Αποπουδοβαλία, το αρχαιοελληνικό ποδόσφαιρο

Σήμερα το βράδυ η ελληνική ομάδα δίνει τον υπέρ πάντων αγώνα κόντρα στους Ιβοριανούς, οπότε το άρθρο μοιραία θα είναι ποδοσφαιρικό. Βέβαια, κι εδώ που έφθασε λίγο δεν είναι: τη στιγμή που η παγκόσμια πρωταθλήτρια Ισπανία έχει ήδη αποχωρήσει από τη διοργάνωση, τη στιγμή που η Αγγλία, το λίκνο του σύγχρονου ποδοσφαίρου, έχει αποκλειστεί, η Εθνική Ελλάδος εξακολουθεί να διατηρεί αμείωτες τις ελπίδες της για την κατάκτηση του κυπέλλου, ένα πρωτοφανές σαξές στόρι δηλαδή, εφάμιλλο με τις σελίδες δόξας που γράφει η κυβέρνησή μας στον στίβο της οικονομίας.

Οπότε, θα σας παρουσιάσω σήμερα τον αρχαίο πρόγονο του ποδοσφαίρου, το σπορ της «αποπουδοβαλίας», όπως τεκμηριώνεται στο έγκυρο αρχαιογνωστικό λεξικό Der Neue Pauly, την νέα έκδοση του κλασικού Pauly-Wissowa (Der neue Pauly. Enzyklopädie der Antike. Hg. v. Hubert Cancik. Stuttgart 1996ff. Bd. 1, Sp. 895).

Μεταφράζω πρόχειρα:
Αποπουδοβαλία: Αρχαίο άθλημα, πρόγονος του σημερινού ποδοσφαίρου. Αν και λεπτομέρειες δεν είναι γνωστές, ήδη στα Γυμναστικά του Αχιλλέως Τακτικού υπάρχει αναφορά σε «άνδρες αποπουδοβαλόντες» στις αρχές του 4ου αι. πΧ στην Κόρινθο. Φαίνεται ότι το άθλημα έφτασε κατά την ύστερη ελληνιστική εποχή ως τη Ρώμη’ τουλάχιστον στο ψευδοκικερώνειο έργο Περί ανδρών επιφανών (3,2) γίνεται λόγος για επιφανείς αποπουδοβαλιστές. Τους δύο πρώτους αιώνες μΧ η αποπουδοβαλία φτάνει, χάρη στις ρωμαϊκές λεγεώνες, ως τη Βρετανία, απ’ όπου άρχισε να διαδίδεται εκ νέου τον 19ο αιώνα. Παρά την φανερά μεγάλη δημοτικότητά του, το άθλημα καταδικάστηκε από τους πρώτους χριστιανούς συγγραφείς (βλ. ιδίως Τερτυλλιανό Περί θεαμάτων 31 κ.ε.) Από τον 4ο αιώνα και μετά δεν υπάρχει καμιά μνεία για την αποπουδοβαλία -και ακολουθεί βιβλιογραφία σε ξένα συγγράμματα, ενώ το άρθρο το υπογράφει ο M.Mei., που είναι η σύντμηση του ονόματος του Mischa Meier, ενός έγκριτου Γερμανού κλασικιστή.

Είναι περίεργο ότι ενώ το σχετικό άρθρο έχει γραφτεί εδώ και δεκαοχτώ χρόνια, έμεινε στην αφάνεια, περιφρονημένο από την πολιτική και αθλητική ηγεσία του τόπου, αν και είναι αλήθεια ότι κάποιοι κλασικοί φιλόλογοι έγραψαν για το θέμα και στα ελληνικά. Φταίει επίσης το γεγονός ότι τότε δεν είχε μεγάλη παρουσία το Διαδίκτυο, που βοηθάει να διαδίδεται πλατιά και υπεύθυνα η πληροφόρηση για όλα τα θέματα που οι εχθροί του έθνους δεν θέλουν να μάθουμε, όπως τους ψεκασμούς, το υπερδημητριακό ζέα, τα εκατομμύρια λέξεις της αρχαίας ελληνικής ή τον ηρωικό θάνατο του εύζωνα Κουκκίδη.

Από την τελευταία πρόταση θα έγινε σαφές ότι τα όσα διαβάσατε περί αποπουδοβαλίας είναι εξίσου υπαρκτά με τον Κουκκίδη ή τους ψεκασμούς. Το άρθρο που βλέπετε στην εικόνα υπήρξε, δημοσιεύτηκε έτσι ακριβώς στον πρώτο τόμο του Neue Pauly, αλλά είναι ένας θαυμάσιος, αριστοτεχνικά χαλκευμένος χόακας (έτσι λέμε στο ιστολόγιο τις απάτες, τα πλαστά κείμενα, εικόνες κτλ. από το αγγλικό hoax). Η μόνη λέξη που είναι αληθινή σε όλο το σύντομο άρθρο είναι η υπογραφή του συντάκτη του, διότι ο M. Meier όντως υπάρχει και ήταν συνεργάτης του Neue Pauly. Αν θυμάμαι καλά την ιστορία, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις περικοπές στην επιμέλεια των κειμένων που επέβαλε η διεύθυνση του συγγράμματος, έδωσε αυτό το καλοφτιαγμένο αλλά εντελώς ψεύτικο άρθρο για να δει αν θα ξεγελούσε τους επιμελητές. Τους ξεγέλασε, και δημοσιεύτηκε, παρόλο που περιέχει πολλά χοντρά λάθη, που ένας αμύητος στην κλασική φιλολογία δεν τα παίρνει είδηση αλλά θα έπρεπε να είναι φανερά σε κάθε σοβαρό κλασικό φιλόλογο. Φυσικά ο Μάγιερ μ’ αυτόν τον χόακα υπέγραψε και την παραίτησή του από το έργο, αφού τόσο επιδεικτική φάρσα δεν μπορούσε να μείνει κρυμμένη για καιρό.

Αν και ο Μάγιερ κατάφερε να ξεγελάσει όχι μόνο τους κοιμισμένους (ή ανύπαρκτους) επιμελητές του Neue Pauly, που εγκρίνανε το αρθράκι του, αλλά και δυο συναδέλφους του, που θεώρησαν ότι το άρθρο είναι γραμμένο στα σοβαρά και έγραψαν μια σύντομη κριτική στην οποία εντόπισαν έξι λάθη του! (Την σοβαρή κριτική, και την αποκαλυψη της φάρσας, τη βλέπετε εδώ).

Τα εσκεμμένα λάθη που έκανε ο Μάγιερ στον χόακά του είναι αρκετά, για παράδειγμα δεν υπάρχει συγγραφέας Αχιλλεύς Τακτικός, πρόκειται για «πάντρεμα» ανάμεσα στον Αχιλλέα Τάτιο και στον Αινεία Τακτικό, ενώ και τα δυο συγγράμματα που αναφέρει, τα Γυμναστικά και το ψευδοκικερώνειο είναι ανύπαρκτα. To έργο του Τερτυλλιανού De spectaculis είναι υπαρκτό, αλλά -όπως ξέφυγε από τους ‘σοβαρούς’ κριτές του άρθρου- η παραπομπή που δίνεται είναι ψεύτικη, εφόσον έχει μόνο 30 κεφάλαια και o Mάγιερ παραπέμπει στο 31ο. Πιο γουστόζικες είναι οι βιβλιογραφικές αναφορές, αφού Pila στα λατινικά είναι μεταξύ άλλων η μπάλα ενώ Pedes σημαίνει «πόδια», αλλά το πιο αστείο απ’ όλα είναι οτι η πρώτη αναφορά βρίσκεται σε έναν «χαριστήριο» τόμο (αν αποδίδεται έτσι το Festschrift) προς τιμή του… Μ. Sammer, που βέβαια δεν είναι κάποιος Γερμανός κλασικός φιλόλογος της Τυβίγγης ή της Χαϊδελβέργης αλλά ο Ματίας Ζάμερ, τότε πασίγνωστος ποδοσφαιριστής (ο πρώτος ανατολικογερμανός που έπαιξε στην εθνική της ενοποιημένης Γερμανίας). Άλλωστε, ο σκοπός του εγχειρήματος του Μάγιερ δεν ήταν να γίνει πιστευτό το άρθρο του (όπως ίσως επιδίωκε ο Σοκάλ), αλλά να φτιάξει μια καλοστημένη φάρσα και να δει αν θα ξεγελούσε τους επιμελητές, γι’ αυτό και έβαλε τόσες εύκολα ανιχνεύσιμες ενδείξεις.

Το ιστολόγιο εκτιμά πολύ τη λεπτή τέχνη της παρωδίας και το ξαδερφάκι της, τη φιλολογική φάρσα, και έχει επανειλημμένα φιλοξενήσει καλά δείγματα του είδους, οπότε ταίριαζε σήμερα, που είναι μέρα ποδοσφαίρου, να μιλήσουμε γι’ αυτόν τον ποδοσφαιρικό-φιλολογικό χόακα, για τον οποίο έχω κάνει κι άλλες φορές λόγο, ποτέ όμως αναλυτικά. Από την άλλη, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος κάποιοι να πάρουν μόνο το πρώτο μισό του άρθρου κι έτσι να φτιαχτεί ένας καινούργιος διαδικτυακός μύθος…. Λέτε;