Απεχθές ή επαχθές;

Παρόλο που το ζήτημα αυτό το συζητήσαμε χτες στα σχόλια άλλου (άσχετου) άρθρου, νομίζω ότι αξίζει να αφιερώσουμε και ειδικό σημείωμα, αν μη τι άλλο για να δω αν έχω καταλάβει σωστά τις έννοιες. Έπειτα, ένα γλωσσικό ιστολόγιο σαν το δικό μας δεν μπορεί να μείνει αδιάφορο για μια λέξη που, έστω και στιγμιαία, τράβηξε πάνω τις τους προβολείς, ιδίως αν υπάρχει στη μέση και μπέρδεμα εννοιών.

Διότι, μπέρδεμα υπάρχει. Η ιστορία ξεκίνησε προχτές, όταν, σε συνέντευξή του στον ραδιοσταθμό Στο Κόκκινο, ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Γιώργος Σταθάκης υποστήριξε ότι υπάρχουν δύο κατηγορίες δημόσιου χρέους, αφενός το χρέος που δανείζεται μια χώρα ελεύθερα από τις αγορές εκδίδοντας ομόλογα, και αφετέρου το διμερές χρέος, όταν η χώρα δανείζεται για να κάνει κάτι, π.χ. ένα εξοπλιστικό πρόγραμμα. Αυτό το δεύτερο είδος δημόσιου χρέους, αν τα χρήματα δεν φτάσουν ποτέ στη χώρα λόγω διαφθοράς, λέγεται ΕΠΑΧΘΕΣ χρέος, οπότε μπαίνει ζήτημα διαγραφής του. Στην περίπτωση της Ελλάδας, το χρέος αυτό «είναι περίπου στο 5%. Η μεγάλη πλειοψηφία του χρέους, πάνω από το 90%, είναι παραδοσιακό, δημόσιο χρέος των αγορών, δηλαδή των ομολόγων. Εκεί δεν υπάρχει νομική διαδικασία για να αμφισβητηθεί» (περισσότερα εδώ, όπου και το ηχητικό απόσπασμα της εκπομπής -το επίμαχο σημείο είναι από το 4.30 ώς το 6.00 περίπου)

Η συνέντευξη προκάλεσε πολλά σχόλια και όχι μόνο από πλευράς ορολογίας. Ο Γ. Σταθάκης έδωσε νέα συνέντευξη, στην οποία ναι μεν ξεκαθάρισε τη θέση του από πλευράς ουσίας αλλά τα έμπλεξε περισσότερο από πλευράς ορολογίας. Θα παραθέσω εκτενές απόσπασμα της συνέντευξης (ολόκληρη εδώ).

-Κύριε Σταθάκη, έχει ξεσπάσει μια κόντρα ανάμεσα στην κυβέρνηση και την αξιωματική αντιπολίτευση για την οικονομία και το ελληνικό χρέος, με αφορμή τις δηλώσεις σας ότι μόλις το 5% του ελληνικού χρέους θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως επαχθές. Ποιά είναι η ουσία της κόντρας αυτής;

-Η άποψή μου έχει να κάνει με το πως χαρακτηρίζεται το χρέος επαχθές με βάση το διεθνές δίκαιο. Και το επαχθές είναι το διμερές. Η Ελλάδα δεν έχει διμερές χρέος, έχει 95% χρέος που προέρχεται κανονικά από τις αγορές. Όλες οι κατηγορίες χρέους διαγράφονται όπως έγινε με το PSI και το χρέος που έχει η Ελλάδα προς τους εταίρους το οποίο έχει έμμεσα κουρευτεί δύο φορές και καιρός είναι να κουρευτεί και τρίτη. Άρα υπήρξε μια παρανόηση από την πλευρά του κ. Κεδίκογλου που συνέδεσε το επαχθές με το ότι αυτό είναι το μόνο χρέος που κουρεύεται και όχι άλλες κατηγορίες χρέους, κάτι που είναι λάθος.

-Κύριε Σταθάκη, ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο «επαχθές χρέος» (odious debt) ήταν ο ρώσος διεθνολόγος Αλεξάντερ Σακ στο Παρίσι το 1927.

-Βεβαίως.

-Προσδιόρισε ότι ένα χρέος νομικά είναι «απεχθές» όταν: α)Η κυβέρνηση της χώρας προχώρησε στο δανεισμό να χωρίς ο λαός να γνωρίζει και να δώσει την συγκατάθεση του. β)Το δάνειο σπαταλήθηκε σε δραστηριότητες που δεν είναι υπέρ του συμφέροντος του λαού και δεν τον ωφέλησαν και γ)οι πιστωτές ήταν ενήμεροι για όλα αυτά και αδιαφόρησαν και σφύριζαν αδιάφορα. Τα 110 δισεκ. ευρώ του πρώτου μνημονίου δεν εμπίπτουν σε αυτές τις περιπτώσεις;

-Είναι πολύ διαφορετικό. Γιατί για τα 110 δισεκ. ευρώ του πρώτου μνημονίου γίνεται δικαίως κριτική ότι στόχος ήταν να διασώσει ή να ευνοήσει τις τράπεζες της Γαλλίας και της Γερμανίας. Αλλά το χρέος αυτό δεν μπορεί να χαρακτηριστεί επαχθές γιατί σύμφωνα με την νομοθεσία το επαχθές χρέος ορίζεται πλέον ως το χρέος που συνάπτεται ανάμεσα σε δύο μέρη. Αναφέρεται κυρίως για τις χώρες του Τρίτου Κόσμου που δεν δανείζονται από τι ς αγορές και έχει συγκεκριμένο σκοπό. Διμερές είναι για παράδειγμα το χρέος που παίρνει από την Παγκόσμια Τράπεζα ο Ισημερινός για να φτιάξει 100 σχολεία. Αν τα χρήματα δεν πάνε για την κατασκευή σχολείων είτε γιατί έπεσε η κυβέρνηση είτε γιατί έφυγε ο υπουργός αυτό το χρέος χαρακτηρίζεται διεθνώς ως επαχθές. Για να γίνω πιο σαφής η Βραζιλία ή η Αργεντινή δεν έχει επαχθές χρέος, μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό.

-Η Πρόεδρος της Αργεντινής Κριστίνα Κίρχνερ αρνείται πάντως να αποπληρώσει το χρέος της χώρας και η υπόθεση βρίσκεται στη δικαιοσύνη…

-Αυτό λέω. Δεν χρειάζεται να είναι επαχθές το χρέος για να αρνηθείς να πληρώσεις ή να επαναδιαπραγματευθείς μέρος του χρέους. Είναι νομικός όρος και κακώς γίνεται σύγχυση.

Οπότε, επί της ουσίας, ο Γ. Σταθάκης ξεκαθάρισε ότι κατά τη γνώμη του πολύ μικρό ποσοστό του ελληνικού χρέους μπορεί να χαρακτηριστεί επαχθές, άρα νομικά αμφισβητήσιμο, αλλά ότι δεν χρειάζεται να είναι επαχθές το χρέος για να αρνηθεί μια χώρα να το πληρώσει ή να το επαναδιαπραγματευτεί. Επί της ορολογίας όμως, η κατάσταση δεν ξεκαθάρισε. Θα προσέξατε ότι σε όλη τη συζήτηση που παρέθεσα, χρησιμοποιείται παντού ο όρος «επαχθές», ο οποίος μάλιστα, σύμφωνα με τον δημοσιογράφο, αποδίδει το αγγλικό odious debt, και μία μόνο φορά, από τον δημοσιογράφο πάλι, ο όρος «απεχθές» -σαν να είναι συνώνυμα.

Μπλέξαμε λοιπόν και καλύτερα να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Πάμε στο επίπεδο των λέξεων, όχι της ορολογίας. Οι δυο αυτές λέξεις, απεχθές και επαχθές, που μοιάζουν σχεδόν σαν δυο σταγόνες νερό αφού η μια προκύπτει από αναγραμματισμό της άλλης, δηλώνουν και οι δυο δυσάρεστα πράγματα, αλλά δεν έχουν βέβαια την ίδια σημασία. Η (αρχαία) λέξη «επαχθές»,  έχει μέσα της το «άχθος», το φορτίο (που επιβιώνει και στον αχθοφόρο). Η λέξη «απεχθές», επίσης αρχαία, έχει μέσα της το «έχθος», το μίσος, λέξη που δεν έχει επιβιώσει στα νέα ελληνικά η ίδια, αλλά έχει δώσει τον «εχθρό» και όλη του την οικογένεια, όπως επίσης και την απέχθεια και το ρήμα απεχθάνομαι, αντιπαθώ έντονα. Επαχθής είναι ο δυσβάστακτος, και η λέξη χρησιμοποιείται συχνά και σε οικονομικά συμφραζόμενα, όπως όταν λέμε για την επαχθή φορολογία -την βαριά, την αβάσταχτη. Απεχθής είναι ο αντιπαθέστατος, που προκαλεί απέχθεια. Δεν φαίνεται λέξη που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε οικονομικά συμφραζόμενα. Κι όμως…

Κι όμως, το αγγλικό odious debt, το χρέος εκείνο που έχει συναφθεί από ένα καθεστώς για το προσωπικό όφελος αξιωματούχων και όχι «για το καλό του τόπου», αποδίδεται, ακριβώς, «απεχθές χρέος». Στο παρελθόν υπήρξαν πολλά παραδείγματα χωρών που τα χρέη τους κηρύχτηκαν απεχθή από τη νέα κυβέρνηση της χώρας -πιο πρόσφατα, το χρέος του Ισημερινού το 2008.

Τότε, ποιο είναι «επαχθές χρέος»; Αν μείνουμε στην γενική σημασία της λέξης (δηλαδή τη μη ορολογοποιημένη, που δεν αποτελεί τμήμα κάποιας ειδικής ορολογίας), επαχθές χρέος είναι φυσικά το δυσβάστακτο, σε σχέση πάντα με τις ικανότητες του οφειλέτη να το αποπληρώσει. Ωστόσο, όπως θύμισε ο φίλος Ρογήρος πρόσφατα σε ανάλογη συζήτηση στη Λεξιλογία, στη νομική ορολογία, και ειδικότερα στο ενοχικό δίκαιο, «επαχθείς είναι οι συμβάσεις στις οποίες ο ένας συμβαλλόμενος αποκτά ενοχικό δικαίωμα έναντι κάποιας θυσίας την οποία υφίσταται, είτε αυτή συνίσταται σε αντίστοιχο ενοχικό δικαίωμα του άλλου μέρους που απορρέει από την ίδια σύμβαση (αμφοτεροβαρής σύμβαση), είτε σε οποιοδήποτε άλλο αντιστάθμισμα σε βάρος του πρώτου (π.χ. πώληση, μίσθωση, δάνεια). Για το στοιχείο του επαχθούς είναι αδιάφορο το ισάξιο του αντισταθμίσματος». Το «άχθος» του οφειλέτη είναι η υποχρέωση απόδοσης του δανείου και η υποχρέωση πληρωμής των τόκων. Από την άποψη αυτή, κάθε δάνειο είναι επαχθές. Και αν μπορούμε να μιλήσουμε στη νομική για «επαχθές χρέος», κάθε χρέος είναι επαχθές, αφού συνεπάγεται βάρη για τον οφειλέτη, οπότε καλύτερα να το ξεχάσουμε για να μη μας μπερδεύει.

Συνοψίζοντας, έχω την εντύπωση πως, όταν μιλάμε για το αμφισβητήσιμο χρέος, το ισοδύναμο του αγγλικού odious debt, ο σωστός όρος είναι «απεχθές χρέος» και καλύτερα να ξεχάσουμε το «επαχθές». Βέβαια, τόσο πολύ που μοιάζουν οι λέξεις, και ιδίως όταν η έννοια του δυσβάστακτου είναι τόσο υπαρκτή, το μπέρδεμα είναι πολύ εύκολο να γίνει και συγχωρείται.

Αν έχω δίκιο σε αυτό που λέω, τότε κακώς ο Γ. Σταθάκης μίλησε για «επαχθές χρέος», ενώ νομίζω ότι έχει δίκιο (σε θέματα ορολογίας, εννοώ -όχι απαραίτητα επί της ουσίας) ο Γ. Βαρουφάκης στο επίσης πρόσφατο άρθρο του στο protagon.gr -αν και, επί γλωσσικού πάντοτε, δεν είναι σωστή η σύνταξη «κήρυξη του χρέους ως απεχθές», το «ως» θέλει ομοιόπτωτο με το ουσιαστικό που προηγείται, άρα «κήρυξη του χρέους ως απεχθούς». Ίδια άποψη (πάντοτε επί της ορολογίας) εκφράζει σε δικό του άρθρο και ο Γ. Μητραλιάς: απεχθές, όχι επαχθές.

Και τώρα που λύσαμε το ορολογικό θέμα, τι κάνουμε; Διότι το βέβαιο είναι ότι, είτε το πούμε απεχθές, είτε επαχθές, είτε.. από χθες (το λογοπαίγνιο δεν είναι δικό μου) το θέμα είναι ότι το χρέος, στα νούμερα που έχει φτάσει, δεν βγαίνει -αφού, για να φτάσει σε ένα κάπως ματζόβολο ύψος το 2020 θα πρέπει να ισχύσουν παραδοχές εξαιρετικά ευνοϊκές και μάλιστα επί σειρά ετών. Οπότε;

Υστερόγραφο: Και για να ευθυμήσουμε λίγο, σχόλιο αναγνώστη σε άρθρο που ασχολείται με το ίδιο θέμα: Ολη σας τη βλακεια, εδω την εμφανισατε. Η λεξη επαχθες προεχεται απο το ρημα επαγομαι, και σε ελευθερη εξηγηση, επαχθες χρεος ειναι αυτο που εχει προστεθει περαν του κανονικου χρεους. Τι απεχθες και απεχθεια και μισητο χρεος μας τσαμπουνατε; Αγραμματοι. Όχι μόνο παρετυμολογεί τη λέξη, όχι μόνο δεν ξέρει τι του γίνεται (από το επάγω βγαίνει το ‘επακτός’), όχι μόνο δεν καταδέχεται ν’ ανοίξει λεξικό, παρά βρίζει κιόλας γι’ αγράμματους εκείνους που λένε το σωστό!