Ο Κώστας Καζάκος και οι «προδότες που φεύγουν στο εξωτερικό»

Αργία σήμερα, αλλά όχι για όλους, αφού αργούν μόνο οι… εργαζόμενοι του πνεύματος. Οι άλλοι, λέει, δουλεύουν. Το ιστολόγιο δεν έχει αργίες, βέβαια, δημοσιεύει ένα άρθρο την ημέρα κάθε μέρα, αδιάλειπτα από τον Γενάρη του 2014, αλλά σήμερα, που έχουμε και δεν έχουμε αργία είχα δίλημμα. Κανονικά, στις αργίες βάζω κάποιο ανάγνωσμα, λογοτεχνικό με την ευρεία έννοια του όρου, αλλά αφήγημα είχαμε και χτες, θα έχουμε και αύριο κείμενο του πατέρα μου, φοβήθηκα μην σας πέσει βαρύ.

Και πάνω που σκεφτόμουν τι άρθρο να ανεβάσω, άρχισα να γράφω ένα σχόλιο για το Φέισμπουκ -και ύστερα σκέφτηκα πως δεν θα ήταν κακή ιδέα να το συζητήσουμε εδώ αυτό το θέμα, οπότε το σχόλιο μετατράπηκε σε άρθρο.

Παίρνω αφορμή από τον τελευταίο… σάλο που προκλήθηκε στα κοινωνικά μέσα, όπου βέβαια ένα θέμα συγκεντρώνει τους προβολείς της προσοχής για μια-δυο μέρες, προκαλεί παθιασμένα σχόλια και ομηρικές αντιπαραθέσεις για να ξεχαστεί λίγες ώρες αργότερα. Στην προκειμένη περίπτωση, πρόκειται για μια δήλωση του ηθοποιού Κώστα Καζάκου στην τηλεόραση -όπως γράφτηκε ευρέως, ο Καζάκος (συγνώμη που λινκάρω Άθενς Βόις) αποκάλεσε «προδότες» τους νέους που φεύγουν για να δουλέψουν στο εξωτερικό.

Δεν έχω καμιά διάθεση να κάνω τον δικηγόρο του Καζάκου, πολύ περισσότερο που κι εγώ στο εξωτερικό ζω (δεν είμαι βέβαια νέος, αλλά ήμουν όταν έφυγα), παρατηρώ όμως ότι η μεταφορά των όσων είπε έγινε με τρόπο που τον αδικεί.

α) Παραβλέπουν, όσοι μεταφέρουν τα λεγόμενά του, ότι αμέσως πριν, απαντώντας σε ερώτηση «Γιατί δεν βλέπουμε ηθοποιούς του δικού σας εκτοπίσματος ή της Καρέζη;» είχε πει: «Τα νέα παιδιά [στο θέατρο] είναι καταπληκτικά, ειναι πιο προχωρημένα, αλλά δεν έχουν τις δικές μας ευκαιρίες»

Βρίσκω ότι πρόκειται για άποψη που εκφράζεται μάλλον σπάνια. Οι περισσότεροι ηλικιωμένοι και μεσήλικες εκφράζονται απαξιωτικά για τους νέους, ακόμα και (για να μην πω: ιδίως) οι καλλιτέχνες, οι οποίοι στερεότυπα θα πουν ότι στις μέρες μας δεν βγαίνουν αξίες/ταλέντα/μορφές όπως την εποχή που εκείνοι ήσαν νέοι. Μέσα σε αυτόν τον περιρρέοντα μισονεϊσμό, η τοποθέτηση αυτή του Καζάκου είναι αξιέπαινη.

β) Ίσως είναι περίπου το ίδιο (προσωπικά δεν συμφωνώ), αλλά να σημειωθεί πως ο Καζάκος ΔΕΝ χαρακτήρισε προδότες τους νέους που φεύγουν στο εξωτερικό, είναι διαστρέβλωση των λεγομένων του αυτό.

Είπε, «αυτό που κάνουν οι νέοι, που φεύγουν στο εξωτερικο, είναι ….» Σταμάτησε επί αρκετά δευτερόλεπτα για να βρει την κατάλληλη λέξη και συνέχισε, «… είναι στην ουσία προδοσία».

Δύο τινά, εδώ.. Αφενός, άλλο είναι το να πεις «αυτό που έκανες είναι προδοσία», κι άλλο «είσαι προδότης». Το ένα χαρακτηρίζει την πράξη, το άλλο χαρακτηρίζει τον άνθρωπο. Υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο, που εγώ τη θεωρώ όχι απλώς υπαρκτή αλλά ουσιαστική. Παρομοίως, διαφορετικό είναι να πεις «αυτό που έκανες είναι ορθογραφικό λάθος» και άλλο το «είσαι ανορθόγραφος», άλλο το «έκανες μεγάλη βλακεία» και άλλο το «είσαι μεγάλος βλάκας».  Μπορεί να μη συμμερίζεστε τη γνώμη μου, αλλά τουλάχιστον να δικάσουμε τον Καζάκο γι’ αυτό που είπε, όχι γι’ αυτό που έγραψαν οι ιστότοποι ότι είπε.

Κατά δεύτερο λόγο, προσέξτε ότι δεν λέει ευθαρσώς και κατηγορηματικά «αυτό που κάνουν είναι προδοσία». Κοντοστέκεται, ψάχνει να βρει την κατάλληλη λέξη, δεν τη βρίσκει όπως έμμεσα παραδέχεται με τον προσδιορισμό «στην ουσία είναι προδοσία».

Αυτό δεν σημαίνει ότι έχει δίκιο ο Καζάκος. Αλλά, ξαναλέω, αν πρόκειται να τον δικάσουμε, ας του αναγνωρίσουμε και τα ανάλογα ελαφρυντικά.

Στα κοινωνικά δίκτυα μοιραία η συζήτηση παρεκτράπηκε και επικεντρώθηκε στον ίδιο τον Καζάκο, με μπόλικες δόσεις κοινωνικού αυτοματισμού, ότι μιλάει ο ατάλαντος, αυτός που οργάνωνε λαϊκά δικαστήρια στο Σύνταγμα, αυτός που εισπράττει παχυλές συντάξεις, αυτός που γύρισε ταινίες επί δικτατορίας ή που έπαιξε σε φτηνά σίριαλ για την κονόμα. Θα έλεγα να μην δώσουμε εδώ την έμφαση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι συμμερίζομαι τα παραπάνω έτσι που διατυπώθηκαν.

Και θα έλεγα να μην εστιαστούμε στο «ποιος» είπε περί προδοσίας, ή ακόμα να μην εστιαστούμε στην άστοχη και κατακριτέα λέξη «προδοσία», διότι αν απορροφηθούμε στο να βρίζουμε τον Καζάκο θα μας ξεφύγει το μεγαλύτερο πρόβλημα, αυτό που συντελείται σήμερα στη χώρα με τη μαζική μετανάστευση ιδίως νέων πτυχιούχων στο εξωτερικό.

Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που κάτοικοι της Ελλάδας μεταναστεύουν στο εξωτερικό -το αντίθετο. Τις δυο προηγούμενες δεκαετίες βιαστήκαμε να πούμε ότι η χώρα μας «έγινε» χώρα υποδοχής μεταναστών, ξεχνώντας ότι τις προηγούμενες δεκαετίες και τους προηγούμενους αιώνες ο ελλαδικός χώρος ήταν χώρος από τον οποίο έφευγαν οι άνθρωποι, αναζητώντας καλύτερη τύχη. Ξέρουμε τη μετανάστευση των βορειοελλαδιτών (κυρίως) στη Γερμανία και στο Βέλγιο τις δεκαετίες του 50-60, των Δωδεκανησίων στην Αίγυπτο και στην Αφρική λίγο νωρίτερα, αλλά και στην Αυστραλία μετά τον πόλεμο, των Πελοποννησίων και όλης της Ελλάδας στις ΗΠΑ από το 1890 ως το 1920 (δείτε σχετικό άρθρο), αλλά μεταναστευτικά κύματα υπάρχουν και παλιότερα από τα μέρη μας π.χ. στην Ιωνία τότε που υπήρχε η Οθωμανική αυτοκρατορία, στη Μολδοβλαχία και στην Κεντρική Ευρώπη, στη νότια Ρωσία. Θαρρώ πως η τάση του Έλληνα να μεταναστεύει διατηρείται αδιατάρακτη από τον πρώτο αποικισμό, εδώ και 27 περίπου αιώνες.

Υποστηρίζουν πολλοί, και έχουν δίκιο, ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στους μετανάστες του 1950 και του 1910 και στους σημερινούς νεομετανάστες: οι σημερινοί δεν είναι ανειδίκευτοι εργάτες, έχουν κάνει ζηλευτές ανώτατες σπουδές, έχουν μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς τίτλους. Φίλος έγραψε, και δεν αποκλείω να έχει δίκιο, ότι σύμφωνα με εκτιμήσεις ένας πτυχιούχος Ιατρικής έχει στοιχίσει στο ελληνικό κράτος 90.000 ευρώ, μια επένδυση που προφανώς θα την δρέψει κάποιο άλλο κράτος. Επένδυση είχε κάνει το κράτος και στους μετανάστες του 1910 και του 1950, αλλά μικρότερη. Πάντως, ο τόπος ζημιώνεται. Κάτι τέτοιο λέει και ο Νεγρεπόντης στο τραγούδι του Κηλαηδόνη:

Από την άλλη, οι σημερινοί πτυχιούχοι δεν παύουν να είναι πλεονάζον δυναμικό -έστω πλεονάζον επιστημονικό δυναμικό, αφού τα ΑΕΙ μας βγάζουν πολύ περισσότερους πτυχιούχους απ’ όσους θα μπορούσε να αξιοποιήσει η ελληνική οικονομία ακόμα και πριν τη μνημονιακή λαίλαπα και την κρίση. Το πλεόνασμα πτυχιούχων υπάρχει βέβαια σε όλους τους κλάδους, αλλά οι επιστήμονες που φεύγουν έξω είναι κυρίως γιατροί και μηχανικοί.

Δεν φεύγουν όμως επειδή πλεονάζουν ή μόνο επειδή πλεονάζουν, αλλά επειδή ελπίζουν ή ξέρουν με βεβαιότητα ότι σε μια άλλη χώρα θα βρουν κάτι καλύτερο -ότι θα ξεφύγουν από τη βαθιά κρίση που πλήττει την Ελλάδα. Από τι θέλουν περισσότερο να ξεφύγουν; Ίσως δεν είναι μόνο οι χαμηλές αποδοχές και η καταπάτηση κάθε εργασιακού δικαιώματος, είναι και η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, η δυσκολία να φτιάξεις οικογένεια και να μεγαλώσεις παιδιά -αλλά αυτά περιμένω να τα πείτε εσείς στα δικά σας σχόλια.

Βέβαια, κι όσοι φεύγουν δεν φεύγουν για πάντα -όπως τουλάχιστον ελπίζουν οι γονείς τους. Ο κόσμος έχει μικρύνει αφάνταστα στις μέρες μας, μπορείς να επιστρέψεις στα πάτρια εδάφη ακόμα και για σαββατοκύριακο (πάντως, οι δύσκολες συγκοινωνίες του 1910 δεν εμπόδισαν χιλιάδες ξενιτεμένους της Αμερικής να επιστρέψουν για να πολεμήσουν), ενώ το διαδίκτυο, η δορυφορική τηλεόραση και γενικά η τεχνολογία διατηρούν την επαφή με τα αγαπημένα πρόσωπα έστω και σε μορφή υποκατάστατου.

Σωστά είναι αυτά. Πρέπει επίσης να παρατηρήσουμε ότι στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων η αναχώρηση των νεομεταναστών έχει σε κάποιο βαθμό προσωρινό χαρακτήρα -κάποιοι γιατροί, ας πούμε, φεύγουν για να κάνουν ειδικότητα, αφού η αναμονή στην Ελλάδα είναι πολύχρονη για κάποιες ειδικότητες. Επίσης, στον σημερινό συρρικνωμένο κόσμο και ακόμα περισσότερο στη σημερινή ενιαία Ευρωπαϊκή Ένωση (όσο αντέξει, και παρά τις φοβερές καθυστερήσεις της στα κοινωνικά) είναι φυσιολογικό να υπάρχει μεγαλύτερη κινητικότητα.

Αλλά η μαύρη αλήθεια είναι πως πολλοί απ’ όσους φεύγουν, οι περισσότεροι ίσως, δεν γυρίζουν, κι αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο για τα παιδιά τους, ακόμα κι όταν είναι κι οι δυο γονείς Έλληνες. Τουλάχιστον έτσι βλέπω εγώ από τους συμπατριώτες που συναντάω εδώ στην Εσπερία.

Αλλά έγραψα πολλά χωρίς να καταφέρω να αγγίξω καν όλες τις πτυχές του θέματος. Περιμένω τα δικά σας σχόλια, εμπειρίες από ξενιτεμένους και από παλιννοστήσαντες, από γονείς νεοξενιτεμένων και από όσους σκέφτονται να φύγουν ή αποφάσισαν να μείνουν.