Το κοφίνι του Μπάμπη και άλλα ετεροχρονισμένα μεζεδάκια

Ετεροχρονισμένα είναι τα μεζεδάκια μας επειδή χτες που ήταν η κανονική τους μέρα έπεφτε πρωτομηνιά κι έτσι έδωσαν τη θέση τους στο Μηνολόγιο του Δεκέμβρη. O Μπάμπης του τίτλου είναι ο Μπάμπης Παπαδημητρίου, ο γνωστός δημοσιογράφος της Καθημερινής. Το κοφίνι θα το δούμε σε λίγο, σαν κυρίως πιάτο δεν κάνει να το βάλουμε στην αρχή.

Το πρώτο μεζεδάκι μού το έστειλε ένας φίλος που μου έχει ξαναστείλει μαργαριτάρια και αναρωτιέται μήπως γερνάει ή τον πιάνουν γλωσσικές παραξενιές. Τον ενόχλησε ο τίτλος Στη φάκα 13 ποντικοί που «ξάφριζαν» βαλίτσες στο Σαρλ ντε Γκωλ του Παρισιού, σε άρθρο του in.gr, που τον χαρακτηρίζει «αποτυχημένο τίτλο, αντάξιο Σόμπολου παλαιάς κοπής», καθώς και τα εισαγωγικά στο «ξάφριζαν» -και εδώ έχει απόλυτο δίκιο, διότι με το να βάζει ο υλατζής εισαγωγικά στο «ξάφριζαν» είναι σαν να υπονοεί ότι οι αρχές έπιασαν πραγματικούς ποντικούς με πραγματική φάκα!

Ο δεύτερος τίτλος που παραξένεψε τον φίλο μου, πάλι από το in.gr, με έχει μπερδέψει λίγο: Η «μητέρα λιτότητα» Μέρκελ επικεφαλής στην γερμανική προεκλογική κούρσα. Όπως λέει και μέσα στο άρθρο, πολλοί αποκαλούν τη Μέρκελ «μητέρα λιτότητα» της Ευρ. Ένωσης. Έχω δει αρκετές φορές να αποκαλούν τη Μέρκελ μητέρα (Mutter Merkel) αλλά όταν είδα το «μητέρα λιτότητα» σκέφτηκα ότι θα είναι λογοπαίγνιο με τη Μάνα κουράγιο, τη Mutter Courage του Μπρεχτ -οπότε καλύτερα θα ήταν να αποδοθεί Μάνα λιτότητα. Όμως δεν βρίσκω στο γκουγκλ κανένα Mutter Austerität/Austerity, οπότε μάλλον λάθος υπέθεσα, και ούτε βρήκα το πρωτότυπο άρθρο για να δω πούθε εμπνεύστηκε ο συντάκτης τον τίτλο του.

Η σχιζολεξία της εβδομάδας από τον skai.gr, που έγραψε ότι η εκταμίευση της δόσης θα εγκριθεί από τη γερμανική βουλή «με τη διαδικασία του κατ’ επείγοντος«. Εκτός κι αν δεν είναι σχιζολεξία και απλώς σβήστηκε από λάθος μια λέξη, αν δηλαδή η αρχική φράση ήταν «με τη διαδικασία του κατ’ επίφαση επείγοντος».

Έχω διακηρύξει πολλές φορές την αντιπάθειά μου για όσους παίρνουν ξένες λέξεις που έχουν περάσει εδώ και δεκαετίες στο ελληνικό λεξιλόγιο και τις γράφουν στα ξένα, είτε για να δείξουν ότι ξέρουν αγγλικά είτε επειδή πιστεύουν (και εδώ είναι το επίφοβο) ότι οι ξένες λέξεις πρέπει να γράφονται με άλλο αλφάβητο για να μη μολυνθεί το ελληνικό. Προσοχή, εδώ δεν λέω για κύρια ονόματα, όπου έχει μια λογική η λατινογραφή (άσχετο αν κι εκεί δεν συμφωνώ). Λέω για κανονικές λέξεις, ενταγμένες σε κανονικό γραπτό κείμενο, ας πούμε «πήρα το trolley», «έγραψε στο blog του», «με κάλεσε στο party του», «από μικρή ήμουν η star του χωριού μου», «πέτυχε δύο goal». Αυτά (τα τρία πρώτα τα σκέφτηκα, τα άλλα δύο τα είδα στο γκουγκλ) με κάνουν και βγάζω σπυράκια. Μια εντελώς νέα ξένη λέξη ή μια λέξη ειδικής ορολογίας, που έχει τώρα αρχίσει να ακούγεται στα ελληνικά, θα το καταλάβαινα να λατινογράφεται -αν και δεν θα συμφωνούσα πάντοτε. (Εδώ κάποιοι θα έβαζαν το μπλογκ, που πράγματι συχνά το βλέπω γραμμένο στα ξένα, πολύ δε περισσότερο τους blogger). Αλλά το γκολ και το πάρτι ή η σταρ;

Τέλος πάντων, όλην αυτή την εισαγωγή την κάνω για να σας πω ότι στην πρόσφατη πανταχούσα του, στην οποία δίνει συγχαρητήρια στον πρωθυπουργό Αντ. Σαμαρά για τη συμφωνία της Κόσκο με τη HewlettPackard, ο μητροπολίτης Πειραιώς κ. Σεραφείμ καυτηριάζει την «κερδοσκοπία των γνωστών lobbys». Αλλά η λέξη λόμπι, σεβασμιότατε, έχει μπει στα ελληνικά εδώ και δεκαετίες (κατά σύμπτωση τη Δευτέρα θα ανεβάσω σχετικό άρθρο), ποιος ο λόγος να την γράψετε στα ξένα; Για να δείξετε ότι ξέρετε αγγλικά; Κι αν τη γράφετε, ποιος ο λόγος να της βάλετε και πληθυντικό; Για να δείξετε ότι δεν ξέρετε αγγλικά; Γιατί στα αγγλικά ο πληθυντικός είναι lobbies -εκτός κι αν θεωρείτε αιρετική την αγγλική γραμματική.

Και να πω τώρα για το κοφίνι του Μπάμπη Παπαδημητρίου. Σε πρόσφατο άρθρο του, όπου αναλύει για ποιο λόγο (κατά τη γνώμη του) τα αποτελέσματα της συνόδου κορυφής κατέφεραν πλήγματα στην αντιμνημονιακή προπαγάνδα, ο Μπ.Π. γράφει: Το δεύτερο καρφί στο «κοφίνι της φαιάς προπαγάνδας» είναι η μεγάλη -δέκα χρόνια- περίοδος χάριτος πριν ξεκινήσει η καταβολή τόκων. Η μνημειώδης αυτή πρόταση έχει δύο προβλήματα. Το ένα, που το λέω με επιφύλαξη, είναι ότι η περίοδος χάριτος, αν δεν κάνω λάθος (ας με διορθώσει όποιος ξέρει) δεν είναι άτοκη, όπως συνηθίζεται αλλού, δηλαδή ναι μεν δεν πληρώνουμε τόκους επί δέκα χρόνια, αλλά οι τόκοι λογαριάζονται και προστίθενται στο κεφάλαιο, οπότε είναι πολύ συζητήσιμη η χάρη που μας γίνεται. Ξαναλέω όμως ότι δεν είμαι βέβαιος.

Το δεύτερο, για το οποίο είμαι βέβαιος, είναι ότι το κοφίνι του Μπάμπη είναι… φέρετρο. Όπως σωστά λέει και ένας αναγνώστης στα σχόλια στην ιστοσελίδα της εφημερίδας: Κύριε Παπαδημητρίου, δεν ξέρω από ποιο κείμενο μεταφράσατε, αλλά το αγγλικό coffin μεταφράζεται σε «φέρετρο» στα ελληνικά και όχι κοφίνι. Πρόκειται φυσικά για τη γνωστή αγγλική έκφραση the (first, last) nail in the coffin που τη λέμε για ένα αποφασιστικό πλήγμα που δέχεται κάποιος ή κάτι. Μεταξύ άλλων είναι συχνή στις περιγραφές αθλητικών αγώνων.

Η λέξη coffin πράγματι ανάγεται στην ελληνική κόφινος, η οποία μέσω της λατινικής (cophinus) έχει διαδοθεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες, συχνά αλλάζοντας αρκετά μορφή ή σημασία. Πέρα από φέρετρο, μια άλλη λέξη της ίδιας οικογένειας είναι το coffer (και γαλλ. coffre), που σημαίνει χρηματοκιβώτιο και χρησιμοποιείται και για τον κρατικό κορβανά (στον πληθυντικό, coffers). Βέβαια, επειδή το coffer διαφέρει κάπως από τον κόφινο, μάλλον δεν κινδυνεύουμε να δούμε τον Μπάμπη να γράφει για τα άδεια κοφίνια του κράτους!

Δεν νομίζω πάντως ότι ο Μπάμπης Παπαδημητρίου μεταφράζει κείμενα που του στέλνουν άλλοι γραμμένα στα αγγλικά, αλλά το λάθος είναι εντυπωσιακό. Και δεν νομίζω να το έκανε επίτηδες για να κοροϊδέψει όσους το κάνουν λάθος (όπως μεγαλόψυχα υπέθεσε μια φίλη που το συζητησαμε στη Λεξιλογία, και γι’ αυτό το έβαλε, λέει, σε εισαγωγικά). Διότι σε περιγραφές αθλητικών αγώνων μπορεί πράγματι να ακούσετε ή να διαβάσετε ότι Το πέμπτο τρίποντο του Παπανικολάου ήταν το τελευταίο καρφί στο κοφίνι των Ιταλών (αυθεντικό εύρημα), αλλά από τα κορυφαία Μον Μπλαν της δημοσιογραφίας περιμένουμε πολύ λιγότερες μουτζούρες.

Τι καταλαβαίνετε αν διαβάσετε ότι «Ένας αυξανόμενος αριθμός των σχολείων στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αστυνομικούς περιαγωγής στους διαδρόμους τους»; Εγώ καταλαβαίνω ότι το πρωτότυπο έλεγε roaming policemen και ότι ο σκιτζής που το μετάφρασε δεν ξέρει πού πάνε τα τέσσερα. Όταν όμως είδα ολόκληρο το σχετικό άρθρο, κατάλαβα ότι κατά πάσα πιθανότητα το άρθρο έχει μεταφραστεί από μηχανάκι και όχι από ανθρωπάκι, οπότε είναι πολύ καλό -εκτός βέβαια αν το μετάφρασε μηχανάκι και μετά το διόρθωσε ανθρωπάκι.

Το άρθρο αυτό έχει τίτλο «Τα 29 σημάδια που δείχνουν ότι η Νέα Τάξη μεταμορφώνει την κοινωνία σε μια πλήρως ελεγχόμενη μάζα» και περιέχει το γνωστό τσουβάλιασμα από θεωρίες συνωμοσίας, παλαβομάρες και θεμιτές ανησυχίες. Στην πραγματικότητα όμως, φοβάμαι ότι τα σημάδια που δείχνουν ότι η Νέα Τάξη μεταμορφώνει την κοινωνία σε πλήρως ελεγχόμενη μάζα, δεν είναι 29 αλλά τριάντα. Το τριακοστό σημάδι είναι ότι πολλοί πιστεύουν τέτοια άρθρα.

Τις προάλλες στη Λεξιλογία συνειδητοποιήσαμε με φρίκη ότι στο γκουγκλ η αντιγραμματική φράση «προς πάσα ενδιαφερόμενο», που δεν την είχα ακούσει, βγάζει αρκετά περισσότερα ευρήματα από την σωστή φράση «προς πάντα ενδιαφερόμενο». Εδώ προφανώς έπαιξε ρόλο η μάγκικη έκφραση «ο πάσα ένας», δηλ. στο μυαλό εκείνων που γράφουν «προς πάσα ενδιαφερόμενο» μπορεί να βρίσκεται ένα «προς πάσα ένα ενδιαφερόμενο» (και πράγματι, το «προς πάσα ένα» βγάζει κάπου 1000 γκουγκλιές). Ωστόσο, έχω και μια παρατήρηση γκουγκλοστατιστικής. Ενώ είναι σωστό το συμπέρασμα του Δρα Ζίμπενμαλ ότι το «πας, πάσα, παν» έχει γίνει πλέον εντελώς αδιαφανές για πολλούς, θα ήταν, πιστεύω, παραπλανητικό να συμπεράνουμε ότι το «προς πάσα ενδιαφερόμενο» είναι «σωστότερο» επειδή γκουγκλοπλειοψηφεί. Παραπλανητικό, επειδή στην προκειμένη περίπτωση υπάρχουν πολύ περισσότεροι, εκατοντάδες χιλιάδες που, θέλοντας να γράψουν μια ειδοποίηση «προς πάντα ενδιαφερόμενο», προτίμησαν απλώς το πολύ πιο στρωτό «προς κάθε ενδιαφερόμενο».

Ένας παλιός φίλος έπιασε ένα ενδιαφέρον μαργαριτάρι στον Κ. Βεργόπουλο, ο οποίος σε συνέντευξή του στην Καθημερινή υποστήριξε ότι: Το στοιχείο που οδήγησε στην εμβάθυνση της κρίσης του 1930 δεν ήταν η αρχική χρηματιστηριακή κατάρρευση του 1929, αλλά οι πολιτικές που εφαρμόσθηκαν στην αντιμετώπισή της. Κοινός παρονομαστής δεν ήταν μόνον η μονεταριστική – φιλελεύθερη διαχείριση των χωρών, αλλά και ο εθνοκεντρισμός. Η μοιραία στρατηγική του 1930, δηλαδή το δόγμα «ζητιάνευε απ’ τον γείτονά σου», το beggar-thy-neighbour.

Σωστή είναι η άποψη γι’ αυτή την οικονομική πολιτική (υπάρχει και ομώνυμο παιχνίδι με χαρτιά), αλλά το αγγλικό beggar-thy-neighbour δεν σημαίνει «ζητιάνευε απ’ τον γείτονά σου» αλλά «κάνε ζητιάνο τον γείτονά σου», που φυσικά δεν είναι το ίδιο. Εκπλήσσομαι με το λάθος.

Πέθανε τις προάλλες σε ηλικία 89 χρονών ένας Γάλλος συγγραφέας, ο Ζοζέφ Μπιαλό (Joseph Bialot), Εβραίος που έκανε στο Άουσβιτς και στο Μπιρκενάου. Μετά την απελευθέρωσή του από τα ναζιστικά στρατόπεδα ασχολήθηκε με την οικογενειακή επιχείρηση υφασμάτων, και μόνο στα 55 του έγραψε το πρώτο του (αστυνομικό) μυθιστόρημα. Μετά, έγραψε πολλά, που λένε ότι τα χαρακτηρίζει ένα ανελέητο χιούμορ. Το πιστεύω, και θέλω να τον διαβάσω, γιατί πρόσεξα την εξής λεπτομέρεια. Συνήθιζε. λέει, να παίζει στο λότο τους αριθμούς που είχε σταμπαρισμένους στο μπράτσο του από τα στρατόπεδα. Και στην ανακοίνωση του θανάτου του (θα την είχε προετοιμάσει ίσως) η οικογένειά του διευκρίνισε ότι τα νούμερα αυτά δεν βγήκανε ποτέ με αυτή τη σειρά από την κληρωτίδα.