Χαμένο εξάμηνο ή χαμένα χρόνια;

Τα μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών δεν έχουν ακόμα αρχίσει, ενώ στο ΕΜΠ σε μερικές σχολές μόλις ξεκίνησαν (μαζί και η κόρη μου που έκανε, κουτσά-στραβά, τα πρώτα της βήματα) αν και χωρίς να έχουν γίνει οι εγγραφές, αφού οι διοικητικοί υπάλληλοι συνεχίζουν την απεργία τους. Αν θα χαθεί το εξάμηνο κανείς δεν το ξέρει με βεβαιότητα -επομένως η απειλή παραμένει ακόμα, και σύμφωνα με το παλιό σκακιστικό ρητό «η απειλή είναι ισχυρότερη από την πραγματοποίησή της».

Εγώ πάντως έχω χάσει εξάμηνο ως φοιτητής και δεν έπαθα τίποτα -δεν είναι και το τέλος του κόσμου, ιδίως αν γίνει μπορετό να εξυπηρετηθούν κάποιες ειδικές περιπτώσεις π.χ. όσοι θέλουν να φύγουν στο εξωτερικό. Θυμάμαι, όταν ανακοινώθηκε πως χάσαμε το εξάμηνο, ύστερα από μια πολύμηνη κατάληψη, περί το 1982 θα ήταν, ένας συμφοιτητής, εκεί που καθόμασταν, γονάτισε στα καλά καθούμενα κι άρχισε να ψάχνει κάτω από τραπέζια και καρέκλες. «Τι ψάχνεις ρε συ;» «Έχασα ένα εξάμηνο, κάπου εδώ θα μου έπεσε, το βρήκε κανείς;» απάντησε εκείνος. Ένας άλλος τραγουδούσε το Κυκλάμινο, από τα Λιανοτράγουδα του Θεοδωράκη, μόνο που είχε αλλάξει τα λόγια σε «Εξάμηνο, εξάμηνο…» -δεν θυμάμαι πώς πήγαινε μετά.

Βέβαια, Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα όπως έλεγε ένα παλιό κλισέ και κατ’ αναλογία ανώτατη εκπαίδευση δεν είναι μόνο το ΕΚΠΑ (το Πανεπιστήμιο Αθηνών δηλαδή, βολεύει η συντομογραφία) και το ΕΜΠ, αλλά όπως και να το κάνεις πρόκειται για τα δύο αρχαιότερα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας, που είναι και από τα μεγαλύτερα, οπότε δεν είναι αμελητέα η μη λειτουργία τους, έστω και για όσους δεν θίγονται άμεσα από τούτο. Ως προς το μέγεθος, το έχω διατυπώσει με ασάφεια (δύο από τα μεγαλύτερα, γράφω) επειδή δεν ξέρω με βεβαιότητα αν είναι τα δύο μεγαλύτερα (και με ποιο κριτήριο τάχα; αριθμό φοιτητών; διδασκόντων; σχολών;)  ούτε πού μπορώ να βρω συγκριτικούς πίνακες -αν κάποιος ξέρει, ας μας διαφωτίσει. Ως προς την αρχαιότητα όμως, δεν υπάρχει αμφιβολία, αυτά τα δυο είναι τα αρχαιότερα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα του νεοελληνικού κράτους.

Ποιο από τα δύο είναι το αρχαιότερο; Εκ πρώτης όψεως είναι το Πανεπιστήμιο, αλλά η κατάσταση δεν είναι τόσο απλή. Δεν ξέρω αν υπάρχει μεταξύ των δύο ιδρυμάτων αντιδικία για την αρχαιότητα, αλλά θα μπορούσε να συμβαίνει κάτι παρόμοιο με την αντιδικία Ναυπλίου και Αίγινας, σχετικά με το ποια από τις δύο πόλεις ήταν η πρώτη πρωτεύουσα του νεοελληνικού κράτους, όπου ο πολύς κόσμος ξέρει το Ναύπλιο ενώ πρώτη πρωτεύουσα ήταν η Αίγινα. Να πω όμως ότι είμαι Αιγινήτης από την πλευρά της μητέρας μου, οπότε ίσως όχι αμερόληπτος.

Ως προς την υποθετική διαμάχη για τα πρωτοτόκια των πανεπιστημίων, από το λίγο που έψαξα βρήκα ότι το σημερινό Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ιδρύθηκε το 1837 με το διάταγμα «Περί συστάσεως του Πανεπιστημίου». Έτσι, το σημερινό Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο μπορεί να διεκδικήσει τα πρωτοτόκια, αφού το δικό του διάταγμα ίδρυσης δημοσιεύτηκε λίγους μήνες νωρίτερα, τον Δεκέμβριο του 1836, αλλά όχι ως ανώτατο ίδρυμα παρά ως «Βασιλικόν Σχολείον των Τεχνών», που απευθυνόταν σε οικοδόμους και μάστορες, και μάλιστα τα πρώτα χρόνια λειτουργούσε μόνο την Κυριακή, αφού τις άλλες μέρες οι μαθητές του είχαν μεροκάματο. Τα παρουσίασα λίγο σολομώντεια ώστε να μπορούν και οι μεν και οι δε να διεκδικήσουν την πρωτιά, ίσως επειδή έχω πτυχίο και από το ΕΜΠ και από το ΕΚΠΑ.

Μια και εδώ λεξιλογούμε, πρέπει να πω ότι η λέξη πανεπιστήμιο πλάστηκε το 1810 από τον Αδαμάντιο Κοραή, ως απόδοση του λατινικού universitas, κατά λέξη «σύμπαν, οικουμενικότητα», όπως ονομάστηκε στο Μεσαίωνα το σώμα επιστημόνων που δίδασκαν τις λεγόμενες ελευθέριες τέχνες. Στον Κουμανούδη βρίσκω ότι προτάθηκαν και άλλες αποδόσεις όπως πανδιδακτήριον, πανεπιστημείον ή πανεπιστημόνιον, αλλά δεν επικράτησαν (ωστόσο το «πανδιδακτήριον» ακουγόταν για μερικές δεκαετίες). Το Πολυτεχνείον πάλι είναι δάνειο από τα γαλλικά, από το école polytecnique, που βέβαια είναι όρος ελληνογενής -οι αρχαίοι πάντως είχαν «πολύτεχνος», «πολυτέχνης» και «πολυτεχνία». Στη λαϊκή αντίληψη δεν είναι καλό να είναι κανείς πολυτεχνίτης, δηλαδή να καταπιάνεται με πολλά: πολυτεχνίτης κι ερημοσπίτης, νουθετεί η πασίγνωστη παροιμία, αν και οι απόφοιτοι ή οι φοιτητές του Πολυτεχνείου, τουλάχιστον στην εποχή μου, ευχαρίστως δέχονταν τον χαρακτηρισμό του πολυτεχνίτη. Υπάρχει κι άλλη παροιμία, «Πού πηγαίνεις κακή τύχη; Στου πολυτεχνά το σπίτι», αλλά αυτήν την έμαθα όταν πια είχα πάρει πτυχίο.

Εκείνα τα πρώτα χρόνια του νεοελληνικού κράτους, το υπουργείο το αρμόδιο για την παιδεία ήταν το Εσωτερικών και Εκκλησιαστικών, που μετά ονομάστηκε Εσωτερικών και Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως. (Η ίδια η λέξη «εκπαίδευσις» είναι νεολογισμός του 19ου αιώνα, όπως και οι λέξεις «εκπαιδευτήριο» και «εκπαιδευτικός» -οι αρχαίοι είχαν την παιδεία και την παίδευσι). Στη συνέχεια, η παιδεία και τα εκκλησιαστικά αυτονομήθηκαν από το Υπουργείο Εσωτερικών, αλλά κατά τον 19ο αιώνα ο τίτλος συνήθως ήταν σκέτο «Υπουργείον Εκκλησιαστικών». Από το 1890 περίπου αρχίζει να εμφανίζεται και ο τίτλος «Παιδείας», σχεδόν πάντοτε μαζί με τα θρησκεύματα. Ο Γιάννης Καλαϊτζής πριν από μερικά χρόνια είχε παραφράσει τον τίτλο του υπουργείου σε «Υπουργείο χάριν Παιδιάς», και ετυμολογικά τουλάχιστον είχε πέσει μέσα, αφού η παιδιά είναι ξαδερφάκι με την παιδεία, ανάγονται στον παίδα, μέσω του ρήματος παίζω (παιδ-jω), που έδωσε στη συνέχεια και τον παίκτη, το παίγνιον και τις άλλες λέξεις αυτής της οικογένειας. Όμως αυτά τα έχουμε πει σε παλιότερο άρθρο, να μην τα επαναλάβω τώρα.

Το παλιότερο εκείνο άρθρο είχε τίτλο «Και παίζει και παιδεύει», τίτλος που κατά τη γνώμη μου ταιριάζει πολύ καλά στα καμώματα του σημερινού υπουργού Παιδείας (ίσως και Χάριν Παιδιάς). Φαίνεται πως και η ίδια η κυβέρνηση το έχει πάρει απόφαση ότι το εξάμηνο θα χαθεί, τουλάχιστον στο ΕΚΠΑ, αλλιώς δεν εξηγείται η εντελώς αψυχολόγητη κίνηση του υπουργού Παιδείας Κ. Αρβανιτόπουλου (είναι και παλιός συμμαθητής μου…) να παραπέμψει στο πειθαρχικό τον πρύτανη του ΕΚΠΑ, τον κ. Πελεγρίνη, παρά την ομόφωνη αντίθετη άποψη της Συγκλήτου, κόβοντας έτσι όλες τις γέφυρες συνεννόησης. Φαίνεται ότι η πολιτική της (οΘντκ) πυγμής που τόσο γοητεύει τους ακροδεξιούς του στενού κύκλου συμβούλων του πρωθυπουργού, σαγήνευσε και τον κ. Αρβανιτόπουλο, ο οποίος δεν καταλαβαίνει ότι από την αποδιοργάνωση της παιδείας, που με τόσο ζήλο έχει αναλάβει, ούτε η παιδεία θα ωφεληθεί ούτε ο ίδιος. Εκείνος προσωπικά θα χρεωθεί την απώλεια του εξαμήνου, αν τελικά χαθεί, όπως εκείνος χρεώνεται, μαζί με τους προκατόχους του των τριών τελευταίων ετών, τη θεαματική υποχώρηση των Ελλήνων μαθητών στην κατάταξη Pisa. Κι όμως, σε μια χώρα που δεν έχει πολλά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, η παιδεία θα έπρεπε και θα μπορούσε να αποτελέσει την ατμομηχανή της ανάκαμψης, όμως αυτό δεν μπορεί να γίνει με μια κυβέρνηση που το μόνο που την ενδιαφέρει είναι να προσφέρει ανθρωποθυσία μερικές χιλιάδες υπαλλήλους.

Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι, στενόκαρδοι και μικρόμυαλοι, που λοιδορούν τον πρύτανη του ΕΚΠΑ επειδή (άκουσον, άκουσον!) γράφει θεατρικά έργα ή παίζει στο θέατρο, χωρίς να καταλαβαίνουν ότι μια τέτοια ενασχόληση, ενδεχομένως και με διεθνή προβολή, περιποιεί τιμή στο Πανεπιστήμιο. Προφανώς θεωρούν ότι όποιος γράφει θεατρικά έργα είναι εξορισμού επιπόλαιος, δεν είναι για να τον παίρνεις στα σοβαρά -μια αντίληψη που δεν περιορίζεται στο θέατρο, αφού με την ίδια καχυποψία αντιμετωπίζονται γενικά όσοι ασχολούνται με τα γράμματα και τις τέχνες: θυμηθείτε ας πούμε τις κοροϊδίες που άκουσε πρόσφατα ο βουλευτής Κουράκης, παλιότερα ο Τ. Χυτήρης και πολύ παλιότερα ο Γ. Αθανασιάδης-Νόβας για ποιήματα που έγραψαν (ή δεν έγραψαν) και όχι για την πολιτική τους δράση. Αλλά πλατειάζω.

Όσο για το εξάμηνο που χάθηκε ή θα χαθεί, έχω να παρατηρήσω ότι υπάρχουν άλλα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα στα οποία δεν απέργησαν οι υπάλληλοι, δεν έκαναν ούτε μια μέρα κατάληψη οι φοιτητές, κι όμως το εξάμηνο κινδυνεύει να χαθεί -πώς γίνεται αυτό, θα ρωτήσετε. Όπως ανακοίνωσε πριν από δέκα περίπου μέρες το Πανεπιστήμιο Αιγαίου: «…δύο ολόκληρους μήνες μετά την έναρξη του ακαδημαϊκού εξαμήνου τα μαθήματα είναι ακόμα σε «εκκρεμότητα έναρξης», καθώς δεν έχουν εκδοθεί τα ΦΕΚ των συγκεκριμένων θέσεων 21 μελών Διοικητικού Ερευνητικού Προσωπικού, που θα έπρεπε ήδη να είχαν αναλάβει περίπου 42 προπτυχιακά μαθήματα. Παράλληλα, το υπουργείο Παιδείας αρνήθηκε να εκδώσει τις Πράξεις Υπουργικού Συμβουλίου και Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις που απαιτούνται για να χρησιμοποιηθούν τα «ταμειακά υπόλοιπα τακτικού προϋπολογισμού» για την αμοιβή του διδακτικού προσωπικού. … Η κατάσταση αυτή, συνεχίζει η ανακοίνωση, έχει ως αποτέλεσμα «τα μαθήματα όλων των Πανεπιστημίων που θα χρηματοδοτηθούν από τα ταμειακά υπόλοιπα να μην μπορούν να διεξαχθούν για το χειμερινό εξάμηνο». Γεγονός που «πρακτικά σημαίνει ότι δεν μπορούν να προσφερθούν φέτος πλήρη προγράμματα σπουδών, με ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις για τους φοιτητές μας, για την εκπαιδευτική και ερευνητική λειτουργία των τμημάτων και για το κύρος του Ιδρύματος».

Περιέργως, τα παπαγαλάκια που ήταν λαλίστατα για το εξάμηνο στο ΕΚΠΑ δεν έχουν πει κουβέντα για την κατάσταση στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Με τον ίδιο τρόπο, άλλωστε, είχαμε ακούσει πολλά από τα δελτία ειδήσεων για το πόσο βλάπτουν την παιδεία οι καθηγητές της Μέσης Εκπαίδευσης, όταν είχαν κάνει απεργία στην αρχή της σχολικής χρονιάς -αλλά τώρα που διαπιστώνονται χιλιάδες κενά στη μέση εκπαίδευση οι εμβριθείς αναλυτές κάνουν την πάπια. Ή, για να πιάσουμε κι έναν άλλο τομέα, όταν είχαν απεργήσει οι ναυτεργάτες (πριν επιστρατευτούν) ακούγαμε διάφορους πορτοσάλτες να ολοφύρονται στα κανάλια για τους καημένους τους νησιώτες που είναι αποκομμένοι -αλλά τώρα που η αποκοπή των νησιών είναι διαρκής, θεσμοθετημένη και επικυρωμένη με τη βούλα του υπουργείου (και όχι μόνο για την άγονη γραμμή: για πρώτη φορά εδώ και πολλές δεκαετίες δεν υπάρχει καθημερινό πλοίο για Χίο-Μυτιλήνη), οι κύριοι αυτοί τηρούν αιδήμονα σιγή.

Αν θα χαθεί ή όχι το εξάμηνο, ίσως δεν είναι το πρωτεύον -αυτό που μετράει περισσότερο είναι αν θα χαθεί ή όχι το δημόσιο πανεπιστήμιο, αν θα χαθεί ή θα κερδηθεί η υπόθεση της δημόσιας εκπαίδευσης, αν τα νέα παιδιά που γεμίζουν τα αμφιθέατρα των πανεπιστημίων θα έχουν χαμένα ή κερδισμένα χρόνια μπροστά τους.

Θα ήθελα ν΄ ακούσω και τις δικές σας γνώμες για το θέμα.