Στη σωστή πλευρά της ιστορίας

Το κλισέ ακούγεται συνεχώς τις τελευταίες μέρες. Χτες, ας πούμε, στη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ξεκίνησε την εισήγησή του λέγοντας ότι «η Ελλάδα βρίσκεται στη σωστή πλευρά της ιστορίας», ενώ προχτές, μιλώντας στη Βουλή, στη συζήτηση για τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας, τόνισε ότι «ήμασταν πάντα στη σωστή πλευρά της ιστορίας«.

Στον φιλοκυβερνητικό Τύπο βρίσκω δεκάδες άρθρα που επαναλαμβάνουν το κλισέ για τη «σωστή πλευρά» της ιστορίας.

Το κλισέ είναι όμως διεθνές. Πριν από 4 μέρες, ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς, στην ομιλία του στη Μπούντεσταγκ με την οποία εξάγγειλε το κολοσσιαίο εξοπλιστικό πρόγραμμα της χώρας του, τόνισε ότι «στεκόμαστε στη σωστή πλευρά της ιστορίας«. Aκριβέστερα, ο Γερμανός καγκελάριος είπε ότι «εμείς, ως δημοκράτισσες και δημοκράτες, ως Ευρωπαίες και Ευρωπαίοι, στεκόμαστε στο πλευρό τους [των Ουκρανών], στεκόμαστε στη σωστή πλευρά της ιστορίας» (Als Demokratinnen und Demokraten, als Europäerinnen und Europäer stehen wir an ihrer Seite – auf der richtigen Seite der Geschichte).

Αν όμως η φράση για τη σωστή πλευρά της ιστορίας χρησιμοποιείται κατά κόρον στον σημερινό πόλεμο, αυτό δεν σημαίνει ότι ακούστηκε τώρα πρώτη φορά. Ο πρωθυπουργός, ειδικά, την έχει χρησιμοποιήσει κι άλλες φορές στο παρελθόν -για παράδειγμα, σε συνέντευξή του πριν από ένα χρόνο σε ξένο περιοδικό, τόνισε ότι «Η ιστορία της Ελλάδας ήταν πάντα ιστορία θριάμβων τους οποίους ακολούθησαν καταστροφές. Αλλά η διαδρομή ήταν πάντα η σωστή. Ήμασταν πάντα στη σωστή πλευρά της Ιστορίας όταν κληθήκαμε να κάνουμε μεγάλες επιλογές».

Δεν είναι όμως μονοπώλιο του σημερινού πρωθυπουργού η φράση. Ο προκάτοχός του, ο Αλέξης Τσίπρας, μιλώντας στην 55η διάσκεψη για την ασφάλεια, στο Μόναχο το 2019, είπε, αναφερόμενος στη Συμφωνία των Πρεσπών, ότι «Είμαι πολύ υπερήφανος και είμαι πεπεισμένος ότι εγώ και ο Ζόραν Ζάεφ βρισκόμαστε στη σωστή πλευρά της Ιστορίας»

Από πότε εμφανίζεται η έκφραση; Για να είναι διεθνής, σημαίνει πως πρέπει να υπάρχει και στα αγγλικά. Και πράγματι ένα πολύ γνωστό πρόσφατο βιβλίο, του συντηρητικού Αμερικανού διανοούμενου Μπεν Σαπίρο έχει τίτλο The Right Side of History. Το βιβλίο του Σαπίρο, που είναι ύμνος προς τις «δυτικές αξίες» κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 2019. Βέβαια, τη φράση δεν την επινόησε ο Σαπίρο, απλώς βοήθησε να γίνει περαιτέρω γνωστή. Όταν ο Τσίπρας χρησιμοποίησε τη φράση στο Μόναχο, το βιβλίο του Σαπίρο δεν είχε εκδοθεί, αλλά και μερικά χρόνια νωρίτερα είχε προηγηθεί άλλο βιβλίο, του Adrian Brooks, με τίτλο The Right Side of History: 100 Years of LGBTQ Activism. Έχω πάντως την εντύπωση ότι η σωστή πλευρά του κ. Μπρουκς δεν είναι ίδια με τη σωστή πλευρά του κ. Σαπίρο.

Συνεχιζοντας την έρευνα για τις απαρχές της φράσης, αν υπάρχει «σωστή» πλευρά θα υπάρχει και «λάθος» πλευρα. Και πράγματι, βρίσκω ότι το 2011 ο Μπάρακ Ομπάμα, σε συνάντηση με τον τότε πρόεδρο του Μεξικού, είχε επισημάνει ότι ο Καντάφι βρισκόταν «on the wrong side of history». Δεν αποκλείεται λοιπόν η «σωστή πλευρά της ιστορίας» να γεννήθηκε υποχωρητικά, από τη «λάθος πλευρά, αν βεβαια αυτή προϋπήρξε ως φράση.

Προσθήκη:  Όπως αναφέρει ο φίλος μας  ο Spiridione στο σχόλιο αρ. 4, η έκφραση on the right side of history ήταν αγαπημένη του Μπάρακ Ομπάμα αλλά και του Μπιλ Κλίντον πριν από αυτόν.

Αλλά έχει «πλευρές» η ιστορία; Θα μου πείτε, για να το λέει ο Μητσοτάκης και ο Ομπάμα (και ο Τσίπρας!) θα έχει. Αλλά και πάλι, εγω δεν το καταλαβαίνω. Δεν μπορώ να δω τις πλευρές της ιστορίας, ενώ βλέπω καλά τις πλευρές της μιας ή της άλλης αντιπαράθεσης.

Κατά την ταπεινή μου γνώμη, και πολύ θα χαρώ να με διορθώσετε, όποιος λέει «βρίσκομαι στη σωστή πλευρά της ιστορίας» εννοεί «βρίσκομαι στην πλευρά εκείνη [της αντιπαράθεσης] που έχει δικαιωθεί ή που πρόκειται να δικαιωθεί από την ιστορία». Η φράση έχει κάπως περισσότερο νόημα όταν, αυτός που το υποστηριζει αυτό, τάσσεται υπέρ μιας άποψης που δεν έχει γίνει ακόμα ομόθυμα αποδεκτή, που συναντά ενστάσεις και αντίθεση -όπως, ας πούμε, τη χρησιμοποίησε ο Τσίπρας το 2019 όταν υποστήριξε ότι βρίσκεται από την πλευρά που θα δικαιωνόταν από την ιστορία (και κατά τη γνώμη μου έχει ήδη δικαιωθεί).

Διότι βέβαια η ιστορία επιδέχεται ερμηνείες. Η «σωστή» πλευρά, αν θέλετε «η πλευρά που δικαιώθηκε από την ιστορία» δεν είναι πάντοτε εύκολο να προσδιοριστεί. Μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως ας πούμε στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, να συμφωνούμε σχεδόν όλοι ποια ήταν η σωστή πλευρά, αλλά τι θα λέγατε για τον Α’ Παγκόσμιο; Ποια ήταν τότε η σωστή πλευρά; Των νικητών; Των ηττημένων; Των ουδέτερων; Όσων αντιτάχθηκαν στον πόλεμο; Και ο Σαλβατόρ Αλιέντε με ποια πλευρά ήταν; Τη σωστή ή τη λαθεμένη;

Ή θα πούμε ότι η «σωστή πλευρά» είναι η πλευρά των νικητών; Αυτό θα ήταν χυδαία ερμηνεία, χώρια που θα σήμαινε οτι αν, ας πούμε, οι ρωσικές δυνάμεις έμπαιναν από την πρώτη μέρα στο Κίεβο θα έπρεπε να δεχτούμε ότι ο Πούτιν στεκόταν στη σωστή μεριά της ιστορίας.

Νομίζω λοιπόν ότι κάποιες φορές το κλισέ χαρίζει κύρος και «αντικειμενικότητα» σε μια άποψη που είναι υποκειμενική. Ταυτόχρονα, από τους δεξιούς διανοούμενους η φράση για τη σωστή πλευρά της ιστορίας χρησιμοποιείται για να αναχθούν οι δυτικές αξίες σε απόλυτες, που δεν επιδέχονται αμφισβήτηση.

Παρόλο που, για πολλούς από αυτούς, η σωστή πλευρά της ιστορίας είναι, απλώς, αυτή που βρίσκεται πιο κοντά στην κουτάλα.