Ο Μ. Καραγάτσης τοτέμ;

Χτες, εφτά στις δέκα αναρτήσεις φίλων μου στο Φέισμπουκ αφορούσαν την Καραγατσιάδα που έχει ξεσπάσει τις τελευταίες 2-3 μέρες στα ελληνικά σόσιαλ μίντια. Δέχομαι ότι οι φίλοι μου δεν είναι δείγμα αντιπροσωπευτικό, αλλά και πάλι, αν στο Υπερπέραν έχει καλό σήμα, ο Μ. Καραγάτσης μάλλον θα καμαρώνει που, 64 χρόνια μετά τον θάνατό του, το έργο του ή το πρόσωπό του μπορεί να προκαλεί τόσο έντονες συζητήσεις.

H αρχή  έγινε με το άρθρο της συγγραφέας (σικ, ρε) Ρένας Λούνα (το επώνυμο είναι ψευδώνυμο)  με τίτλο Η πατριαρχία δεν φύτρωσε μόνη της: Η «Μεγάλη Χίμαιρα» και οι έμφυλες ταυτότητες, που δημοσιεύτηκε στη Lifo στις 20 του μήνα.

Αμέσως άρχισε στα σόσιαλ ένα κύμα επιθέσεων κατά του άρθρου. Το κατηγόρησαν για γουοκίλα, για λογοκριτική διάθεση και για τα εφτά θανάσιμα αμαρτήματα -ανάμεσά τους και συγγραφείς, όπως ο Χ.  Χωμενίδης. Εύλογα υπήρξε απάντηση από  άλλους, κι έτσι,  εδώ και 3-4 μέρες ο κ. Δημήτρης Ροδόπουλος, αυτό ήταν το πραγματικό  όνομά του, μονοπωλεί τη φιλολογική συζήτηση. Κατά σύμπτωση, λίγες μέρες νωρίτερα είχε φύγει από τη ζωή η μοναχοκόρη του συγγραφέα, η Μαρίνα  Καραγάτση.

Είπα πιο πάνω για τα 64 χρόνια από τον θάνατό του,  όμως κάποιοι συγγραφείς έχουν μια δεύτερη ζωή, που τους την  εξασφαλίζει η μεταφορά έργων τους στη μικρή ή στη μεγάλη οθόνη  ή στο σανίδι του θεάτρου. Ο Καραγάτσης λοιπόν  βρισκόταν  τα  προηγούμενα χρόνια στην επικαιρότητα,  όπως και τα έργα του, κάποια από τα οποία έγιναν σειρές στην  τηλεόραση ενώ άλλα τα διασκεύασε για το θέατρο και τα ανέβασε ο εγγονός του, ο πολύ καλός σκηνοθέτης Δημήτρης Τάρλοου, γιος της Μαρίνας.

Στην Καραγατσιάδα αυτή απέφυγα ως τώρα  να πάρω θέση,  επειδή ήμουν αντίθετος και με τους μεν και με πολλούς δε,  και όποιος εκφράζει τέτοια θέση δέχεται πυρά εκατέρωθεν. Eπειδή όμως πληροφορήθηκα πως αν κάποιος δεν τοποθετηθεί μέχρι τη Δευτέρα το μεσημέρι θα θεωρηθεί άτιμος, γράφω το σημερινό  άρθρο.

Όχι, δεν συμφωνώ με το άρθρο της Ρένας Λούνα, που άλλωστε είναι ένα κείμενο μόλις 12 παραγράφων, από τις οποίες οι 7 είναι αποσπάσματα από τη  «Μεγάλη χίμαιρα» του Καραγάτση. Ενώ κάνει ορισμένες εύστοχες επισημάνσεις, κρίνει τον συγγραφέα με τα σημερινά μέτρα.

Όχι, δεν συμφωνώ με όσους έσυραν τα εξ αμάξης στη Ρένα Λούνα. Δεν είναι τοτέμ ο Καραγάτσης, κριτική θα δεχτεί,  είτε παλιομοδίτικη είτε μοντέρνα.

Όχι, δεν συμφωνώ με όσους επικριτές του  Καραγάτση λένε ότι δεν υπάρχει λόγος να τον διαβάζουμε σήμερα -συνέβαλε ο Καραγάτσης, ως άνθρωπος και ως συγγραφέας, μαζί με πολλούς άλλους βέβαια, στη σημερινή νεοελληνική λογοτεχνία. Οπότε, τουλάχιστον όσοι ασχολούμαστε με την ελληνική λογοτεχνία,  πρέπει να είμαστε ενήμεροι για το έργο του.

Όχι,  δεν θεωρώ μεγάλο συγγραφέα τον Καραγάτση -ποτέ δεν θα τον σκεφτόμουν, ας πούμε, ως υποψήφιο για το Νόμπελ, με το οποίο θα μπορούσε θαυμάσια να έχει βραβευτεί ο Καζαντζάκης, για να μεινουμε στους πεζογράφους. Ούτε κι ο ίδιος δεν θα το σκεφτόταν.

Όχι, δεν θεωρώ κακό συγγραφέα τον Καραγάτση, ούτε αδιάφορο. Γράφει τερπνά, διαβάζεται ευχάριστα. Γι’ αυτό και με είχε γοητέψει όταν τον διάβασα στην εφηβεία. Όταν βρέθηκα σε ώριμη πια ηλικία να ξαναδιαβάζω τη  Μεγάλη Χίμαιρα και την τριλογία του Καστρόπυργου, σε πολλά σημεία αισθανόμουν αυτό που τα παιδιά μου λένε «κριντζάρισμα». Σε  άλλα σημεία έβλεπα ότι γράφει, όπως πολύ νωρίτερα είχε πει ο Λαπαθιώτης, pour épater les bourgeois, για να θαμπώσει τους αστούς -αυτό που λένε άλλοι επικριτές του  «σοβαρό Άρλεκιν». Κάποια έργα του, όπως η  Μεγάλη Χίμαιρα ή ο Σέργιος και Βάκχος, μου φαίνονται σχεδόν παρωδίες. Έχω δεκαετίες να διαβάσω το Χαμένο νησί, που με είχε μαγέψει όταν ήμουν ανήλικος, αλλά έχω την αίσθηση πως ούτε και σήμερα θα με απογοητεύσει. Επίσης, όσοι μελετάμε τη λογοτεχνική δημοτική, δεν μπορούμε να μη σταθούμε στα πεζά του

Πριν από έναν περίπου χρόνο είχαμε δημοσιεύσει στο ιστολόγιο ένα επικριτικό για τον Καραγάτση άρθρο του φίλου Κώστα Σπαθαράκη, πολύ εκτενέστερο και κατά τη γνώμη μου πολύ αρτιότερο από της κ. Λούνα, που με έβρισκε σύμφωνο στα περισσότερα σημεία. Αν θυμάμαι καλά, βέβαια, οι περισσότεροι που σχολιάσατε δεν είχατε την  ίδια γνώμη. Κακώς ίσως,  θεωρήσατε ότι η κριτική ταυτίζεται με το κίνημα ακύρωσης.

Αλλά η αριστερή λογοτεχνική κριτική ποτέ δεν θαύμασε ανεπιφύλακτα τον Καραγάτση. Ξεσηκώνω από ένα άρθρο του Μανόλη Αναγνωστάκη, γραμμένο το 1960, ένα απόσπασμα που επίσης με βρίσκει σύμφωνο -αναφέρεται στο βιβλίο «Σέργιος και Βάκχος», αλλά όχι μόνο σε αυτό:

Οι περισσότεροι ήρωες του Μ. Καραγάτση συμπεριφέρονται και σ’ αυτό το βιβλίο σαν παιδιά της πιάτσας, ατσίδες της λαχαναγοράς, μα βασιλιάδες είναι, μα ευνούχοι, μα καλόγεροι, χρησιμοποιούν την ίδια αργκό, βρίζουν παν ιερόν και όσιον και, φυσικά, ταυτοχρόνως φιλοσοφούν περί πάντων και διά τα πάντα με  εμβρίθεια και με τη σχετική φιλοσοφικοχαμαλική ορολογία. Πάντα η  αργκό και το σερετλίκι αποτελούσαν τις αμετακίνητες συμπάθειες του Μ. Καραγάτση. Όπως άλλοι συνάδελφοί του φιλολογούν πάνω στους «καλούς ανθρώπους», στα γάργαρα νερά και στις κρύες βρυσούλες, έτσι και ο Μ. Καραγάτσης φιλολογεί χρόνια τώρα πάνω στη  μαγκιά, στο ζοριλίκι και στο φραστικό κουτσαβακισμό.

Όπως είπα, όταν ξαναδιάβασα τον Σέργιο και Βάκχο, για τους σκοπούς μιας αποδελτίωσης, μου φάνηκε παρωδία. Όσο για τη Μεγάλη Χιμαιρα, αποσπάσματα σαν κι αυτά που σταχυολόγησε η Ρένα Λούνα, με κριντζάρουν αφόρητα. Τι άλλο δηλαδή μπορεί να αισθανθεί κάποιος που, σήμερα, διαβάζει:

Έχει εντελώς αποκτηνωθεί. Δεν είναι πια παρά μια μήτρα διψασμένη για συνουσία, με πέη υποταγμένα στην ηδονική της έκρηξη. Δεν είναι παρά ένα κτήνος πορνικό. Έγινε πια πόρνη. Προκαλεί πια τους πάντες χωρίς να το θέλει, χωρίς να καταλαβαίνει πως το θέλει. Την κυβερνάει η υπερέκκριση των ωοθηκών της. Ένα σφουγγάρι ποτισμένο στην πιο χυδαία εστραδιόλη, κυνικά προκλητικό, πρόθυμο να σμιχτεί με την κάθε τεστοστερόνη που θα συναπαντήσει μπροστά του

(Σημειώνω ότι σε κάποια αποσπάσματα που σταχυολογεί η Ρ. Λούνα, μιλάνε ήρωες του Καραγάτση, εξού και η κριτική που δέχτηκε πως μπερδεύει τον  συγγραφέα με τους ήρωές του, όμως εδώ μιλάει ο αφηγητής).

Οπότε, παρόλο που δεν συμφωνώ μαζί τους, καταλαβαίνω τη νεότερη  γενιά και ιδίως τη νεότερη γυναικεία γενιά, όπως  τη συγγραφέα Βίβιαν Στεργίου, που κλείνει την  αντιπαράθεσή της  με τον Χ. Χωμενίδη ως εξής:

Να ξεμπερδεύουμε, λοιπόν, και με τους Καραγάτσηδες και μ’ όλη τη μίζερη ελληνόφωνη παλιατζούρα και με τον Ελληνα-άνδρα-συγγραφέα-εικόνισμα που αν δεν το φιλήσεις καλείσαι να απολογηθείς, αν έτσι νιώθουμε. Αλλά να δούμε τους λόγους. Το να μας φαίνονται σεξιστικές αηδίες κάποιες φράσεις είναι θεμιτός λόγος να αφήσουμε ένα βιβλίο στο πλάι.

Γενικά όμως, και όχι μόνο για τον Καραγάτση, είμαι αντίθετος στις κινήσεις «ακύρωσης», στο κάνσελ που λένε. Διαφωνώ επίσης κατηγορηματικά με κάθε πρόταση να διορθωθούν τα σεξιστικά ή ρατσιστικά ή αντισημιτικά ή ό,τι άλλο αποσπάσματα στον Βάρναλη, στον  Παπαδιαμάντη, στον Αριστοφάνη, στον  Ζολά ή στον Σέξπιρ.

Αυτά θα τα διορθώσει ο χρόνος, είτε αγνοώντας το επίμαχο περιεχόμενο είτε περιθωριοποιώντας τον συγγραφέα -ή τη συγγραφέα.  Την εποχή που έγραφε ο Καραγάτσης τη Μεγάλη Χίμαιρα, το 90% των  πεζογράφων ήταν  άντρες. Σήμερα, στον αγγλοσαξονικό τουλάχιστον κόσμο, οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν το 60% και σε αριθμό τίτλων και σε πωλήσεις. Αυτό οφείλεται στο ότι οι γυναίκες αγοράζουν το 80% των λογοτεχνικών βιβλίων και ότι τώρα τελευταία οι γυναίκες διαβάζουν πλέον όλο και περισσότερο γυναίκες. Οπότε, αν θα ατονήσει το ενδιαφέρον  για τον  Καραγάτση, θα ατονήσει όχι επειδή το ζητάνε δέκα κανσελάκηδες  αλλά για δημογραφικούς, ας πούμε, λόγους.

Κλείνω με κάτι καραγατσικό αλλά όχι σχετικό με το θέμα μας, μια προσωπική μικροπεριπέτεια. Μια-δυο μέρες πριν ξεσπάσει η γενική Καραγατσιάδα, είχα στο Φέισμπουκ μια δική μου, σε στενό κύκλο. Την περασμένη Κυριακή, συγκεκριμένα, είδα στον τοίχο φίλης μιαν ανάρτηση για τον Λαπαθιώτη και τον Καραγάτση, που ήταν αυτολεξεί  παρμένη από παλιότερο άρθρο του ιστολογίου μας. Όπως είδα, η φίλη έλεγε ότι την είχε πάρει  από  τον  «φίλο Πάνο Ο.» [παραλείπω το επώνυμο]. Ο μπαγάσας, που είναι και αριστερός,  είχε πάρει το παλιό μου άρθρο, είχε σβήσει τις δυο πρώτες παραγράφους,  που είχαν προσωπικές αναφορές, είχε επίσης σβήσει,  στη φράση «Νομίζω ότι η λέξη που ταιριάζει καλύτερα….» το «Νομίζω ότι», είχε βάλει έναν  δικό του τίτλο, και άρχισε άκοπα να  δρέπει τα λάικ και τις κοινοποιήσεις, χωρίς καμιά αναγνώριση  της πηγής. Ίσως να  πιστεύει πως κάτι που δημοσιεύτηκε στο διαδίκτυο είναι αγνώστου πατρός και μητρός, ελεύθερο από δικαιώματα, έρμαιο -ένα άρθρο που θέλει ώρες για να γραφτεί, αλλά 5 μόνο λεπτά για να κλαπεί.

Με εξέπληξε ευχάριστα όμως ότι μέσα σε λίγα λεπτά, από τότε που κατάγγειλα την κλοπή (κλοπή είναι!) στον  τοίχο μου στο Φέισμπουκ, πολλοί κοινοί φίλοι με σχόλιά τους επέκριναν τον λεγάμενο, ανάμεσά τους και μερικοί που είχαν κοινοποιήσει το κλεμμένο κείμενο. Έτσι, ο λογοκλόπος δυο ώρες αργότερα κατέβασε την  ανάρτηση, αν  και θα βρείτε ακόμα ίχνη της στο Φέισμπουκ από τις αναδημοσιεύσεις.

Προς στιγμήν σκέφτηκα να  ανεβάσω ξανά, την περασμένη Δευτέρα, το άρθρο περί Λαπαθιώτη και Καραγάτση, αυτό που είχε «δανειστεί» ο λογοκλόπος, και ν΄ αφηγηθώ ταυτόχρονα την ιστορία, αλλά είχα ήδη γράψει το δευτεριάτικο άρθρο και λυπήθηκα να αλλάξω τον προγραμματισμό. Και αφού στο μεταξύ ξέσπασε η Καραγατσιάδα, μ’ ένα  σμπάρο δυο τρυγόνια, διηγήθηκα και την ιστορία της λογοκλοπής.

Ωστόσο,  το παλιό εκείνο άρθρο του ιστολογίου, παραπέμπει στην αρχή του σε ένα παλιότερο άρθρο της Άντειας Φραντζή για μια προγενέστερη «συνάντηση» Λαπαθιώτη και Καραγάτση. Εκείνο το άρθρο,  δημοσιευμένο στο τελευταίο (κυριολεκτικά) τεύχος του Αντί, το είχα  ανεβάσει στον  παλιό μου  ιστότοπο με δικόν μου σχολιασμό. Μια και ο παλιός μου ιστότοπος δεν λειτουργεί πια και δεν ξέρω προς το παρόν αν και πότε θα ξαναλειτουργήσει, ίσως μια από τις επόμενες Κυριακές να ανεβάσω εδώ και εκείνο το άρθρο.