Τι τρώει ο κοστοβόρος;

Όπως διαβάζω στις εφημερίδες, ο υπουργός Οικονομικών κ. Στουρνάρας απέκλεισε χτες τη λήψη νέων οριζόντιων μέτρων, δεδομένου ότι η οικονομία έχει ήδη οριζοντιωθεί, αλλά διευκρίνισε ότι: «Υπάρχουν περιθώρια στοχευμένων περικοπών σε δαπάνες καταργώντας π.χ. κοστοβόρες εξαιρέσεις στο ασφαλιστικό σύστημα από γενικούς κανόνες, εξαιρέσεις που δεν είναι κοινωνικά δίκαιες και χωρίζουν τους πολίτες σε πατρίκιους και πληβείους».

Δεν θα σταθώ στην ουσία της δήλωσης, πάντα υπάρχει κάτι να κόψεις από μια μερίδα του πληθυσμού, που δεν το έχει η άλλη μερίδα του πληθυσμού, και μετά θα πας να κόψεις κάτι της άλλης μερίδας που δεν το έχει η τρίτη και ούτω καθεξής, όμως εδώ δεν οικονομολογούμε αλλά λεξιλογούμε, οπότε θα εστιάσουμε την προσοχή μας στις κοστοβόρες εξαιρέσεις, και μάλιστα όχι στις εξαιρέσεις αλλά στις κοστοβόρες.

Η λέξη «κοστοβόρος» ακούγεται εδώ και κάμποσα χρόνια, αν και όχι πάρα πολλά. Από τα συμφραζόμενα καταλαβαίνουμε ότι «κοστοβόρος» χρησιμοποιείται από τον υπουργό με τη σημασία «δαπανηρός», «πολυδάπανος», ίσως και «επαχθής», κι αν γκουγκλίσουμε τη λέξη θα δούμε κι άλλα παραδείγματα χρήσης που συγκλίνουν στο ίδιο, π.χ. «κοστοβόρα για τον Γερμανό φορολογούμενο η ελληνική διάσωση» ή «η σύνδεση Ισραήλ-Ελλάδας με υποθαλάσσιο αγωγό φυσικού αερίου παραμένει μια πολύ κοστοβόρα λύση που παράλληλα εμφανίζει και τεχνικές δυσκολίες».

Γκουγκλίζοντας διαπιστώνουμε και κάτι άλλο, ότι το γκουγκλ δεν «ξέρει να κλίνει» τη λέξη. Αν δηλαδή βάλετε στο γκουγκλ τον τύπο «κοστοβόρος» θα πάρετε μόνο ακριβώς αυτές τις εμφανίσεις, στην ονομαστική πτώση του αρσενικού, ενώ αν βάλετε ένα γνωστότερο επίθετο θα πάρετε επίσης και τη γενική πτώση ή το θηλυκό του γένος. Το να μην «ξέρει» το γκουγκλ πώς κλίνεται μια λέξη, είναι μια έμμεση ένδειξη ότι η λέξη είναι φρέσκια, νεοφανής, δεν έχει ακόμα καθιερωθεί απόλυτα -κι ας βγάζει χιλιάδες γκουγκλιές. Μπορούμε πράγματι να τη χαρακτηρίσουμε νεολογισμό.

Στα σύγχρονα μεγάλα λεξικά δεν υπάρχει η λέξη, ούτε στο Αντίστροφο της Άννας Συμεωνίδη που έχει το πλουσιότερο λημματολόγιο απ’ όλα και που απαριθμεί καμιά εικοσαριά λέξεις σε -βόρος, μερικές σπανιότατες, αλλά όχι τον κοστοβόρο. Να σημειώσουμε πάντως ότι και στα σώματα κειμένων το θηλυκό του «ο κοστοβόρος» είναι, ευτυχώς, «η κοστοβόρα». Τον ίδιο τύπο υποθέτω θα χρησιμοποιεί ο υπουργός, διότι όταν λέει για «κοστοβόρες εξαιρέσεις» ο αντίστοιχος τύπος στον ενικό είναι «η κοστοβόρα εξαίρεση». Αν λέτε «η κοστοβόρος λύση», τότε στον πληθυντικό πρέπει να πείτε «οι κοστοβόροι λύσεις, τις κοστοβόρους λύσεις».

Για τη σημασία της λέξης κοστοβόρος δεν υπάρχουν διαφωνίες ή αμφιβολίες, αλλά πολλοί έχουν εκφράσει έντονες επιφυλάξεις για την ορθότητα του σχηματισμού του νεολογισμού. Λένε, και όχι άδικα, ότι με βάση την ετυμολογία της λέξης, αφού σαρκοβόρος είναι αυτός που τρώει σάρκες και χρονοβόρος αυτός που τρώει (ή τέλος πάντων καταναλώνει) χρόνο, ο κοστοβόρος θα έπρεπε να είναι αυτός που τρώει, δηλαδή καταναλώνει, μειώνει το κόστος, ενώ, όπως είδαμε, στην πράξη χρησιμοποιείται για να δηλώσει κάτι που δημιουργεί κόστος -άρα, σωστότερο φαντάζει ο κοστογόνος, ας πούμε.

Τη συζήτηση αυτή την είχαμε κάνει στη Λεξιλογία πριν από τρία και βάλε χρόνια, όταν ο νεολογισμός ήταν ακόμα νεότερος, και ίσως οι ενστάσεις για τη χρήση του όρου περισσότερες. Από τότε ακούγεται όλο και περισσότερο. Είναι αλήθεια ότι το παραγωγικό τέρμα -βόρος, παρά τη λογιοσύνη του είναι ζωντανό και χρησιμοποιείται συνεχώς για την παραγωγή όρων που δεν είναι βέβαιο ότι  θα αντέξουν στο χρόνο, π.χ. ποροβόρος αυτός που καταναλώνει πολλούς πόρους, ωστόσο δεν ξέρω άλλη περίπτωση όρου σε -βόρος που να παρουσιάζει τέτοιο σημασιολογικό πρόβλημα, δηλ. να σημαίνει το αντίθετο από αυτό που ετυμολογικά φαίνεται πως θα έπρεπε να δηλώνει.

Είναι όμως εύκολο να υποθέσουμε πώς γεννήθηκε ο όρος. Στους κύκλους των μανατζαραίων, χρόνος και κόστος είναι δυο πανταχού παρούσες παράμετρες (σικ), οπότε μπορούμε να φανταστούμε ότι σε τέτοιους κύκλους πολύ συχνά θα τύχαινε να πουν, ας πούμε, ότι η τάδε λύση «είναι όχι μόνο χρονοβόρα, αλλά και ….» Ο ένας θα είπε «πολυέξοδη», ο δεύτερος «δαπανηρή», ο τρίτος ο μικρότερος δεν θ’ άντεξε, θα είπε κοστοβόρος.

Και επειδή η σύνδεση με τον χρονοβόρο είναι πάντοτε εδώ και πάντοτε ζωντανή, φαίνεται πιθανό ότι ο κοστοβόρος ήρθε για να μείνει, όσο κι αν τον καταδικάζουμε. Ωστόσο, δεν είμαστε καθόλου υποχρεωμένοι να τον χρησιμοποιούμε. Προσωπικά δεν βρίσκω ότι εξυπηρετεί κάτι, ούτε έχει πάρει κάποια σημασία που δεν καλύπτεται από τα συνώνυμα που αναφέραμε. Εγώ τουλάχιστον δεν τον χρησιμοποιώ και το ίδιο συνιστώ και σε σας -κι αν τύχει και τον δω σε κείμενο που επιμελούμαι, θα τον αλλάξω με κάποιο από τα συνώνυμά του, τουλάχιστον μέχρι να κατοχυρωθεί σε λεξικό. (Σημειώνω ότι δεν έχω δει αν ο όρος περιλαμβάνεται στην 4η έκδοση του λεξικού Μπαμπινιώτη, την οποία δεν έχω προμηθευτεί επειδή δεν περισσεύουν ογδοντάρια να δίνουμε κάθε χρόνο, αν ήταν έτσι να γραφόμασταν συνδρομητές).

Το άρθρο θα μπορούσε να τελειώσει εδώ, αλλά μετά τη δουλειά έρχεται η ώρα της διασκέδασης, οπότε παρατηρώ ότι η λέξη κοστοβόρος έχει τέσσερις συλλαβές, όλες με όμικρον, όπως άλλωστε και ο καθόλα αποδεκτός χρονοβόρος ή ο εφήμερος ποροβόρος. Μπορούμε να πάμε πιο πάνω; Να βρούμε μια λέξη σε -βόρος πεντασύλλαβη, που να έχει μόνο όμικρον; Προς στιγμή σκεφτόμαστε τον οπωροφόρο (Γκρίζα διαφήμιση: το βιβλίο μου Οπωροφόρες λέξεις παρουσιάζεται την Τετάρτη 30 Οκτωβρίου στις 6 μ.μ. στον Ιανό), αλλά ο οπωροφόρος έχει πέντε /o/ και όχι πέντε «ο» και για να μη μας κατηγορήσει η δασκάλα της Ραφήνας ότι θέλουμε να καταργήσουμε το ωμέγα κάνουμε πίσω.

Άλλη λέξη με πέντε όμικρον (σε -βόρος) που να υπάρχει σε λεξικό δεν βρήκα, υπάρχει όμως ο προσοδοφόρος που έχει πέντε ο έστω κι αν είναι -φόρος κι όχι -βόρος. Αν πάλι χαλαρώσουμε την απαίτηση να βρίσκεται σε λεξικό η λέξη, τότε είναι εύκολο να φτιάξουμε τον προσοδοβόρο, που έχει πέντε ο. Παραπάνω γίνεται να πάμε;

Φυσικά και γίνεται. Για παράδειγμα, λέξη σε -βόρος με έξι όμικρον θα μπορούσε να είναι ο ομολογοβόρος –ξέρω κάποιον πολιτικό που οι μικρομολογιούχοι του δημοσίου θα μπορούσαν να τον χαρακτηρίσουν έτσι. Κι όποιος καταναλώνει ή καταστρέφει τις προσοδοφόρες πηγές, θα μπορούσα με να τον πούμε προσοδοφοροβόρο, εφτά όμικρον στη σειρά, αν και ίσως δοκιμότερος θα ήταν ο προσοδοφοροφθόρος. Όσο για κάποιον που έχει άχτι όσους κυκλοφορούν με κομπολόι στο χέρι και τους κατασπαράζει, αυτός θα ήταν κομπολογοφοροβόρος. Το κοντέρ έχει αισίως φτάσει στα οχτώ όμικρον κι εγώ σταματάω εδώ, αφήνοντάς σας να δείτε αν μπορείτε να προχωρήσετε πιο πέρα -μόνο με όμικρον, και η λέξη να τελειώνει σε -βόρος.

Όσο για το ερώτημα του τίτλου, τι τρώει ο κοστοβόρος δεν το απαντήσαμε, Από την άλλη, ο κύριος Στουρνάρας, όπως έχει δηλώσει, τρώει μια κριθαροκουλούρα στα διαλείμματα των διαπραγματεύσεων με την τρόικα, οπότε είναι κριθαροκουλουροβόρος. Οι άλλοι, τρώνε συνταξιούχους.