Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε!

 

Δεν σας βρίζω, ή τουλάχιστον δεν σας βρίζω εγώ. Πρόκειται για τον τίτλο ενός βιβλίου που κυκλοφόρησε τελευταία· ίσως το έχετε ακούσει, διότι το είδα να συμπεριλαμβάνεται σε πίνακες βιβλίων που έκαναν καλές πωλήσεις (ευπώλητα δεν πρόκειται να τα πω): πρόκειται για το βιβλίο του Νίκου Μπογιόπουλου «Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Λιβάνη, με τον γερο-Μαρξ στο εξώφυλλο και με υπότιτλο που διευκρινίζει σε ποιους απευθύνεται η φράση του τίτλου: Μια ευγενική απάντηση στους πραιτωριανούς του Μνημονίου. Στον πρόλογο, ο συγγραφέας αφιερώνει τον τίτλο στους «ενσωματωμένους φιλοσόφους».

Ο Μπογιόπουλος είναι γνωστός δημοσιογράφος στον Ριζοσπάστη, όπου τα τελευταία χρόνια γράφει καθημερινά μια επώνυμη στήλη που ξεχωρίζει. Υποθέτω πως τα κείμενα στην εφημερίδα αποτέλεσαν το υλικό για να γραφτεί το βιβλίο, αλλά ξαναδουλεμένα και ενοποιημένα –δεν πρόκειται για συλλογή σκόρπιων άρθρων, αλλά για μελέτη με αρχή, μέση και τέλος. Ο τίτλος, όπως πολλοί ξέρετε, είναι παράφραση της φράσης It’s the economy, stupid!, που σημάδεψε την αμερικάνικη προεκλογική εκστρατεία του 1992, όταν ο Μπους ο πρεσβύτερος, τροπαιούχος από τη στρατιωτική νίκη στον Περσικό κόλπο έχασε από τον Κλίντον επειδή θεωρήθηκε ότι παραμέλησε την οικονομία, που είχε πέσει σε ύφεση.

Η φράση αυτή από τότε έχει γνωρίσει αμέτρητες παραφράσεις· αν όμως εστιαστούμε στο γιατί άραγε ένας Έλληνας κομμουνιστής συγγραφέας να βάζει τίτλο μιαν αμερικανιά θα αδικήσουμε το βιβλίο, που είναι μια καλογραμμένη μελέτη για την κρίση που έχει ξεσπάσει από το 2008 και μετά· όχι ειδικά την ελληνική κρίση, αφού το φαινόμενο είναι σχεδόν παγκόσμιο. Ο συγγραφέας πράγματι εναλλάσσει κεφάλαια «ελληνικού» ενδιαφέροντος με άλλα που δίνουν την ευρύτερη οπτική, όπως επίσης συνδυάζει την αναδρομή στην ιστορία με την ανάλυση της σημερινής ελληνικής πραγματικότητας (υπάρχουν στοιχεία μέχρι και για την άνοιξη του 2011).

Ο Μπογιόπουλος βέβαια δεν είναι ουδέτερος ή αμερόληπτος –και ποιος είναι, άλλωστε, σε ένα τέτοιο θέμα– και εκθέτει τις απόψεις του με τη σιγουριά (και έπαρση θα την έλεγε κανείς σε μερικά σημεία) του ανθρώπου που πιστεύει πως έχει δίκιο. Όπως αναφέρει στον πρόλογο, το βιβλίο του είναι η ελάχιστη συμβολή ενός μαρξιστή «γραφιά» (δικά του τα εισαγωγικά) να τεκμηριώσει την αναγκαιότητα να αλλάξει ο κόσμος.

Αν και η οικονομία δεν είναι το φόρτε μου, το βιβλίο του Μπογιόπουλου το χάρηκα διότι τεκμηριώνει με εύληπτο τρόπο τη μαρξιστική άποψη για τον χαρακτήρα των καπιταλιστικών κρίσεων λόγω της πτώσης του ποσοστού κέρδους, και γιατί (νομίζω πως) αποδεικνύει ότι η κρίση δεν είναι αποκλειστικά ελληνική και δεν οφείλεται στην ελληνική τεμπελιά ή καθυστέρηση ή διαφθορά ή στο ούζο και το συρτάκι, αλλά ότι πρόκειται για πολύ ευρύτερο, σχεδόν παγκόσμιο φαινόμενο. Κατά τον Μπογιόπουλο, επίσης, δεν πρόκειται για κρίση που οφείλεται στη διαφθορά ή στις υπερβάσεις του χρηματιστηριακού καπιταλισμού ή στον καπιταλισμό-καζίνο· αυτά δεν είναι οι κακοήθεις νεοπλασίες του καπιταλισμού, κατά τον συγγραφέα, αλλά σύμφυτα με τον καπιταλισμό φαινόμενα.

Στα θετικά του βιβλίου είναι ότι εξηγεί τις οικονομικές έννοιες με τρόπο που να μην απωθεί τον αμύητο και ενώ δεν φοβάται να παραθέτει εκτενή αποσπάσματα κυρίως από τον Μαρξ βρίσκει τον τρόπο να μην κουράζει. Κι ένα απόσπασμα που πρόσεξα, από τον Μαρξ, για το χρέος: το μοναδικό κομμάτι του λεγόμενου εθνικού πλούτου, που στους σύγχρονους λαούς ανήκει πραγματικά στο σύνολο του λαού είναι το δημόσιο χρέος τους.

Ωστόσο, δεν περιφρονεί ο συγγραφέας και τη σημερινή πραγματικότητα· έτσι, για παράδειγμα, χρησιμοποιεί εξαντλητικά τους αριθμούς για να αναλύσει την κατάσταση στη χώρα, π.χ. για να απαντήσει στο ερώτημα Τα δάνεια πάνε στους μισθούς ή οι μισθοί στα δάνεια; (το δεύτερο, όπως ίσως υποθέσατε). Πειστική είναι η γλώσσα των αριθμών και σε σχέση π.χ. με το μοίρασμα της πίτας. Για παράδειγμα, όπως γράφει ο Μπογιόπουλος (σελ. 302) το 1990 το ΑΕΠ της Ελλάδας ήταν 38 δισεκ. ευρώ και το 2007 ανήλθε σε 208 δισεκ. δηλ. αυξήθηκε 5,5 φορές. Την ίδια περίοδο, τα κέρδη των επιχειρήσεων αυξήθηκαν από 575 εκατ. σε 16 δισεκ. ευρώ, δηλ. 28 φορές, ενώ το βασικό ημερομίσθιο του ανειδίκευτου εργάτη μόλις διπλασιάστηκε.

Η τεκμηρίωση του βιβλίου συνήθως είναι καλή, ώστε να μπορεί κανείς να ανατρέξει, αν έχει όρεξη, στις πρωτογενείς πηγές. Γι’ αυτό και με ενόχλησε η εξαίρεση (σ. 173) όπου διατυπώνεται χωρίς τεκμηρίωση μια σοβαρή κατηγορία, ότι στις ΗΠΑ διακόπηκε η χρηματοδότηση ερευνών στον καρκίνο επειδή αντιδρούσαν οι ασφαλιστικές εταιρείες και οι φαρμακοβιομηχανίες. Και για να μην ξεχνάμε και τις δικές μας τις εμμονές, είδα ότι αποδίδεται στον Σουρή ο στίχος «τ’ αγγειά γινήκαν θυμιατά…», ενώ κατά την άποψή μου δεν είναι του Σουρή αλλά ανώνυμη λαϊκή παροιμιακή φράση–αλλά βέβαια εδώ δεν φταίει ο Μπογιόπουλος, και αλλού έχω δει στο Διαδίκτυο να αποδίδεται ο στίχος στον Σουρή, έναν ανύπαρκτο Σουρή του Διαδικτύου.

Ένα άλλο που θα μπορούσε κανείς να καταλογίσει ως αρνητικό στο βιβλίο είναι ότι είναι αρκετά πιο συνοπτικό στις ενότητες που αφορούν το «διά ταύτα», το τι πρέπει να γίνει. Βέβαια, αφού ο Μπογιόπουλος παραπέμπει στη συνολική πρόταση του ΚΚΕ, που μπορεί κανείς να τη βρει και αλλού, εξηγείται η συνοπτικότητα. Μην ξεχνάμε πως το βιβλίο έχει ήδη 480 σελίδες. Και αντιγράφω, για να δείτε λίγο το στυλ, την τελευταία σελίδα του βιβλίου (πλην επιλόγου):

Φυσικά δε μας διαφεύγει ο «φιλικός» αντίλογος των χορτάτων της αντίπερα όχθης. Με λεπτή ταξική ειρωνεία διατείνονται, καθώς χορεύουν το καθεστωτικό τους βαλς, ότι η προοπτική μιας Ελλάδας και ενός κόσμου χωρίς εκμεταλλευτές και καταπιεζόμενους, χωρίς πλούσιους και φτωχούς, χωρίς κεφαλαιοκράτες «αφέντες» και μισθωτούς «δούλους», στην καλύτερη περίπτωση συνιστά δονκιχοτισμό και ουτοπία. Εξίσου «φιλικά», λοιπόν, απαντάμε: «Ένας χάρτης του κόσμου που δεν περιέχει την Ουτοπία δεν αξίζει να τον κοιτάξεις καν, γιατί αφήνει έξω τη μόνη χώρα όπου η Ανθρωπότητα πάντα θα προσγειώνεται. Κι όταν προσγειωθεί, κοιτάζει πέρα και, βλέποντας μια καλύτερη χώρα, ξεκινάει για εκεί. Πρόοδος είναι η υλοποίηση της μιας μετά την άλλη Ουτοπίας». Σίγουρα αυτή η «ουτοπική» πορεία αναδημιουργίας και αναγέννησης της Ελλάδας δεν είναι εύκολη. Είναι όμως μια πορεία απείρως ευκολότερη και –από άποψη αποτελεσμάτων– πρόδηλα ρεαλιστικότερη, σε αντίθεση με τον αδιέξοδο δρόμο των ανυπολόγιστων, μάταιων και αβάσταχτων θυσιών στις οποίες υποβάλλεται ο λαός και ο τόπος για να βγαίνουν κερδισμένοι οι πλουτοκράτες και το σάπιο πολιτικό τους σύστημα. Αυτή η Ελλάδα της λαϊκής εξουσίας και της λαϊκής οικονομίας, η Ελλάδα του σοσιαλιστικού δρόμου ανάπτυξης, είναι το πλέον ώριμο και ρεαλιστικό αίτημα των καιρών που «σαν θελήσει ποτέ ο λαός, τότε το πεπρωμένο θα προσκυνήσει».