Η βρύση της σπηλιάς (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και περίπου έναν χρόνο, από τον Φεβρουάριο του 2023, έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ.

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, περίπου 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Οκτώβριο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες, ενώ κάποια άλλα περιέχονται σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Το σημερινό κείμενο διαφέρει από τα περισσότερα της σειράς. Καταρχάς, δεν το είχε καταγράψει ο Καλάργαλης, αλλά βρήκα το απόκομμα στο τετράδιο του παππού μου. Έπειτα, είναι εκτενέστερο από τα συνήθη χρονογραφήματα του Βριάρεω -και, κυρίως, δεν έχει θέμα τη Μυτιλήνη, αλλά αναμνήσεις από τη Μάνη, τη γενέτειρα του παππού μου, όπως και το  προηγούμενο χρονογράφημα που δημοσίευσα για την Άστιφο. Το έχει, και αυτό, συμπεριλάβει και ο πατέρας μου στο βιβλίο του «Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης». 

Ο Βριάρεως περιγράφει ένα επεισόδιο από το Εικοσιένα, που αρχικά ήταν γνωστό ως θρύλος αλλά μετά επιβεβαιώθηκε. Γίνεται λόγος για το χωριό Κάλλιαζη, το οποίο είναι κοντά στην πατρογονική μας Γέρμα και ήταν  ερειπωμένο ήδη όταν έγραφε ο Βριάρεως -βρίσκω κάποιες αναφορές σε μια μανιάτικη ιστοσελίδα, αλλά την ετυμολογία από το «κάλλιον ζην» μην την πιστέψετε. Από εκεί πήρα και μια φωτογραφία μανιάτικου τοπίου. 

Το σημερινό χρονογράφημα δημοσιεύτηκε πριν από το άλλο για την Άστιφο, και μάλιστα σε κάποιο σημείο ο παππούς μου υπόσχεται ότι κάποτε θα αφηγηθεί και τα σχετικά με τη σπηλιά Άστιφο -οπότε κανονικά έπρεπε να προηγηθεί η δημοσίευσή του. Δεν έχει σημειώσει ημερομηνία δημοσίευσης ο παππούς μου. Πάντως, ο επίτιτλος είναι «Ιστορικά σημειώματα». 

Η βρύση της σπηλιάς

Η Μυτιλήνη έχει βέβαια καλό και κυρίως μπόλικο λάδι μα όχι έξοχο. Το μονοπώλιο του έξοχου τόχει η Μάνη. Εκεί η οξύτης και τα παρόμοια «κουμπιά της Αλέξαινας» είναι άγνωστα. Το λάδι βγαίνει από άγουρες ελιές σε χειροκίνητα πρωτόγονα ελαιοτριβεία και η πυρήνα που εκεί λέγεται «τα χόγκια» έχει τόσο πολύ λάδι ακόμα, που χρησιμοποιεί­ται ως τροφή των γουρουνιών.

Σε κάθε σπίτι βρίσκεται απαραίτητα ένα εικόνισμα κι ένα τουφέκι κρεμασμένα πολλές φορές αδελφικά στην ίδια πρόκα. Στα εύπορα όμως σπίτια τα εικονίσματα είναι τόσο πολλά και ποικίλα που νομίζεις πως βρίσκεσαι μπρος σε συλλαλητήριο αγίων. Φυσικά ανάλογο πλήθος και ανάλογη ποικιλία έχουν τότε και τα ντουφέκια. Βλέπεις δίκαννα, γκράδες, καρυοφύλλια, σισανέδες, τρομπόνια και σασεπό, μέσα σε μία πλού­σια σάλτσα μπιστόλες δίκαννες, μαυροβουνιώτικες κουμπούρες παλαϊκές με τσακμακόπετρα και κάμποσες μαχαίρες του είδους της «ισόβιας» με διάφορα ρητά και «αχ! βαχ!» χαραγμένα στη δίκοπη λάμα.

Αυτά τα όπλα που σήμερα τ’ αγοράζουν πολλοί για φιγούρα του σα­λονιού τους, είναι κληρονομιά ιερή εκεί που τους την άφησαν οι τουρ­κοφάγοι παππούδες τους μαζί με την κληρονομική φτώχεια και την προληπτικήν και δεισιδαιμονικήν θρησκοληψία.

Αλλά εκτός από το λάδι έχει κι άλλο ένα έξοχο προϊόν η Μάνη: Τα περιλάλητα μανιάτικα μοιρολόγια που μόνο στην Κορσική βρίσκεις εφάμιλλα. Δεν αναφέρω ως προϊόν και τα «ξακουστά παλικάρια» για­τί με την πρόοδο του πολιτισμού ψεύτισαν τόσο πολύ που δεν είναι πια τιμή για τη δοξασμένη μάνα τους.

Και εγώ με την άδειά σας θα πεταχτώ ως στον καιρό της αληθινής παλικαριάς για να σας φέρω μιαν αληθινήν ιστοριούλα, που φερόταν ως θρύλος μέχρι του 1910 οπόταν επαληθεύτηκε με πολύ περίεργον τρόπο.

Κοντά στο χωριό Γέρμα του δήμου Οιτύλου είναι μια έκταση γεμάτη χαλάσματα που λέγεται Κάλλιαζη. Από το πλήθος των γκρεμισμένων σπιτιών φαίνεται πως αυτή θα ήταν στον παλιό καιρό μια καλούτσικη πολίχνη. Στη μέση της υψώνεται η Εκκλησία του «Σωτήρα» (προφανώς ξαναχτισμένη) και γύρω της είναι διάφορα παλιά μνήματα χτιστά, που τα λένε κιβούρια.

Κανένας γέρος δεν την θυμάται αυτήν τη νεκρόπολη στη ζωή και κανένας απόγονος εκ των κατοίκων της δε σώζεται. Η ιστορία της, που καθώς είπα παραπάνω επαληθεύτηκε τώρα τελευταία, λέγεται από παππού σε εγγόνι σαν παραμύθι έτσι:

Στην πρώτη (από τ’ ανατολικά μέρη) εισβολή του Ιμπραήμ στη Μάνη τα γυναικόπαιδα κρύφτηκαν όπως συνήθως στις σπηλιές κι οι άντρες πήραν τα βουνά, γιατί ο μικρός τους αριθμός δεν τους επέτρεπε μάχη, παρά με «χωσίες» ήτοι ενέδρες και με νυκτερινές φονικότατες επιθέ­σεις.

Τα γυναικόπαιδα της Κάλλιαζης με τους πολύ γέρους κρύφτηκαν σε μια πολύ μεγάλη σπηλιά που η κρυμμένη σε σκοίνους είσοδό της τούς εξασφάλιζε καλά από τα μάτι του Τούρκου. Αυτή η σπηλιά είχε και το ξεχωριστό πλεονέκτημα να ’χει μέσα βρύση και ευρύχωρα διαμερίσμα­τα για τα ζώα. (Τέτοιες σπηλιές αφθονούν στον Ταΰγετο. Ελπίζω να μου δοθεί η ευκαιρία να σας περιγράψω αργότερα μια πολύ περίεργη που την επισκέφτηκα σ ίδιος, έναν αληθινό λαβύρινθο με αμέτρητους διαδρό­μους και διαμερίσματα).

Με τις τροφές που είχαν μαζί τους οι Καλλιαζιώτες θα ζούσαν όσο θέλανε μες τη σπηλιά μέχρι που να ’φευγε ο Ιμπραήμ. Κι αληθινά είχε αρχίσει το πισωγύρισμα. Δεκατισμένος και νηστικός έφυγε σαν το Ναπολέοντα από τη Μόσχα. Μα η κατάρα το ’φερε να περάσει έξω από τη σπηλιά που λέμε. Εκεί, ξέχασα να σας πω, στη ρίζα ενός γρανιτένιου γκρεμού ύψους 15 μέτρων περίπου που αποτελούσε τον εξωτερικό να πούμε, τοίχο της σπηλιάς, βρισκόταν μια τρύπα που μέσα της βγαίνει το νερό της βρύσης. Εκεί κάθισαν κάμποσοι Τούρκοι, που ζητήσανε και βρήκαν την είσοδό της.

Μερικές τουφεκιές από μέσα τούς έπεισαν να μη δοκιμάσουν να μπουν, μα κείνοι σκέφτηκαν κάτι χειρότερο. Καλέσαν το στρατό και κύλησαν στην είσοδο και στην τρύπα του νερού τεράστια κοτρόνα που τη χτίσαν καλά με μπόλικη λάσπη.

 

·······················································

 

Το 1910 ένας χωριάτης έβαζε φουρνέλα για να ξανανοίξει τρύπα στο λιγοστό νερό που έβγαινε από έναν γκρεμό. Σ’ ένα από αυτά ξεκόλλη­σε ένας τεράστιος βράχος, μεγάλος σα μια κανονική κάμαρα και σιγοκυλώντας πήρε τον κατήφορο.

Απ’ το μέρος που βγήκε αυτός ο βράχος, από τη ρίζα του γκρεμού, πετάχτηκε με τρομερήν ορμή ένας κρουνός νερού που παράσερνε κόκαλα, κεφάλια, σκουπίδια, πιατικά και σκουριασμένους ντενεκέδες.

Κι έτσι επαληθεύτηκε ο θρύλος.

Την είσοδο της σπηλιάς δεν τήνε βρήκαν. Ποιος κάθεται να γυρεύει ψύλλους στ’ άχυρα;

Τώρα το νερό είναι καθαρό και το πίνουν.

Κι εγώ ήπια.