Ο Γ. Γεωργαλάς και τα 6 εκατομμύρια λέξεις της αρχαίας ελληνικής

Πριν από μερικά χρόνια (το 2002) είχα δημοσιεύσει στον παλιό μου ιστότοπο ένα άρθρο για τον «μύθο των 6 εκατομμυρίων λέξεων» της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (για να είμαι ακριβής, το κείμενο που βλέπετε σήμερα στη θέση αυτή είναι ξαναδουλεμένο, όπως δημοσιεύτηκε το 2007 στο βιβλίο μου «Γλώσσα μετ’ εμποδίων«). Στο άρθρο μου εκείνο ασκούσα κριτική στις θέσεις ορισμένων ελληνοκεντρικών ερευνητών, μεταξύ των οποίων και ο Γ. Γεωργαλάς, ότι, τάχα, η αρχαία ελληνική έχει 5-6 εκατομμύρια λέξεις. Προχτές, πήρα ένα ηλεμήνυμα από τον κ. Γεώργιο Γεωργαλά, στο οποίο απαντά στο άρθρο μου. Επειδή η απάντησή του είναι διατυπωμένη υπό τύπον άρθρου, το οποίο φαίνεται πως κάπου θα δημοσιευτεί, θεώρησα θεμιτό να την αναδημοσιεύσω εδώ και να απαντήσω, όσο πιο σύντομα μπορώ. Το κείμενο του κ. Γεωργαλά το παραθετω ολόκληρο στο τέλος χωρίς να αλλάξω ούτε ένα γιώτα -άφησα το πολυτονικό του, αλλά τις υπογεγραμμένες δεν τις αφαίρεσα εγώ, έλειπαν εξαρχής.

Στην απάντησή του, που έχει τίτλο «Γλώσσα και ήθος», ο κ. Γ. παραδέχεται ότι έχω δίκιο όταν επισημαίνω πως είναι λάθος τα περί 6 εκατ. λέξεων, αλλά με κατηγορεί για τον «ανεπίτρεπτο ισχυρισμό» ότι η ελληνική δεν είναι η αρχαιότερη, πλουσιότερη, καλύτερα οργανωμένη από τις «ιαπετικές» γλώσσες. Επίσης με κατηγορεί για «απρέπεια», επειδή τον χαρακτήρισα χουντοδιανοούμενο και για εμπάθεια απέναντι σε όσους έστω και με υπερβολές θαυμάζουν την ελληνική γλώσσα.

Ας απαντήσω. Καταρχάς, χαίρομαι ειλικρινά που ο κ. Γεωργαλάς συμφωνεί μαζί μου στο θέμα που ήταν το βασικό αντικείμενο του άρθρου μου, ότι η ελληνική γλώσσα δεν έχει 5-6 εκατ. λέξεις και ότι είναι λάθος να ταυτίζεται το πλήθος λέξεων που έχει καταγράψει το TLG με τις λέξεις-λήμματα της γλώσσας. Συγχαίρω τον κ. Γ. για την παρρησία με την οποία αναγνωρίζει το λάθος, αλλά του συνιστώ να δημοσιοποιήσει ευρύτερα τη διόρθωση, διότι ίσως έχει πάρει κόσμο στο λαιμό του, κόσμο που διάβασε το βιβλίο του κ. Γεωργαλά και πίστεψε το απίθανο νούμερο των 6 εκατ. λέξεων (σκέφτομαι π.χ. τον ακαδημαϊκό κ. Κουνάδη).

Για τον «ανεπίτρεπτο ισχυρισμό» μου ότι η ελληνική δεν είναι η αρχαιότερη, πλουσιότερη κτλ. γλώσσα -λυπάμαι, αλλά στο άρθρο μου δεν ασχολούμαι με αυτό το θέμα -λέω μόνο ότι οι καταγραμμένες λέξεις της αρχαίας ελληνικής είναι  πολύ λιγότερες από τις λέξεις της αγγλικής, και κατά πάσα πιθανότητα και από τις λέξεις της νέας ελληνικής και αμέσως μετά επισημαίνω ότι είναι βεβαίως άδικο να συγκρίνουμε μια αρχαία γλώσσα, έστω και ικανοποιητικά παραδομένη, όπως η ελληνική, με μια νέα που εμπλουτίζεται διαρκώς από την ακένωτη δεξαμενή των νεολογισμών και των δανείων. Ωστόσο, δέχομαι την κατηγορία του κ. Γ. ότι είμαι οπαδός του εξισωτισμού -αλλά δεν το θεωρώ μομφή. Δεν δέχομαι όμως τη μομφή ότι διάλεξα αυτό το λάθος από όλο τον όγκο του βιβλίου του, διότι δεν κάνω κριτική του βιβλίου του συνολικά -αλλά μόνο της θέσης του για τα 6 εκατ. λέξεις.

Παρεμπιπτόντως, οι λέξεις comedy, tragedy, lyric της αγγλικής είναι βεβαίως αγγλικές, όπως είναι ελληνικές οι λέξεις αγγαρεία, αρραβών, χιτών, σινδών της ελληνικής. Κι ούτε βέβαια συμφωνώ ότι η μορφική πολυπλοκότητα μιας γλώσσας συνιστά τελειότητα! Αλλιώς, θα έπρεπε να σκεφτούμε ότι η κλασική ελληνική του χρυσού αιώνα ήταν χαμηλότερου επιπέδου και λιγότερο εξελιγμένη από την πανάρχαιη ελληνική, αφού είχε χάσει τις 3 από τις οχτώ πτώσεις!

Για την εμπάθεια και την απρέπεια: κι ο ίδιος ο κ. Γ. φαίνεται να παραδέχεται ότι ο χαρακτηρισμός «χουντοδιανοούμενος» είναι ακριβής. Και λέω ότι φαίνεται να το παραδέχεται, επειδή παραλληλίζει την περίπτωσή του με του Έζρα Πάουντ, ο οποίος όντως διέπραξε όσα του καταλογίζονται. Έτσι κι αλλιώς όμως, δεν χρησιμοποίησα τον χαρακτηρισμό «χουντοδιανοούμενος» και «θεωρητικός της Χούντας» ως επιχείρημα -τον χρησιμοποίησα ως περιγραφή. Και δεν απέρριψα τις θέσεις του κ. Γ. επειδή ο ίδιος ήταν χουντοδιανοούμενος αλλά επειδή οι θέσεις του ήταν λανθασμένες -όπως άλλωστε και ο ίδιος αναγνώρισε! Παραδέχομαι βέβαια ότι είμαι ειρωνικός απέναντι σε όσους διαδίδουν εξωφρενικά ψέματα για την ελληνική γλώσσα, αλλά… εκείνοι άρχισαν πρώτοι. Προτιμώ τον δηκτικό επιστήμονα από τον μελιστάλαχτο κομπογιανίτη.

Πριν παραθέσω την απάντηση του κ. Γεωργαλά, δύο ακόμα επισημάνσεις: πρώτον, είναι ένα ζήτημα που αξίζει συζήτηση αν η αξιολόγηση του Πάουντ ή του Σελίν ως ποιητή επηρεάζεται από τη φασιστική και αντισημιτική τους δράση. Δεύτερον, για όσους διάβασαν το παλιό μου άρθρο, πρέπει να πω ότι έχει ένα λάθος: ο αριθμός των καταγραμμένων λέξεων της αρχαίας ελληνικής ως την Άλωση δεν είναι 150-160 χιλιάδες, όπως γράφω εκεί, αλλά περίπου 200.000, όπως προέκυψε από ενδελεχή ανάλυση του ζητήματος που έγινε σε σειρά σημειωμάτων στο ιστολόγιο του Νίκου Νικολάου. (Δείτε για παράδειγμα εδώ: χωρίς κύρια ονόματα, πέφτουμε στις 170.000 λέξεις).

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΗΘΟΣ

(Ἀπάντησις στόν κ. Νίκο Σαραντάκο)

Ὁ κ. Ν. Σαραντάκος παρουσίασε κείμενο του, γιά τόν «Μῦθο τῶν 6 ἑκ. λέξεων» (τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας). Περιέχει:

α) Μίαν ὀρθήν ἐπισήμανσιν
β) Ἕναν ἀνεπίτρεπτον ἰσχυρισμόν
γ) Μίαν ἀπρέπειαν.

α). Ὀρθῶς ἐπισημαίνει ὅτι ἡ ἀποθησαύρισις ἀπό τό πανεπιστήμιο τῆς Καλιφόρνιας 6 ἑκ. ἑλληνικῶν λέξεων δέν συνεπάγεται ὅτι τόσες λέξεις ἔχει ἡ γλὠσσα μας. Διότι τό πανεπιστήμιο ἀπεθησαύρισε ἔργα τῆς Ἑλληνικῆς Γραμματείας πού ἀποτελοῦνται ἀπό 6 ἑκ. λέξεις, ἀλλά ἡ ἴδια λέξις, ὅπως εἶναι φυσικό ἐπαναλαμβάνεται πολλάκις. Ἔχει λοιπόν δίκαιο.

Ὅμως ἡ ἀρχική ἀνακοίνωσις τοῦ πανεπιστημίου ὅπως κατεχωρήθη σέ διεθνῆ καί ἑλληνικά ἔντυπα, δέν τό διευκρίνιζε. Καί ἐδημιουργήθη ἐσφαλμένη ἐντύπωσις. Ἤδη καί εγώ εἶχα διαπιστώσει τό λάθος.

β). Ὁ κ. Σαραντάκος ὅμως, δέν ἀρκεῖται στήν ἐπισήμανσιν. Ἐκμεταλλεύεται τό λάθος γιά νά δώση τόν ἰσχυρισμόν ὅτι ἡ ἑλληνική δέν εἶναι ἡ ἀρχαιότερη, πλουσιότερη, καλύτερα ὠργανωμένη ἀπό τίς ἰαπετικές γλῶσσες. Ἀμφισβητεῖ ἀκόμη καί τό ὅτι ἔχει λεξιλόγιο πλουσιότερον τῆς ἀγγλικῆς. Καί βάλλει κατά τῶν «ἑλληναράδων» «ἐθνικιστῶν»  καί γιά τήν ἐκτίμησί τους πρός τήν γλώσσα μας. Ἐφαρμόζει ἕνα τέχνασμα κοινῆς προπαγάνδας = ἐπισημαίνει στά 100 λεγόμενα τοῦ ἀντιπάλου του, 1 σφάλμα καί τό γενικεύει γιά νά καταρρίψη τό σύνολον τῶν ἐπιχειρημάτων τῆς ἄλλης πλευρᾶς, χωρίς νά τά ἐξετάζη. Ἡ γενίκευσις ὅμως συνιστᾶ μέγιστον πνευματικόν ἁμάρτημα, διότι δι’αὐτῆς τά πάντα διαστρέφονται. Θυμίζει τόν Ἄγγλον πού ἀπό τό φινιστρίνι τοῦ πλοίου, εἶδε σέ γαλλικό λιμάνι μία γυναίκα χοντρή, πού φοροῦσε τσόκαρα, κρατοῦσε καλάθι μέ ψάρια καί μασουλοῦσε μῆλο. Καί ἔγραψε: «Οἱ Γαλλίδες εἶναι χοντρές, φορᾶνε τσόκαρα, τρῶνε μῆλα καί βρωμάνε ψαρίλα».

Τό βιβλίο μου «Ἰνδοευρωπαῖοι ἤ Αἰγαῖοι;» ἔχει 250 σελίδες, τῶν 30 σειρῶν  ἤτοι 7.500 σειρές. Ἀπό αὐτές σέ 6, ἀναφέρω ὅτι τό παν. τῆς Καλιφόρνια ἀπεθησαύρισε 6 ἑκ. λέξεις τῆς ἑλληνικῆς, παραθέτω δηλαδή τήν ἀνακοίνωσιν τοῦ πανεπιστημίου. Ὁ κ. Σαραντάκος, ἀπό αὐτές τίς 6 γραμμές, ὁδηγεῖται στήν ἀπόρριψιν τῆς ὑπεροχῆς τῆς ἑλληνικῆς. Ὅλα τά ἄλλα γραφόμενά μου, τά ἀγνοεῖ.

Ἀσχέτως, ὅμως πρός τήν ὀρθήν ἐπισήμανσίν του, ἡ ἑλληνική εἶναι ἡ ὑπερέχουσα γλώσσα, ἡ ὁποία ἐπηρέασε βαθύτατα καί πολλαπλῶς ὅλες τίς ἰαπετικές γλῶσσες (τίς ἐσφαλμένως ἀποκληθεῖσες «ἰνδοευρωπαϊκές»).

Ἐπειδή ἀμφισβητεῖ ὅτι ἡ ἑλληνική ἔχει μεγαλύτερο λεξιλόγιο ἀπό τήν …ἀγγλικήν, δέν ἔχει παρά νά ἀντιπαραβάλη λεξικά τῶν δύο γλωσσῶν καί καθώς εἶναι ἱκανότατος στήν ἀριθμητική, νά μετρήση.

Ὁ καθηγητής (Ὀξφόρδης) R. Livingstone γράφει ὅτι προσπερνώντας, σέ δρόμο τοῦ Λονδίνου, τό Lyric Theatre, διαπίστωσε ὅτι ἀνέβαζε μίαν tragedy καί μίαν comedy στίς ὁποῖες προηγεῖτο prologue. Τά ἔργα εἶχαν dialogues, characters, metres, choros, orchestra. Καί συνεχίζει τήν παράθεσιν λέξεων ἐκ τῆς ἑλληνικῆς: elegia, dramatic, didactic, poetry, history, biography, rhetoric, aesthetic, epigram κλπ. Καί ἐξηγεῖ:

«Ὅταν ἐμφανίσθηκε ὁ Ὅμηρος, εὐρωπαϊκή φιλολογία δέν ὑπῆρχε» (“The Legacy of Greece”, 1921).

Ἡ γλώσσα τοῦ Ὁμήρου, εἶναι τόσον ὑψηλοῦ ἐπιπέδου, ὥστε προϋποθέτει ἐξέλιξιν χιλιετιῶν. Ἔχει 3 ἀριθμούς, 8 πτώσεις ὀνομάτων καί 8 χρόνους ρημάτων. Πόσες πτώσεις ἔχουν σήμερα οἱ διάφορες γλῶσσες καί πόσους χρόνους; ( Ἡ ἑβραϊκή λ.χ. ἔχει 2 χρόνους) ἐνῶ οἱ σημιτικές γραφές ἐξακολουθοῦν νά στεροῦνται φωνηέντων). Ὁ Snell Bruno διαπιστώνει: «Ἡ ἑλληνική γλώσσα εἶναι τό παρελθόν τῶν Εὐρωπαίων» («Ἡ Ἀνακάλυψις τοῦ Πνεύματος» 1975). Ὁ G. Murray, καθ. παν. Ὀξφόρδης γράφει: «Ἡ ἑλληνική εἶναι ἡ τελειότερη γλώσσα» (“The Value of Greece to the future of the World” 1929).

Ἡ ἑλληνική εἶναι ἡ ἀρχαιότερη γλώσσα, ἡ πρώτη πού ἐξεφράσθη γραπτῶς, αὐτή πού ἔχει τίς περισσότερες μη δάνειες λέξεις. (D. Page «Ἰλιάς καί Ἱστοριά») Εἶναι αὐτή πού ἔδωσε τίς ὀνομασίες ζώων, φυτῶν, καρπῶν, αὐτή πού ἐπηρέασε τήν  γενετική σύνθεσι τῶν ἰαπετικῶν γλωσσῶν, ἡ ἔχουσα τίς περισσότερες «πρωτογενεῖς» λέξεις (=μη συμβατικό νόημα), αὐτή ἀπό τήν ὁποίαν προέκυψαν γλωσσολογία (Πλάτων «Κρατύλος ἤ περί ὀνομάτων ὀρθότητος λογικός», ἡ γραμματική (Διονύσιος ὁ Θράξ τοῦ ὁποίου τό ἐγχειρίδιον ἐδιδάσκετο στά ἀγγλικά σχολεῖα ὡς τό 1901), αὐτή μέ τήν ὁποίαν ἐξεφράσθησαν οἱ μεγαλύτερες διάνοιες.

Πρίν ἀπό τόν Ὅμηρο ὑπῆρξαν πολλοί ποιητές καί πολλές ποιήτριες (βλέπε στό βιβλίο μου «Ἔρευνες γύρω ἀπό τόν Ὅμηρο» 1997). Πού σημαίνει ὅτι ἡ ἑλληνική τοῦ Ὁμήρου εἶχε ἤδη μεγάλην ἱστορία καί οἱ ἰδέες του πιστοποιοῦν ὅτι ἔρχονται ἀπό μεγάλο πολιτισμό. «Ἡ Ὁμηρική ἀντίληψις γιά τόν ἄνθρωπο εἶναι ἡ πρώτη βαθμίς τῆς εὐρωπαϊκῆς σκέψεως» (Snell Bruno). Αὐτά, ὅταν οἱ Εὐρωπιδεῖς χρησιμοποιοῦσαν γλῶσσες ὑποτυπώδεις.

Ὁ κ. Σαραντάκος τά ἀμφιβητεῖ ὅλα αὐτά μέ μέσον τόν «μῦθο τῶν 6 ἑκ. λέξεων». Εἶναι ὀπαδός τοῦ ἰσοπεδωτικοῦ ἐξισωτισμοῦ. Ἀρνεῖται τήν ὕπαρξιν διαφορῶν. Λαοί, ἔθνη, φυλές, ἄτομα, γλῶσσες, θρησκεῖες, ἤθη, πολιτισμοί εἶναι ἴσοι. Δέν δέχεται τήν ὕπαρξιν ἀνισότητος ἀξίας. Ἀλλά,χωρίς τήν ἀνισότητα δέν θά ὑπῆρχε ἐξέλιξις. Τά πάντα θά ἔμεναν ἀκίνητα.

Κάθε πρόσωπο κ.λ.π. εἶναι ἄξιον σεβασμοῦ. Αὐτό δέν σημαίνει ὅτι ὅλα τά πρόσωπα εἶναι ἴσης ἀξίας. Οὔτε οἱ λαοί.

γ). Ὁ κ. Ν. Σαραντάκος εἶναι ἐμπαθής. Γιά λόγους πού ἀδυνατῶ νά κατανοήσω, μισεῖ τούς θαυμάζοντες (ἔστω καί ὑπέρμετρα) τήν Ἑλληνικότητα. Καί τούς βομβαρδίζει μέ χαρακτηρισμούς «ἑλληναράς», «ἐθνικιστής», «περιθωριακός». Ἐμένα μέ ἀποκαλεῖ «χουντοδιανοούμενο». Ἀλλά τι σχέσιν ἔχουν τά πολιτικά πεπραγμένα ἑκάστου σέ μία μη-πολιτική συζήτησι ἤ καί διαφωνία; Κριτήριο τῆς ποιήσεως τοῦ Σεφέρη θά εἶναι ὅτι προΐστατο τῆς λογοκρισίας ἐπί Ι. Μεταξᾶ; Μιλώντας γιά τόν Ἔζρα Πάουντ ὡς ποιητή, θά ποῦμε ὅτι ἦταν «μεγάλος» ἤ «φασίστας»; Θά ἀποφανθοῦμε γιά τήν ἱκανότητα τοῦ Φόν Κάραγιαν νά διευθύνη ὀρχήστρα μέ ὁδηγόν μας ὅτι ἦταν μέλος τοῦ ναζιστικοῦ κόμματος; Σέ συζήτησι ἐπιστημονική εἶναι ἀνεπίτρεπτη ἡ προσφυγή σέ χαρακτηρισμούς ἄλλης κατηγορίας. Δέν θά ἀπορρίψουμε τίς ἰδέες ἀστρονόμου, μαθηματικοῦ ἤ ἰατροῦ στόν τομέα του ἐπειδή διαφωνοῦμε μέ τίς πολιτικές του ἀντιλήψεις. Ὡς ἐπιστήμων δέν κρίνεται κάποιος ἀπό τό τι ψηφίζει. Ἡ προσφυγή σέ χαρακτηρισμούς προδίδει ἀδυναμίαν ἐπιχειρημάτων. Καί ἀποτελοῦν μαρτυρία γιά τό ἦθος ἐκείνου πού προσφεύγει σ’αὐτήν.

Γ. Γεωργαλᾶς.