Γίνεται επίταξη σε ανθρώπους;

Από χτες, που ο αρμόδιος υπουργός κ. Χατζηδάκης ανακοίνωσε μπροστά στις κάμερες ότι η κυβέρνηση θα προχωρήσει στο μέτρο της επίταξης σε σχέση με την απεργία των εργαζομένων στο Μετρό, τόσο εδώ στο ιστολόγιο, όσο και σε άλλα σημεία της μπλογκόσφαιρας και γενικά στο ελληνικό Διαδίκτυο, εκφράστηκε η απορία αν είναι δόκιμο να μιλάμε για «επίταξη» όταν έχουμε φυσικά πρόσωπα, εργαζομένους, και όχι, ας πούμε, κτίρια ή αυτοκίνητα. Έγιναν και τα αναπόφευκτα ευφυολογήματα, ότι η ορολογία αυτή δείχνει πως η κυβέρνηση αντιμετωπίζει τους απεργούς σαν πράγματα.

Είχα ετοιμάσει άλλο άρθρο για σήμερα, επειδή όμως ένας αγαπητός φίλος σχολιαστής με κάλεσε να αναλάβω τις ευθύνες μου από λεξιλογική άποψη, σκέφτηκα να πω δυο λόγια για το θέμα (το γλωσσικό εννοώ) και μάλιστα να επεκταθώ λίγο και σε νομικά, παρόλο που δεν είναι τα χωράφια μου (έχουμε όμως σχολιαστές που είναι εκλεκτοί νομικοί, οπότε ίσως τους δελεάσω να πουν κι εκείνοι τη γνώμη τους). Βέβαια, η επικαιρότητα τρέχει σήμερα ολοταχώς, κι έτσι το νέο της επίταξης/επιστράτευσης σκεπάστηκε προς στιγμήν από την ανακοίνωση των συστεγαζόμενων φαρμ… αναρχικών οργανώσεων για την έκρηξη στο Mall, αλλά δεν μπορούμε να αλλάζουμε θέμα κάθε μισή ώρα. Την ανακοίνωση δεν την έχω διαβάσει, ομολογώ, πάντως πρόσεξα ότι ο ιστότοπος skai.gr αρχικά απέδωσε την προκήρυξη σε «πρωτοεμφανιζόμενη Αριστερή οργάνωση». Το διόρθωσαν σχετικά γρήγορα, πάντως πήρα μια φωτογραφία της οθόνης.

Αλλά ας γυρίσουμε στα λεξιλογικά μας. Ο όρος επίταξη πράγματι ξενίζει προκειμένου για πρόσωπα. Έχουμε συνηθίσει, όταν ακούμε επίταξη, να σκεφτόμαστε είτε τις επιτάξεις μεταφορικών μέσων στην επιστράτευση του 1974 είτε τις επιτάξεις οικιών από τις Αρχές Κατοχής. Ωστόσο, ο όρος δεν είναι εντελώς αβάσιμος και για πρόσωπα, αφού προβλέπεται στο Σύνταγμα. Όμως, δεν γίνεται επίταξη προσώπων αλλά, φυσικά, των υπηρεσιών που προσφέρουν.

Συγκεκριμένα, το Σύνταγμα κάνει λόγο για επίταξη προσωπικών υπηρεσιών στο άρθρο 22 παράγραφος 4:
4.Οποιαδήποτε μορφή αναγκαστικής εργασίας απαγορεύεται. Ειδικοί νόμοι ρυθμίζουν τα σχετικά με την επίταξη προσωπικών υπηρεσιών σε περίπτωση πολέμου ή επιστράτευσης ή για την αντιμετώπιση αναγκών της άμυνας της Χώρας ή επείγουσας κοινωνικής ανάγκης από θεομηνία ή ανάγκης που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία, καθώς και τα σχετικά με την προσφορά προσωπικής εργασίας στους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης για την ικανοποίηση τοπικών αναγκών.
(Οι επιτάξεις πραγμάτων καλύπτονται από το άρθρο 18 παράγρ. 3)

Η επίταξη προσωπικών υπηρεσιών διέπεται από το Νομοθετικό Διάταγμα 17/1974 σε συνδυασμό με τον νόμο 3536/2007. Κανονικά, ο νόμος του 2007 θα έπρεπε να καταργήσει το ΝΔ του 1974, το οποίο μάλιστα βασιζόταν στο Σύνταγμα του 1952, αλλά για κάποιο λόγο δεν το κατάργησε κι έτσι υπάρχουν και τα δύο. Και ίσως η σύγχυση από πλευράς ορολογίας να οφείλεται σε αυτή τη συνύπαρξη, διότι ο όρος «πολιτική επιστράτευση», που ευρέως ακούγεται και για τη σημερινή απόφαση και για άλλες ανάλογες καταστάσεις, χρησιμοποιείται μεν στο ΝΔ 17/1974, όχι όμως στον ν. του 2007. Ο ν. 3536/2007 είναι μια νομοθετική κουρελού, αφού αποτελείται από διάφορα άσχετα μεταξύ τους άρθρα που ρυθμίζουν, μεταξύ άλλων, την πρόσληψη ιεροδιδασκάλων σε μειονοτικά σχολεία, τον χαρακτηρισμό του ν. Πέλλης ως παραμεθορίου, και άλλα απίθανα, αλλά στο άρθρο 41 περιλαμβάνει τις Ρυθμίσεις για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών σε περίοδο ειρήνης, και στην παράγραφο 1 λέει: Επίταξη προσωπικών υπηρεσιών και επίταξη ακινή­των και κινητών πραγμάτων, ως μέτρα πολιτικής κινητο­ποίησης για την αντιμετώπιση έκτακτης ανάγκης σε πε­ρίοδο ειρήνης επιτρέπονται κατά τους όρους και προϋ­ποθέσεις των διατάξεων του άρθρου αυτού. 

Τόνισα με μαύρα στοιχεία τους δυο σημαντικούς όρους, την επίταξη προσωπικών υπηρεσιών και την «πολιτική κινητοποίηση» που είναι το αντίστοιχο του παλιότερου «πολιτική επιστράτευση». Καθόλου τυχαία, οι σημερινές αποφάσεις του πρωθυπουργού κηρύσσουν σε κατάσταση πολιτικής κινητοποίησης το σύνολο των εργαζομένων στην ΣΤΑΣΥ ΑΕ και δίνουν εντολή στις αστυνομικές και άλλες αρχές να συντάσσουν και να επιδίδουν Φύλλα Επίταξης Προσωπικών Υπηρεσιών στους εργαζομένους.

Από τα σύγχρονα λεξικά μας, το ΛΚΝ στο λήμμα επίταξη αναφέρει και την επίταξη πολιτών για υποχρεωτική εργασία, ενώ το ΛΝΕΓ (Μπαμπινιώτη) περιείχε παρόμοια αναφορά στη 2η έκδοσή του αλλά την διέγραψε στην 3η έκδοση (2008;) και στην 4η έκδοση (2012). Περίεργο λεξικογραφικό αυτογκόλ, διότι διαγράφει την επίταξη (υπηρεσιών) προσώπων ακριβώς τη στιγμή που ψηφίζεται ο νόμος που την κατοχυρώνει!

Οπότε, από λεξιλογική άποψη, δεν θεωρώ αδόκιμο τον όρο «επίταξη» αφού χρησιμοποιείται στα κείμενα βάσης. Βέβαια, για λόγους προφύλαξης, πολλά μέσα ενημέρωσης μίλησαν για πολιτική επιστράτευση ή για επίταξη και επιστράτευση, ιδίως στους τίτλους των ρεπορτάζ τους, χρησιμοποίησαν δηλαδή τον όρο που δεν ισχύει πια αλλά είναι κατανοητός στους αναγνώστες, αντί για τον όρο που ισχύει (πολιτική κινητοποίηση) αλλά επιδέχεται παρερμηνείες, αφού κινητοποιήσεις κάνουν και οι εργαζόμενοι.

Θα έλεγα μάλιστα ότι η γλωσσική πλευρά των πρωθυπουργικών αποφάσεων είναι η λιγότερο αδύνατη πλευρά τους, διότι η συνταγματικότητά τους μου φαίνεται οριακή. Νομικός βέβαια δεν είμαι και θα περιμένω από τους νομικούς που διαβάζουν το ιστολόγιο να με διορθώσουν, αλλά θυμίζω ότι η επίταξη προσωπικών υπηρεσιών ισοδυναμεί με παραβίαση της αρχής της απαγόρευσης της αναγκαστικής εργασίας, είναι δηλαδή μέτρο ακραία περιοριστικό, το οποίο, σύμφωνα με το Σύνταγμα επιτρέπεται σε ακραίες περιπτώσεις. Σε καιρό ειρήνης μόνο σε περιπτώσεις επείγουσας κοινωνικής ανάγκης από θεομηνία ή ανάγκης που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία. Ολοφάνερα το πρώτο δεν ενδιαφέρει στην περίπτωσή μας, ενώ όλοι μπορούμε να κρίνουμε αν ισχύει το δεύτερο, ο κίνδυνος για τη δημόσια υγεία, που είναι και ο λόγος τον οποίο επικαλείται η πρωθυπουργική απόφαση. Κατά την ταπεινή μου γνώμη, ο προβαλλόμενος κίνδυνος είναι σαφώς προσχηματικός.

Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που χρησιμοποιείται η επίταξη/επιστράτευση για την αντιμετώπιση απεργιών, αν και είναι κάτι αρκετά σπάνιο: έχει εφαρμοστεί 5 ή 6 φορές την τελευταία δεκαπενταετία, πιο πρόσφατα το 2010 με τους ιδιοκτήτες βυτιοφόρων. Το αστείο είναι ότι την τελευταία φορά που βρισκόταν το ΠΑΣΟΚ στην αντιπολίτευση, το 2007, είχε καταθέσει (όπως και ο ΣΥΝ) πρόταση νόμου για την κατάργηση της δυνατότητας πολιτικής επιστράτευσης λόγω απεργίας. Αυτή η πρόταση απορρίφθηκε από την τότε κυβέρνηση της ΝΔ, και κατά τη συζήτηση του ν. 3536/2007 ο αγορητής του ΠΑΣΟΚ είχε πει τα εξής πολύ σωστά:

Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. είχε καταθέσει αυτοτελή πρόταση νόμου με πλήρη ρύθμιση για το ζήτημα της επίταξης προσωπικών υπηρε­σιών, το ίδιο και ο Συνασπισμός. Η Κυβέρνηση απέρριψε δυο προτάσεις νόμου της Αντιπολίτευσης και υποσχέθηκε ότι θα έρθει στη Βουλή με ολοκληρωμένη πρόταση, κατά τον θεσμικά πρέποντα τρόπο, όχι με εμβόλιμη τροπολογία της τελευταίας στιγμής, χωρίς επεξεργασία από την αρμόδια διαρκή επιτροπή, χωρίς πλήρη κοινοβουλευτική συζήτηση και χωρίς ακροάσεις των φορέων, για παράδειγμα των ίδιων των εργαζομένων.

Είναι επίσης αδιανόητο, μετά από όσα έχουν συμβεί, να μην υπάρχει ρητή μνεία της τροπολογίας αυτής στο φαινόμενο της απεργίας. Και στη δική μας πρόταση, όπως και στην πρόταση του Συνασπισμού, προβλεπόταν ρητά ότι η απεργιακή κινητο­ποίηση από μόνη της δεν συνιστά λόγο επιβολής κατάστασης έκτακτης ανάγκης, πολιτικής κινητοποίησης και άρα δεν μπορεί να οδηγήσει σε πολιτική επιστράτευση, παρά μόνο εάν συντρέ­χουν οι αυστηρά οριοθετημένες προϋποθέσεις του άρθρου 22 παράγραφος 4. Είτε σε περίπτωση πολέμου ή γενικής επιστρά­τευσης είτε όταν υπάρχουν αμυντικές ανάγκες είτε όταν υπάρ­χουν αμιγώς πολιτικές ανάγκες, δηλαδή ανάγκες αστικής κινη­τοποίησης, σε περίπτωση θεομηνίας ή ισοδύναμης ανθρωπογενούς καταστροφής και σε περίπτωση προβλήματος δημόσιας υγείας που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τα συνήθη μέτρα.

Επιπλέον, υπάρχει μια νομοτεχνικά απαράδεκτη συμπλοκή των διατάξεων της τροπολογίας με το ν.δ. 17/1974. Τα ερμη­νευτικά προβλήματα είναι τεράστια, δεν προβλέπεται η διάρ­κεια ισχύος του μέτρου και δεν είναι δυνατόν να ισχύουν παράλληλα δυο νομοθετικά συστήματα, του ν.δ. 17/1974 και του νέου νόμου που θα ψηφιστεί, υποτίθεται, σήμερα.

Παραδόξως, ο ενλόγω αγορητής ήταν ο κ. Ευ. Βενιζέλος, ο ίδιος που σήμερα κρίνει «ήπια» τη λύση της επίταξης (οι όμηροι, έτσι κι αλλιώς, δεν έχουν την πολυτέλεια της διαφωνίας). Θα μου πείτε ότι από το 2007 μέχρι σήμερα έχουν τα πάντα ανατραπεί στη χώρα μας, και θα συμφωνήσω -αλλά το Σύνταγμα, ο θεμελιώδης νόμος, δεν έχει αλλάξει. Κι αν κάτι ήταν προβληματικό συνταγματικά το 2007, είναι προβληματικό και σήμερα.

Έπειτα, στα ΦΕΚ που κυκλοφόρησαν (εδώ ένα από αυτά) δεν τεκμηριώνεται για ποιο λόγο η απεργία των μέσων σταθερής τροχιάς συνιστά κίνδυνο για τη δημόσια υγεία, απλώς αναφέρεται ο κίνδυνος αναπόδεικτα. Τουλάχιστον στην επίταξη των οδηγών φορτηγών είχε προβληθεί ως επιχείρημα η δυσκολία ανεφοδιασμού των νοσοκομείων με καύσιμα. Σήμερα, καμιά αιτιολόγηση δεν δίνεται.

Και είναι λυπηρό που ένα μέτρο οριακής συνταγματικότητας παίρνεται με τη συναίνεση ή με τις άσφαιρες διαφωνίες των άλλων δύο κυβερνητικών εταίρων

Λόγος δεν μου πέφτει, αλλά νομίζω ότι η κυβέρνηση, με την κίνηση-ρελάνς που έκανε, ρισκάρει, αφού τώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με το σύνολο των εργαζομένων στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Ίσως να είναι μια κίνηση υπολογισμένη, ώστε να δοθεί η δυνατότητα ενός οριστικού χτυπήματος, όπως είχε κάνει η Θάτσερ με τους ανθρακωρύχους ή ο Ρίγκαν με τους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας. Αλλά αυτό θα το δούμε.

ΥΓ Απέφυγα να αναφερθώ στο αν είναι ή όχι δίκαια τα αιτήματα των απεργών (και πλέον επιταγμένων) του Μετρό, επειδή η επίταξη φέρνει σε δεύτερη μοίρα το δίκαιο ή όχι της απεργίας. Η θέση κάθε εργαζόμενου είναι θαρρώ αυτονόητη σε μια τέτοια αντιπαράθεση. Πάντως, διάβασα με έκπληξη τα πορίσματα μιας σύγκρισης του αθηναϊκού μετρό με το μετρό του Λονδίνου, στο ιστολόγιο του Γεωργακόπουλου. Το πλεονέκτημα της μελέτης είναι ότι αναφέρει τις πηγές κι έτσι εύκολα μπορεί να ελεγχθεί η ακρίβεια των ισχυρισμών.

Ως τότε, η θέση κάθε εργαζόμενου όταν πλήττονται εργαζόμενοι, είναι αυτονόητη.