Ολημερίς το κλείδωναν, το βράδυ ξεκλειδωνόταν

Στα χτεσινοβραδινά δελτία ειδήσεων ακούστηκε, για πολλοστή φορά, ότι στο νέο φορομπηχτικό νομοσχέδιο «φαίνεται να κλειδώνει» η αύξηση του τέλους επιτηδεύματος, ενώ χτες είχε ειπωθεί ότι έχει κλειδώσει η κατάργηση του αφορολόγητου για τα παιδιά. Αλλά και τον Οχτώβρη, που είχαμε το ψυχόδραμα με το πακέτο μέτρων, κάθε μέρα ακούγαμε από τα δελτία ότι το πακέτο κλείδωσε, και την άλλη μέρα το αφιλότιμο βρισκόταν ως διά μαγείας ξεκλείδωτο και δώστου πάλι κλείδωμα και ξεκλείδωμα -δεν βάζουν φερμουάρ καλύτερα στο πακέτο; είχε σχολιάσει τότε ένας φίλος. Βέβαια, δεν κλειδώνει μόνο το πακέτο μέτρων: αν γκουγκλίσετε τη λέξη κλειδώνω, θα δείτε ότι κλειδώνουν επίσης συμφωνίες (ας πούμε η πρόσφατη της Κύπρου με την τρόικα). Την εποχή των εκλογών, κλείδωναν τα ψηφοδέλτια των κομμάτων, ενώ η λέξη χρησιμοποιείται επίσης κατά κόρον στην αθλητικογραφία -όταν, ας πούμε, ο Ολυμπιακός νίκησε πρόσφατα την Μονπελιέ, γράφτηκε ότι κλείδωσε την πρόκριση στο Γιουρόπα Λιγκ, ενώ όταν μια ομάδα που προηγείται με ένα γκολ διαφορά στο ποδόσφαιρο πετύχει κι άλλο γκολ κανα εικοσάλεπτο πριν από τη λήξη, θα πουν ότι «κλειδώνει» τη νίκη.

Στα παραδείγματα αυτά, «κλειδώνω» σημαίνει «οριστικοποιούμαι, καθορίζεται αμετάκλητα η κατάσταση στην οποία θα βρίσκομαι». Τον ορισμό τον έχω πάρει από την τρίτη έκδοση (2008) του λεξικού Μπαμπινιώτη -και προσδιορίζω την έκδοση, επειδή η πρώτη έκδοση (1998) του λεξικού δεν την περιείχε, όπως δεν την περιέχει και το ΛΚΝ που βγήκε λίγους μήνες αργότερα. Πρόκειται δηλαδή για μια σχετικά καινούργια σημασία, που πρέπει να υπάρχει εδώ και καμιά δεκαπενταετία, αλλά τώρα τελευταία μου φαίνεται πως έχει αυξηθεί η συχνότητά της, σε σημείο που ένας φίλος, ο ίδιος που είχε την ιδέα να βάλουν φερμουάρ στο πακέτο αντί να το κλειδώνουν, δήλωσε ότι όταν γίνει η ψηφοφορία για τη λέξη της χρονιάς θα προτείνει το ρήμα «κλειδώνω».

Σε ένα σχόλιό του στο ιστολόγιο πριν από τρία και βάλε χρόνια, με αφορμή τη λέξη «διακύβευμα», ο φίλος Νότης Τουφεξής είχε ζητήσει να πω δυο λόγια για το «κλειδώνω» με τη σημασία του «ολοκληρώνομαι, οριστικοποιούμαι». Έγινε μια συζήτηση, και εκφράστηκαν κάποιες ενδιαφέρουσες απόψεις που θα τις μεταφέρω εδώ, να μη βρίσκονται παραπεταμένες στα σχόλια άσχετου άρθρου. Το βασικό θέμα που μένει αξεκαθάριστο είναι η προέλευση της νέας αυτής σημασίας.

Πρώτα όμως πρέπει να ομολογήσω ότι μάλλον έχω κάνει ένα λάθος στην πρώτη παράγραφο του άρθρου μου. Δηλαδή, τα αθλητικά παραδείγματα (κλείδωσε την πρόκριση, κλειδώνει τη νίκη) έχουν μια σημαντική διαφορά από τα άλλα (τα μέτρα κλειδώνουν, το πακέτο κλείδωσε). Τα αθλητικά είναι μεταβατικά, έχουν δηλ. αντικείμενο, ενώ τα άλλα αμετάβατα. Θα έλεγε λοιπόν κανείς ότι δεν μπορούν να λεξικογραφηθούν μαζί και ότι η σημασία των αθλητικών παραδειγμάτων δεν είναι «οριστικοποιούμαι, παίρνω οριστική μορφή» αλλά «εξασφαλίζω». Στο υπόλοιπο άρθρο θα εστιαστώ στο αμετάβατο «κλειδώνει»: το φορολογικό κλειδώνει, τα ψηφοδέλτια κλειδώνουν, τα μέτρα κλείδωσαν.

Ποια είναι τάχα η προέλευση της φράσης; Στην παλιότερη συζήτηση που είχε γίνει, ο φίλτατος Σκύλος της Β.Κ. είχε υποστηρίξει ότι πρόερχεται από την αεροπορία, και την κυκλοφορία κάποιων βίντεο από «σκυλοκαβγάδες» ανάμεσα σε ελληνικά και τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη. Λέει: Σ’ αυτά ακούγεται ένας έλληνας πιλότος να ουρλιάζει μέσα στην ένταση «τον έχω λοκάρει, τον μπούστη!», αναφερόμενος, προφανώς, στον τούρκο ομόλογό του. Εννοούσε ότι το οπλικό του σύστημα, αφού είχε παρακολουθήσει αρκετά το άλλο αεροσκάφος, το σημάδεψε οριστικά και αμετάκλητα και πλέον το παρακολουθούσε αυτόματα. Σε τέτοιες περιπτώσεις, όπου ο στόχος έχει «κλειδώσει», το αεροσκάφος-στόχος λούζεται από τα ραντάρ του επιτιθέμενου κι αρχίζει να ηχεί ένα σύστημα, που προειδοποιεί ότι ο πιλότος είναι υποψήφιος νεκρός.

Δεν είνα απίθανη αυτή η εξήγηση, ιδίως αν σκεφτούμε ότι το σχετικό βιντεάκι είναι διάσημο. Ωστόσο, έχω κάποιες επιφυλάξεις -αφενός είναι σπάνιο (αν και όχι αδύνατο) ένας ειδικός όρος να εξαπλωθεί στο γενικό λεξιλόγιο, αφετέρου, όπως είδατε, οι κατεξοχήν αρμόδιοι λένε «λοκάρω» και όχι «κλειδώνω». Επιπλέον, αυτό το «κλειδώνω» είναι μεταβατικό. Και, όπως είχε θυμίσει ο Μπουκανιέρος στην παλιότερη συζήτηση, πρωτοακούστηκε αρκετά την εποχή των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ στη Σερβία, ειδικά στην περίπτωση του επιβατικού τρένου που χτυπήθηκε ενώ περνούσε γέφυρα, όπου η δικαιολογία ήταν ότι ο πιλότος είχε κλειδώσει τον στόχο κι όταν αντιλήφθηκε ότι το τρένο μετέφερε αμάχους δεν προλάβαινε να τον ξεκλειδώσει.

Πιθανότερη βρίσκω την εξήγηση ότι το «κλειδώνω» προέρχεται από τη χρηματιστηριακή ορολογία, την οποία είχε εκφράσει στην παλιά συζήτηση ο φίλος Ρογήρος, που ήταν βέβαιος ότι η έκφράση «έχει “χρηματιστηριακή” προέλευση (από τα θρυλικά χρόνια του τέλους της δεκαετίας του 1990, πιο πριν δεν είχα παρατηρήσει χρήση του ρήματος με τέτοια σημασία): η μετοχή “κλείδωσε”, δεν είναι πλέον διαπραγματεύσιμη. Μεταφορικά, το ζήτημα είναι “τελειωμένο”, έχει κριθεί ανεπιστρεπτί, η κατάσταση δεν μπορεί πλέον να ανατραπεί κ.ο.κ.» Στο ίδιο πεδίο, το «κλειδώνω» χρησιμοποιήθηκε και για τις συναλλαγματικές ισοτιμίες. Ας πούμε, η ισοτιμία της δραχμής προς το ευρώ «κλείδωσε» (δηλαδή καθορίστηκε αμετάκλητα στις 340,75 δρχ. για ένα ευρώ) πολλούς μήνες, χρόνια μάλλον, πριν από την έναρξη κυκλοφορίας του νέου νομίσματος στην Ελλάδα.

Ωστόσο, δεν είμαι αμετάπειστος -για να το πω αλλιώς, η άποψή μου δεν έχει κλειδώσει. Αν έχετε άλλη γνώμη, να το συζητήσουμε!

Πάντως, δεν είναι μόνο το «κλειδώνω» που έχει πάρει καινούργιες μεταφορικές σημασίες, είναι και το κλειδί, που σημαίνει το μέσο που παίζει καθοριστικό ρόλο για την επιτυχία ενός σκοπού, π.χ. ο τάδε είναι το κλειδί για την επιτυχία του σκοπού μας, και σε πολυλεκτικά σύνθετα: θέση-κλειδί, λέξη-κλειδί, άνθρωπος-κλειδί. (Επίσης, το κλειδί έχει χίλιες-μύριες χρήσεις, για διάφορα αντικείμενα και εργαλεία, που οι περισσότερες είναι αρκετά παλιές, αλλά καλύτερα να μην επεκταθούμε. Μόνο να πω ότι το στικάκι ή φλασάκι, αυτό τέλος πάντων που είχε ο Βενιζέλος στο συρτάρι του, οι Γάλλοι το λένε clé USB, διότι μοιάζει με κλειδί, κι εγώ το λέω συχνά ‘κλειδάκι’).

Άλλωστε, στο σημερινό αστικό τοπίο, επόμενο είναι οι λέξεις του αστικού χώρου να χρησιμεύουν ολοένα και περισσότερο για μεταφορικές και παροιμιακές εκφράσεις, αν και βέβαια ο βασικός κορμός των παροιμιακών και στερεότυπων φράσεών μας εξακολουθεί να κυριαρχείται από εικόνες της αγροτικής ζωής. (Αυτό το είχα αναφέρει και τις προάλλες, όταν συζητήσαμε για τη λέξη «πακέτο’ που επίσης έχει έντονη παρουσία στη φρασεολογία. Βέβαια, κλειδί είχαν και τα παλιά σπίτια στο χωριό, αν και όχι πάντοτε -οι πόρτες συχνά με σύρτη ασφαλίζονταν,  με μάνταλο, με ζεμπερέκι.

Βέβαια, και τότε ήξερε τα κλειδιά ο κόσμος. Όπως λέει και το αίνιγμα, «κλειδώνω, μανταλώνω, κι ο κλέφτης μπαίνει μέσα, τι είναι;» (Είναι ο ήλιος). Κλειδώνει και το πακέτο, αλλά ο κλέφτης μπαίνει μέσα και λεηλατεί τα εισοδήματα. Τα μοντέρνα αινίγματα είναι πιο δύσκολα…

Κλείνοντας να ευχαριστήσω όλους σας, που από χτες το βράδυ ακόμα (μόλις πήγε δώδεκα) μου στείλατε ευχές για τη σημερινή γιορτή (Νικοκύρης γαρ)!