θα παρουσιάσω και τις δυο εκδοχές.

1.Σκυλίσσης, 1862:
Ἡ Ζεφίνη καὶ ἡ Δάλια εθαύμαζον τὴν Φαβουρίτην, ότι αὔτη εἶδε τὴν Ἀγγλίαν. Πρὸς τούτοις, ἡ Φαβουρίτη εἶχεν από τούδε ἴδια ἔπιπλα εἰς τὴν κατοικίαν της. Ο πατήρ της ἦτο γέρων τις καθηγητὴς τῶν μαθηματικῶν, ἄνθρωπος δύστροπος καὶ κομπορρήμων. Άνυμφος, και ἔτρεχεν ακόμη εἰς τὰς παραλυσίας μ’ όλην την ηλικίαν του. Νέος ὢν, είδεν μίαν ἡμέραν θαλαμηπόλον τινὰ, της οποίας ἡ ἐσθὴς είχεν εμπλεχθή εἴς έν ἔπιπλον· τὶς οἶδε πῶς τὸν ἐφάνη τοῦτο, καὶ ἀπὸ τῆς στιγμῆς ἐκείνης ηράσθη αυτής της γυναικός, καὶ προήχθη καρπός, ἡ Φαβουρίτη.

 

2.Σκυλίσσης, έκδοση σε βιβλίο:
Ἡ Ζεφίνη καὶ ἡ Δάλια ἐτίμων τὴν Φαβουρίτην, διότι αὔτη εἶδε τὴν Ἀγγλίαν. Πρὸς τούτοις ἡ Φαβουρίτη ἤδη εἶχεν ἴδια ἔπιπλα εἰς τὴν κατοικίαν της. Πατήρ της ἦτο γέρων τις καθηγητὴς τῶν μαθηματικῶν, ἄνθρωπος δύστροπος καὶ κομπορρήμων. Ἐγήρασε καὶ ἔτι ἔτρεχεν εἰς τὰς παραλυσίας. Νέος ὢν, εϊχεν ἰδῇ μίαν ἡμέραν θαλαμηπόλον τινὰ, ἧς ἡ ἐσθὴς περιεπλάκη εἴς τι ἔπιπλον· τὶς οἶδε πῶς τὸν ἐφάνη τοῦτο, καὶ ἀπὸ τῆς στιγμῆς ἐκείνης ἐρωτεύθη τὴν γυναῖκα ἐκείνην καὶ προήχθη ἡ Φαβουρίτη ὡς καρπός.

Οι δυο εκδοχές έχουν αρκετές, αλλά δευτερεύουσες διαφορές. Η αρχαΐζουσα του Σκυλίσση χωράει και την αιτιατική προσωπική («τον εφάνη», αντί «του εφάνη», ήταν βλέπετε Σμυρνιός) αλλά εδώ δεν θα κρίνουμε τη γλώσσα, μόνο τη μετάφραση. Προσέξτε ότι ο Σκυλίσσης παίρνει τουλάχιστον δύο μεταφραστικές ελευθερίες.

Καταρχάς, γράφει ότι η Φαβουρίτη είχε «ίδια έπιπλα» (δικά της έπιπλα) στο σπίτι της. Ο Ουγκό νομίζω (και διορθώστε με) δεν κάνει λόγο για έπιπλα, λέει απλώς ότι η κοπέλα είχε de très bonne heure un chez-soi, από πολύ νωρίς (από πολύ νέα αν προτιμάτε) ένα μέρος για να μένει. Μπορεί βέβαια να εννοεί ότι είχε δική της οικοσκευή, οπότε ο Σκυλίσσης έχει δίκιο.

Έπειτα, για το επεισόδιο της υπηρέτριας που μπλέχτηκε το ρούχο της και φανέρωσε τα κάλλη της, ως προς το ρούχο ο Ουγκό λέει la robe και ο Σκυλίσσης το κάνει εσθήτα, και ενώ ο Ουγκό θέλει το φόρεμα να γαντζώνεται σε ένα garde-cendre, ένα είδος προστατευτικού κιγκλιδώματος που έμπαινε μπροστά στο τζάκι για να εμποδίζει τις στάχτες να πέσουν στο πάτωμα, ο Σκυλίσσης μιλάει αόριστα για κάποιο έπιπλο.

Ας δούμε τις επόμενες μεταφράσεις.

3. Μάρκος Αυγέρης (η αρχική μετάφραση έγινε το 1921 με εκδότη τον Βασιλείου. Εγώ το παίρνω από επανέκδοση, χωρίς να ξέρω αν έχει διαφορές με το αρχικό)

Η Ζεφίνα και η Ντάλια θαύμαζαν τη Φαβουρίτα, γιατί είχε πάει στην Αγγλία· έπειτα η Φαβουρίτα πολύ γρήγορα είχε αποκτήσει σπίτι δικό της. Ο πατέρας της ήταν κάποιος καθηγητής των μαθηματικών, δύστροπος και φαφλατάς. Αν και γέρος έτρεχε ακόμα στις παραλυσίες.
Όταν ήταν νέος, μια μέρα είδε κάποια υπηρέτρια, που πιάστηκε το φόρεμά της σ’ ένα έπιπλο. Ποιος ξέρει πώς του φάνηκε και την ερωτεύθηκε. Καρπός εκείνου του έρωτα ήταν η Φαβουρίτα.

Ο Αυγέρης μοιάζει να ακολουθεί τον Σκυλίσση αλλά βέβαια αποδίδει το κείμενο σε ζωντανή δημοτική. Διορθώνει τα σχετικά με το σπίτι της Φαβουρίτας. Παραλείπει ότι ο πατέρας ήταν ανύπαντρος.

4. Μανώλης Σκουλούδης 1953
Η Φαβουρίτα, επειδή είχε πάει στην Αγγλία, είχε για θαυμάστριές της τη Ζεφίνα και την Ντάλια. Απόχτησε πολύ γρήγορα ένα σπίτι δικό της. Ο πατέρας της ήταν ένας καθηγητής των μαθηματικών, χοντράνθρωπος και καυχησιάρης. Δεν ήταν παντρεμένος. Αν και γέρος, του αρέσανε τα ξινά. Ο καθηγητής αυτός, στα νιάτα του, είδε μια μέρα το φόρεμα κάποιας υπηρέτριας να γαντζώνεται στη σκάρα ενός τζακιού και ερωτεύτηκε κατακούτελα αυτό το περιστατικό. Σαν αποτέλεσμα τούτου βγήκε η Φαβουρίτα.

Μου αρέσει το «γαντζώνεται» -είναι νομίζω το σωστό ρήμα αν και εξίσου καλό είναι το «πιάστηκε» που χρησιμοποιούν μερικοί άλλοι.

5. Γιώργος Κοτζιούλας 1955

Η Φαβουρίτα, με το να πήγε στην Αγγλία, είχε θαυμάστριές της τη Ζεφίνα και τη Ντάλια. Είχε αποχτήσει από πολύ νωρίς μέρος για να μένει. Πατέρας της ήταν ένας γέρος καθηγητής των μαθηματικών, πολύ απότομος και καυχησιάρης, που δεν είχε παντρευτεί και παρά την ηλικία του κυνηγούσε τον ποδόγυρο. Αυτός ο καθηγητής, όταν ήταν νέος, είχε δει μια μέρα το φόρεμα μιας υπηρέτριας να πιάνεται από μια λαμαρίνα τοποθετημένη μπρος στο τζάκι και την ερωτεύτηκε απ’ αυτό το συμβάν. Έτσι ξεφύτρωσε η Φαβουρίτα.

Η διατύπωση «με το να πήγε» ίσως ξενίζει αν και είναι ακριβής. Το «μέρος για να μένει» ίσως είναι καλύτερο από το «δικό της σπίτι». Η λαμαρίνα δεν είναι λάθος, συχνά το garde-cendre είναι μια σκέτη λαμαρίνα.

6. Μαρ. Αργυροπούλου, 1970

Η Ζεφίνα και η Ντάλια ήταν θαυμάστριες της Φαβουρίτ, γιατί είχε ταξιδέψει στην Αγγλία. Κι ακόμη, είχε σπίτι με δικά της έπιπλα. Πατέρας της ήταν ένας γέρος καθηγητής των μαθηματικών, χοντράνθρωπος και κομπορρήμονας. Δεν είχε παντρευτεί και μόλο που είχε γεράσει τον ποδόγυρο τον κυνηγούσε. Όταν ήταν νέος, είχε δει μια μέρα το φόρεμα μιας υπηρέτριας που γαντζώθηκε από ένα έπιπλο, κι απ’ αυτό το συμβάν τον χτύπησε κατακούτελα ο έρωτας, απ’ αυτόν το δεσμό βγήκε η Φαβουρίτ.

Κι εδώ «κατακούτελα» όπως στον Σκουλούδη. Και το γενικόλογο «έπιπλο», όπως και τα «δικά της έπιπλα».

7. Γιάννης Κουχ, εκδόσεις Λιβάνη (πρόκειται για τον Γιάννη Κουχτσόγλου, που με το όνομα αυτό έχει μεταφρασει τους Αθλίους για τον Δαμιανό, μετάφραση που εκδόθηκε ξανά το 2011 από τον ΔΟΛ. Φίλος που σύγκρινε τα αποσπάσματα λέει πως είναι ίδια)

Η Φαβουρίτ είχε πάει στην Αγγλία (όπου της πρόσθεσαν ένα υ: από Φαβορίτ έγινε Φαβουρίτ). Γι’ αυτή τη θαύμαζαν η Ζεφίνα και η Ντάλια. Ένας ακόμα λόγος του θαυμασμού τους ήταν τα έπιπλά της. Ο πατέρας της ήταν καθηγητής μαθηματικών. Παράξενος κι εγωιστής. Παρ’ όλα τα γεράματά του, δεν άφηνε τις παλιογυναίκες. Τη Φαβουρίτ την έκανε με κάποια καμαριέρα, που την ερωτεύτηκε μια μέρα που είδε να πιάνεται το φουστάνι της σ’ ένα έπιπλο.

Εδώ ο μεταφραστής παίρνει πολλές ελευθερίες. Η εντός παρενθέσεως επεξήγηση για το όνομα της Φαβορίτ αντιστοιχεί σε κάτι που στο γαλλικό πρωτότυπο αναφέρεται σε προηγούμενη παράγραφο.

8. Μπάμπης Λυκούδης, εκδ. Καστανιώτη

Η Φαβουρίτα έχοντας κάνει στην Αγγλία,είχε θαυμάστριες τη Ντάλια και τη Ζεφίνα. Είχε από πολύ νωρίς ένα σπιτάκι δικό της.Ο πατέρας της ήταν ένας απότομος γερο-καθηγητής μαθηματικών που μιλούσε με γασκόνικη προφορά.Ήταν ανύπαντρος και κυνηγούσε τον ποδόγυρο, παρά την ηλικία του.Τούτος ο καθηγητής, όταν ήταν νέος, είχε δεί μια μέρα κρεμασμένο σ’έναν καλόγερο το φουστάνι μιας καμαριέρας.Απ΄το ατύχημα αυτό βγήκε ερωτευμένος.Το αποτέλεσμα ήταν η Φαβουρίτα.

Ο Λυκούδης… γδύνει την καμαριέρα και της κρεμάει το φουστάνι στον καλόγερο. Δεν νομίζω ότι έχει δίκιο. Κάνει κι ένα άλλο λαθάκι, που θα το δούμε αμέσως μετά.

Αυτές τις μεταφράσεις βρήκαν οι φίλοι στο Φέισμπουκ, ίσως προσθέσετε κι εσείς κάποιαν ακόμα.

Αλλά ας αναφέρω την απορία του φίλου μας του Αρχιμήδη, που μ’ έβαλε στα αίματα να κάνω αυτό το πείραμα. Με ρώτησε ο Αρχιμήδης τι σημαίνει ένα μικρότερο απόσπασμα, υποσύνολο του παραπάνω, το

Son père était un vieux professeur de mathématiques brutal et qui gasconnait ; point marié, courant le cachet malgré l’âge. Από το point και πέρα δε βγάζω νόημα, μου είπε.

Ούτε εγώ τα ήξερα όλα, έψαξα λίγο και του απάντησα. Με προβλημάτισε κάπως το point marié, διότι είναι πιο έντονη άρνηση, κάτι σαν «καθόλου παντρεμένος» -αλλά βέβαια δεν υπάρχει πολύ ή λίγο ή καθόλου παντρεμένος (ή έγκυος). Δεν ξέρω τόσο καλά Γαλλικά για να εκτιμήσω την ένταση της άρνησης, αν είναι κάτι αφύσικο. Τελικά θεώρησα ότι σημαίνει απλώς «Δεν είχε παντρευτεί».

Ο πατέρας της Φαβουρίτας gasconnait. Aυτό βέβαια θα πει «μιλάω με γασκόνικη προφορά», αυτή είναι η πρώτη σημασία της λέξης, θα πει όμως επίσης «καυχιέμαι, κομπορρημονώ» διότι οι Γασκόνοι, στη νοτιοδυτική άκρη της σημερινής Γαλλίας, ήταν, κατά το στερεότυπο, καυχησιάρηδες. Θαρρώ πως λάθεψε ο Λυκούδης να πάρει την κυριολεξία της λέξης -όλοι οι άλλοι μεταφραστές το ερμήνευσαν με τη μεταφορική σημασία. Βέβαια, δεν είναι υποχρεωτικό να έχουν δίκιο οι πολλοί.

Πάμε όμως σε ένα άλλο μεταφραστικό πρόβλημα, πάντα για τον πατέρα της Φαβουρίτας. Τι θα πει «courant le cachet malgré l’âge»; Εδώ και οι εφτά μεταφραστές μας ομοφωνούν.

• ἔτρεχεν ακόμη εἰς τὰς παραλυσίας μ’ όλην την ηλικίαν του (Σκυλίσσης)
• Αν και γέρος έτρεχε ακόμα στις παραλυσίες (Αυγέρης)
• Αν και γέρος, του αρέσανε τα ξινά (Σκουλούδης)
• παρά την ηλικία του κυνηγούσε τον ποδόγυρο (Κοτζιούλας)
• μόλο που είχε γεράσει τον ποδόγυρο τον κυνηγούσε (Αργυροπούλου)
• Παρ’ όλα τα γεράματά του, δεν άφηνε τις παλιογυναίκες (Κουχ)
  
• κυνηγούσε τον ποδόγυρο, παρά την ηλικία του (Λυκούδης)

Τρεις ποδόγυροι, δυο παραλυσίες, μια φορά ξινά και μια παλιογυναίκες, αλλά το νόημα είναι το ίδιο, ο γεροκαθηγητής ήταν ακόμα δραστήριος ερωτικά (εδώ που τα λέμε, ο γέρος του 1820 μπορεί να ήταν και σαρανταπεντάρης). Νομίζω πως η έκφραση «κυνηγούσε τον ποδόγυρο» είναι λίγο παλιομοδίτικη στις μέρες μας αλλά οι μεταφράσεις είναι παλιότερες.

Είναι όμως έτσι ή μήπως πρόκειται για ομαδικό μεταφραστικό λάθος; Όταν με ρώτησε ο Αρχιμήδης τι θα πει «courir le cachet» δεν είχα πρόχειρη καμιά μετάφραση των Αθλίων, οπότε κοίταξα το ηλεκτρονικό λεξικό της γαλλικής γλώσσας και είδα ότι σημαίνει κάτι εντελώς διαφορετικό: κάνω ιδιαίτερα μαθήματα!

Iδού τι λέει το λεξικό:
Loc. (usuelle). Courir le cachet. Vivre difficilement de leçons particulières. L’ingrate course au cachet (Voguë, Les Morts qui parlent,1899, p. 148).Professeur … qui devait doubler ses six mille francs d’appointements en courant le cachet (Zola, Au Bonheur des dames,1883, p. 447).

Ώστε ο γερο-μαθηματικός δεν κυνηγούσε κοριτσόπουλα, αλλά έτρεχε, παρά την ηλικία του, από τη μια στην άλλην άκρη του Παρισιού, να παραδίδει ιδιαίτερα -μεροδούλι μεροφάι διότι δεν θα είχε και τίποτα αρχοντόπουλα για πελάτες.

Αλλά πώς γίνεται εφτά μεταφραστές, πολλοί από αυτούς κορυφές στο επάγγελμα (και στα γράμματά μας) να πέφτουν έξω; Μήπως την έχω πάθει σαν εκείνον τον οδηγό του ανεκδότου, που άκουγε στο ραδιόφωνο την προειδοποίηση για τον τρελό που έχει μπει στην εθνική οδό ανάποδα στο ρεύμα και έλεγε «μα δεν είναι ένας ο τρελός, είναι χιλιάδες!»;

Τι να πω. Για μένα είναι φανερή η σημασία της έκφρασης courir le cachet, και βλέπω ότι και ο Άγγλος μεταφραστής στην έκδοση που υπάρχει στο Gutenberg Project ερμηνεύει κι αυτός έτσι την έκφραση:

Favourite having been in England, was admired by Dahlia and Zéphine. She had had an establishment of her own very early in life. Her father was an old unmarried professor of mathematics, a brutal man and a braggart, who went out to give lessons in spite of his age. This professor, when he was a young man, had one day seen a chambermaid’s gown catch on a fender; he had fallen in love in consequence of this accident. The result had been Favourite.

Άλλες μεταφράσεις των Αθλίων στα αγγλικά -ή σε άλλη γλώσσα- δεν αναζήτησα, ομολογώ, ούτε βρήκα κάποια σχολική, ας πούμε, έκδοση στα γαλλικά με υποσημειώσεις, μήπως και εξηγεί την έκφραση -η έκδοση που έχω έχει μεν υποσημειώσεις αλλά σχετικά λίγες και πραγματολογικές. Δεν νομίζω πάντως να κάνω λάθος οταν διαφωνώ με τους εφτά προηγηθέντες μεταφραστές -αν έχετε άλλη άποψη ευχαρίστως να την ακούσω.

Αν λοιπόν δεχτούμε πως είναι λάθος ότι ο γέρος κυνηγούσε τον ποδόγυρο (ή κάτι ανάλογο), πώς εξηγείται αυτό το ομαδικό λάθος; Μάλλον τους πήρε όλους στον λαιμό του ο Σκυλίσσης, που πρώτος απέδωσε το courant le cachet σε «έτρεχε εις παραλυσίας».

Δεν είναι δύσκολο να πέσεις έξω όταν μεταφράζεις με ρυθμούς καταιγιστικούς και κυρίως σε μια εποχή που τα διαθέσιμα βοηθήματα είναι ελάχιστα. Ειναι και αυτό το courant (τρέχοντας) που σε παραπλανάει, ιδίως αν συνδυαστεί με τα αμέσως επόμενα, που φάνηκε ο αστράγαλος της καμαριέρας και ο νεαρός μαθηματικός την ερωτεύτηκε.

Όσο για τους επόμενους μεταφραστές, διστάζω να τους κατηγορήσω διότι και πάλι δούλευαν, έστω και στον εικοστό αιώνα, χωρίς τα δικά μας βοηθήματα και με ασφυκτικές προθεσμίες. Δεν είχαν την πολυτέλεια να αφιερώσουν δυο ώρες για μια παράγραφο, ιδίως επειδή η εναλλακτική ερμηνεία («κυνηγούσε τον ποδόγυρο»), που θα την είχαν όλοι διαβάσει στον Σκυλίσση, φαινόταν εντελώς φυσική, αυτονόητη σχεδόν.

Και για να πούμε και κάτι άλλο που αχρηστεύει κατά κάποιον τρόπο όλο το κατεβατό που έγραψα, η ποιότητα μιας μετάφρασης των Αθλίων δεν θα κριθεί από μία μεταφραστική ανακρίβεια στις χίλιες σελίδες του έργου. Ούτε αλλάζει κάτι αν ένας ήρωας τετάρτης κατηγορίας του έργου ήταν ερωτιάρης ή παρέδιδε ιδιαίτερα. Το μυθιστόρημα είναι παχύδερμο, δεν επηρεάζεται από τέτοια λαθάκια, τα προσπερνάει αγέρωχα.

Παρ’ όλ’ αυτά, το 8/8 είναι εντυπωσιακό -αν και δεν αποκλείω κάποια από τις μεταφράσεις που δεν μπόρεσα να δω, ας πούμε η σχετικά πρόσφατη του Κριτσίνη (Ζαχαρόπουλος) να έχει το σωστό.

Πώς όμως έφτασε το courir le cachet να σημαίνει «κάνω ιδιαίτερα»; Καταρχάς, cachet είναι η σφραγίδα. Οι δάσκαλοι που παραδίνανε μαθήματα στο Παρίσι τον 19ο αιώνα, είτε ιδιαίτερα είτε ομαδικά, είχαν ένα σφραγιδάκι και για κάθε μάθημα έβαζαν ένα σημάδι στο καρνέ του μαθητή, ώστε να ξέρουν πόσα μαθήματα έχουν κάνει και να πληρωθούν αναλόγως. Έτσι ονομάστηκε cachet και το ιδιαίτερο μάθημα, και έτσι γεννήθηκε η έκφραση courir le cachet, ζω κάνοντας ιδιαίτερα μαθήματα.

Σταδιακά η λέξη cachet επεκτάθηκε και στην αμοιβή των καλλιτεχνών για μια εμφάνισή τους και με αυτή τη σημασία έχει περάσει και στα ελληνικά για την αμοιβή που, σύμφωνα με τη γνώση της πιάτσας, ζητάει συνήθως ο κάθε καλλιτέχνης για να εμφανιστεί αν βέβαια είναι σε θέση να επιβάλλει ο ίδιος τους όρους του. Λέμε ότι ο τάδε τραγουδιστής έχει υψηλό κασέ, εννοώντας ότι ζητάει πολλά για να δεχτεί να εμφανιστεί, ενώ μπορεί να πούμε για κάποιον ότι το κασέ του ανέβηκε, και με μεταφορική σημασία (κάτι σαν το «ανεβηκαν οι μετοχές του»). Αλλά και για τους ποδοσφαιριστές λέγεται ότι έχουν υψηλό ή χαμηλό κασέ, ιδίως για όσους έχουν μείνει ελεύθεροι.

Οι ασχολούμενοι με την τυπογραφία θα ξέρουν πως υπάρχει και ένα άλλο κασέ στα ελληνικά: έτσι λέμε (ή ίσως λέγαμε) το προσχέδιο του εντύπου που πρόκειται να εκτυπωθεί, πάνω στο οποίο σημειώνονταν όλες οι τυπογραφικές οδηγίες -βάζω παρελθοντικό χρόνο επειδή τώρα με τις νέες τεχνολογίες δεν ξέρω αν το κασέ γίνεται ηλεκτρονικά ή όχι.

Και τα τρία μεγάλα λεξικά μας (ΛΚΝ, Μπαμπινιώτης, Χρηστικό) θεωρούν ότι το τυπογραφικό κασέ είναι ίδια λέξη με το καλλιτεχνικό κασέ και το ετυμολογούν επίσης από το cachet. Έχω πολλές επιφυλάξεις, θα περίμενα το τυπογραφικό κασέ να συνδέεται με την τυπογραφική κάσα, οπότε να είναι απλώς ομόηχο με το καλλιτεχνικό κασέ. Επειδή όμως έγραψα πολλά, σταματάω εδώ -και όποιος ξέρει μας διαφωτίζει.