Το βάρβαρο φυτό

Προχτές που είχα πάει στο μανάβικο (δηλαδή, στο τμήμα οπωρολαχανικών του σουπερμάρκετ) τα είδα πρώτη φορά για φέτος, κι είπα να τα φωτογραφίσω, έτσι όπως στέκονταν ανάμεσα στις φράουλες και στα φραμπουάζ, όχι φρούτα όμως αλλά κοτσάνια, σαν ροζ σέλινο να πεις.

Το φυτό αυτό που βλέπετε στη φωτογραφία δεν το ήξερα πριν έρθω στην Εσπερία -εδώ το έμαθα, στην Ελλάδα δεν ξέρω να το καλλιεργούμε. Εδώ, αντίθετα, το συνηθίζουν. Το κάνουν σαλάτες, μαρμελάδες και τάρτες, ενώ πιθανώς να το μαγειρεύουν και με άλλους τρόπους που δεν τους ξέρω.

Εγώ για να το τιμήσω παίρνω κάθε χρόνο μια τάρτα, κι ένα βαζάκι μαρμελάδα που συνήθως το βαριέμαι πριν φτάσει στη μέση -η γεύση είναι ευχάριστη, γλυκόξινη, αλλά δεν με τρελαίνει. Το συνδυάζουν πάντως και με φράουλα, είτε σε τάρτες είτε σε μαρμελάδες.

Όμως γράφω τόσην ώρα και δεν έχω ακόμα αναφέρει το όνομα του φυτού και θα παρεξηγηθεί κι εκείνος ο αρχαίος ημών πρόγονος που επέμενε ότι αρχή σοφίας είναι η επίσκεψη των ονομάτων.

Και το όνομα αυτού ραβέντι, μια λέξη που μόνο το Χρηστικό Λεξικό την έχει, από τα σύγχρονα μεγάλα λεξικά μας, δάνειο από το τουρκικό ravend. Λέγεται επίσης και ρεβέντι, ενώ έχει κι άλλα ονόματα, αρχαία και νεότερα, που θα τα αναφέρω πιο κάτω κι έτσι θα δούμε και γιατί το αποκαλώ «βάρβαρο» φυτό. Μπορεί να μην πολυχρησιμοποιείται στην Ελλάδα, όμως από ετυμολογική άποψη έχει (και) ελληνικές ρίζες.

Δηλαδή, ελληνικές ρίζες έχει η ευρωπαϊκή ονομασία του φυτού, που είναι rhubarb στα αγγλικά και rhubarbe στα γαλλικά. Όπως γράφει ο Νίκος Λίγγρης σε ένα καλογραμμένο άρθρο της Λεξιλογίας: Τον ποταμό Βόλγα οι αρχαίοι τον έλεγαν Ρα. Και το φαρμακευτικό ρήον, προϊόν της Άπω Ανατολής, το έφερναν από τα μέρη του Βόλγα, οπότε του έδωσαν και το όνομα ρα. Ρα βάρβαρον, δηλαδή «ξένο ρήον».

Όπως γράφει ο Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος, ῥᾶ· οἱ δὲ ῥῆον καλοῦσι. γεννᾶται ἐν τοῖς ὑπὲρ Βόσπορον τόποις, ὅθεν καὶ κομίζεται.

Αυτό το ρα βάρβαρον έγινε στα λατινικά rha barbarum και στη συνέχεια rheubarbarum, από όπου στα γαλλικά reubarbe (σήμερα rhubarbe), στα αγγλικά rhubarb, ενώ στα ιταλικά rabarbaro. Το τουρκικό ravend, πάλι, απ’ όπου το δικό μας ραβέντι, έχει περσική αρχή.

Ωστόσο, εκτός από ραβέντι/ρεβέντι, υπήρχαν και άλλα ονόματα του φυτού, από τα ιταλικά: ραμπάρμπαρο και ρουμπάρμπαρο (έτσι στα Άτακτα του Κοραή). Οι λέξεις αυτές είναι αντιδάνεια, επομένως. Κάπου είδα και τον παρετυμολογικό εξελληνισμό «αγριομπάρμπαρο».

Το ραβέντι όμως δεν είναι μόνο βρώσιμο φυτό παρά και φαρμακευτικό -από τη ρίζα του φτιάχνεται ένα ήπιο καθαρτικό. Πιθανώς να είχε και άλλες χρήσεις παλιότερα, διότι διαβάζω ότι τον Μεσαίωνα η τιμή του ραβεντιού στην Ευρώπη ήταν πολλαπλάσια από την τιμή της κανέλας ή του οπίου. Μάλιστα, ένας Ισπανός περιηγητής που είχε ταξιδέψει στη Σαμαρκάνδη και αναφέρει τα πολύτιμα εμπορεύματα που έφερναν στο παζάρι από την Κίνα, μνημονεύει, ανάμεσα σε μετάξια και ρουμπίνια και το ραβέντι!

Στις Εφημερίδες του ο Κοδρικάς διηγείται ότι ένας πρέσβης από την Άπω Ανατολή έφερε δώρα στους πασάδες, γουναρικά, «μερικόν τζάγι και μερικό ραβέντι» -δεν νομίζω ότι σωστά το εξηγεί «είδος γλυκού ποτού» στο γλωσσάρι ο επιμελητής.

Τον 19ο αιώνα ακούγονταν και οι άλλες ονομασίες του φυτού. Για παράδειγμα, στην Εφημερίδα των Αθηνών στο φύλλο της 28 Απριλίου 1825 εμφανίζεται η εξής αγγελία: «Εις την Αίγινα έλαβε προχθές απ’ το Τριέστι ο κύριος Σταύρος Νικολάου τας κάτωθι πραγματείαις δια πούλησιν. …
7. Ραμπάμπαρο»

Τελικά η ονομασία «ραβέντι» επικράτησε, ίσως επειδή είναι πιο σύντομη και εύηχη. Επιπλέον, βόλευε και τους ποιητές, όπως εδώ τον Σουρή που ειρωνεύεται τον Θεοτόκη:

Πουλιά μου, μην τον είδατε τον Κόντε τον λεβέντη;
τον είδαμε… χωρίς να πιει δραστήριο ραβέντι
από τα πλούτη τα πολλά δεν έκανε νισάφι
κι από τα βρακοπόδια του κυλούσε το χρυσάφι.

Σε ένα κατάστιχο λευκαδίτη πραχτικού γιατρού διαβάζουμε ότι το ρεβέντι είναι «ένα βασιλικόν ιατρικόν πινόμενον ή με νερό ή με κρασί. Είναι εις κάθε πόνον και σφάκτην του σώματος».

Αλλά, είπαμε, το βάρβαρο αυτό φυτό δεν το πολυσυνηθίζουμε στην Ελλάδα -και, όπως γράφει το άρθρο της Λεξιλογίας, σε μια ξένη εκπομπή όπου γινόταν λόγος για rice pudding with rhubarb ο υποτιτλιστής το απέδωσε «πουτίγκα ρυζιού με σέσκουλα». Βέβαια, από μια άποψη και τα σέσκουλα μοιάζουν λίγο με το ραβέντι -μόνο που δεν έρχονται από την Άπω Ανατολή!