Μαρκεζίνης, η τελευταία απογοήτευση

Προσοχή, ακολουθεί εντελώς ανεπίκαιρη δημοσίευση!

Ο Σπύρος Μαρκεζίνης πρέπει να γοήτευσε και μετά ν’ απογοήτευσε πολλούς στη ζωή του. Άλλοι θ’ απογοητεύτηκαν όταν το λαμπρό αυτό μυαλό δεν κατάφερε να συγκρατήσει τα νεύρα του και ήρθε σε σύγκρουση με τον Παπάγο, με αποτέλεσμα από πιθανότερος διάδοχός του στην πρωθυπουργία να βρεθεί εκτός κόμματος. Άλλοι, όταν το μικρό Κόμμα Προοδευτικών στη δεκαετία του 1960 άλλαζε συμμάχους, πότε με την ΕΚ, πότε με την ΕΡΕ και τους αποστάτες. Οι πιο πολλοί, όταν στάθηκε πρόθυμος δοτός πρωθυπουργός στα παιχνίδια «εκδημοκρατισμού» του Παπαδόπουλου. Κάποιοι άλλοι θα απογοητεύτηκαν όταν έγινε, μετά τη μεταπολίτευση, ο επίσημος εκφραστής των νοσταλγών της χούντας.

Επειδή εγώ είμαι κάπως μικρότερος, απογοητεύτηκα από τον Σπύρο Μαρκεζίνη μετά θάνατον, και μάλιστα πριν από δεκαπέντε μέρες. Εξηγούμαι: Όταν ήμουν περίπου δέκα χρονών, ο πατέρας μου έφερε στο σπίτι, σε τέσσερις τόμους με γυαλιστερό κόκκινο εξώφυλλο την Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας [sic] Ελλάδος. Αμέσως άρχισα να φυλλομετρώ τον πρώτο τόμο του βιβλίου. Μου έκαναν μεγάλη εντύπωση οι ωραίες έγχρωμες αγγλικές γελοιογραφίες της περιόδου της επανάστασης του 1821, που παρουσίαζαν π.χ. την Τουρκία σαν γαλοπούλα (διότι Turkey) να κυνηγάει να καταβροχθίσει το κομμάτι λίπος-Ελλάδα (grease-Greece), αλλά το κείμενο ήταν πυκνό και με μικρά γράμματα κι είχε ένα σωρό άγνωστα ονόματα, οπότε επέστρεψα στον Ιούλιο Βερν. Ωστόσο, στο μυαλό μου οι τέσσερις κόκκινοι τόμοι προσλάβαν κύρος αναμφισβήτητο.

Ύστερα ο Μαρκεζίνης συνεργάστηκε με τη δικτατορία. Λέγαν όλοι «Σπυριδούλα-δούλα», άσχετο αν κάποιοι εξακολουθούσαν να τον παραδέχονται για δυνατό μυαλό. Το παρατσούκλι Σπυριδούλα το είχε βγάλει ο Μποστ, θυμίζοντας μια ιστορία της δεκαετίας του 1960, με τη μικρή Σπυριδούλα, την υπηρέτρια που την έκαιγαν με το σίδερο τα αφεντικά της. Παρόλο που είχαν περάσει πολλά χρόνια, ο κόσμος το θυμήθηκε και το καθιέρωσε. Δείτε και τη γελοιογραφία.

Τέλος πάντων, με το ένα και με το άλλο δεν ξανάνοιξα τους τόμους της Ιστορίας, παρά μόνο σπάνια και φευγαλέα.  Ύστερα έφυγα από το πατρικό σπίτι, πέρασαν τα χρόνια, πάντα όμως μου είχε μείνει η εντύπωση πως θ’ αποτελεί ο Μαρκεζίνης μιαν έγκυρη πηγή. Τυχαίνει τώρα τελευταία να μ’ απασχολεί η περίοδος 1915-1921. Είχα ανατρέξει σε διάφορες πηγές, όχι όμως στον Μαρκεζίνη. Με είχε ιδιαίτερα εκνευρίσει η έλλειψη στοιχείων για τις εκλογές του 1920. Ξαναπήγα λοιπόν στην πατρική βιβλιοθήκη, με την προσδοκία ότι εκεί θα έβρισκα κάποια στοιχεία παραπάνω -και τότε γνώρισα την απογοήτευση.

Πρώτα-πρώτα, ενώ ο τρίτος τόμος υποτίθεται ότι καλύπτει την περίοδο 1910-1922 και ο τέταρτος την περίοδο 1923-1964, στην πραγματικότητα ο τρίτος τόμος τελειώνει το 1915 και ο τέταρτος… στις εκλογές του 1920! Η περίοδος μετά το 1920 καλύπτεται τηλεγραφικά σε ένα πυκνό πεντασέλιδο, καλογραμμένο βέβαια αλλά ούτε κατά διάνοια αυτό που περιμένει κανείς από μια ιστορία. Για να είμαι δίκαιος, υπάρχει και χορταστικό επίμετρο με πρωτογενή κείμενα, μερικά από τα οποία καλύπτουν την περίοδο της Μικρασιατικής Εκστρατείας και καταστροφής –αλλά τα πρωτογενή κείμενα, όσο κι αν είναι αναντικατάστατα, δεν είναι ιστορία.

Από κάποιες ενδείξεις συνάγεται ότι ο Μαρκεζίνης είχε σκοπό να γράψει κι άλλους τόμους –για παράδειγμα, στην απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου το 1920 έχει μια νύξη για την επόμενη του 1933. Όμως δεν τους έγραψε και η εκ μέρους του εκδότη παραπλανητική επισήμανση των τόμων αγγίζει τα όρια της απάτης.

Δεύτερη απογοήτευση, το περιεχόμενο. Η περίοδος που μ’ ενδιαφέρει καλύπτεται αφενός με το σταγονόμετρο και αφετέρου με παραταξιακό πνεύμα. Δύο παραδείγματα. Ξεμπερδεύει με τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 σε μία σελίδα, χωρίς να αναφέρει καν τα αποτελέσματα (πόσες έδρες πήραν οι δυο παρατάξεις) ή τη συμμετοχή του ΣΕΚΕ. Δεύτερον, στα Νοεμβριανά του 1916 αποσιωπά σχεδόν τελείως τα έκτροπα, τους 35 βεβαιωμένους νεκρούς. Στέκεται μόνο στον προπηλακισμό του δήμαρχου Αθηναίων Εμμ. Μπενάκη. Γενικά, αυτός ο τέταρτος τόμος μου έδωσε την εντύπωση ότι έμεινε μισοτελειωμένος.

Δεν αποκλείεται τα παλιότερα χρόνια, τον 19ο αιώνα εννοώ, που τα πολιτικά τους πάθη όσο και να πεις έχουν κατασιγάσει, να τα αφηγείται ο Μαρκεζίνης με περισσότερη αντικειμενικότητα. Αλλά για την περίοδο 1915-1921 που μ’ ενδιέφερε, ο Μαρκεζίνης μ’ απογοήτευσε.

Με την ευκαιρία που αναρτώ αυτό το κομμάτι, έβαλα και κανα-δυο εικόνες. Η γελοιογραφία του Μητρόπουλου είναι από τα Νέα στις 4.10.73, μόλις είχε ανακοινωθεί η δοτή πρωθυπουργία Μαρκεζίνη (και δοτή και δετή, έλεγαν πολλοί τότε). Του Μποστ είναι αρχικά από τον Ταχυδρόμο και μετά από το λεύκωμα «Σκίτσα 73-74», απ’ όπου προσπάθησα να το σκανάρω, με μέτρια όπως βλέπετε αποτέλεσμα, επειδή το βιβλίο αυτό έχει σχήμα πολύ πίζουλο, καθόλου ματζόβολο. Η φωτογραφία είναι από τον δεύτερο τόμο των απομνημονευμάτων της Ελένης Βλάχου, που ήταν φίλη του Μαρκεζίνη.