Το ραμόνι και τα λουμπέσα

Τη λέξη «ραμόνι» δεν την έχει κανένα λεξικό. Βέβαια, δεν είναι η μοναδική, κάθε άλλο. Πάρα πολλές λέξεις δεν τις έχουν τα γενικά λεξικά, είτε επειδή είναι πολύ καινούργιες, είτε πολύ παλιές, ή επειδή ανήκουν σε ειδική ορολογία (της πληροφορικής, της ιατρικής, των οικονομικών).

Τότε που είχε γίνει η φασαρία με το λεξικό Μπαμπινιώτη και το λήμμα Βούλγαροι, κάποιος λόγιος, ίσως ο Γεωργουσόπουλος, είχε γράψει ότι ένα λεξικό πρέπει να περιέχει οτιδήποτε έχει μιληθεί στα ελληνικά μέσα στη μακραίωνη ιστορία τους ή κάτι τέτοιο. Η υπερβολή συγχωρείται λόγω της έντασης που επικρατούσε τότε, αλλά μια τέτοια θέση είναι ολοφάνερο λάθος. Ένα γενικό λεξικό δεν μπορεί (και πρακτικά είναι αδύνατο) και δεν πρέπει να συμπεριλάβει τις δεκάδες χιλιάδες λέξεις της ειδικής ορολογίας των επιστημών, ούτε μπορεί να έχει τους εφήμερους όρους της αργκό που γεννιούνται και πεθαίνουν. Την εποχή της φασαρίας για το λεξικό Μπαμπινιώτη, ένας ελληνοκεντρικός (από αυτούς τους πλεονέχτες που έχουν άχτι τον Μπαμπινιώτη γιατί δεν τους έκανε το χατίρι να γράψει ότι το αλφάβητο είναι αυτοχθόνως ελληνικό) είπε εύστοχα ότι «αν πρέπει το λεξικό να έχει ό,τι ειπώθηκε και γράφτηκε, γιατί δεν έχει και τη λέξη ‘φοινικιστής’», υποτιμητικό όρο που χρησιμοποιούσαν οι Δαυλικοί για τους επιστήμονες γλωσσολόγους. Ούτε μπορεί να έχει ένα σημερινό γενικό λεξικό όλες τις λέξεις και όλες τις σημασίες της τρισχιλιετούς, διότι τότε θα έπρεπε να λέει ότι μαλακία σημαίνει «μπουνάτσα» και πολιτική σημαίνει «πόρνη».

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως το λεξικό Δημητράκου, το μοναδικό που επιχείρησε να καλύψει όλες τις περιόδους της γλώσσας χωρίς σαφή χωρισμό των λημμάτων, είναι σήμερα πολύ δύσκολο να χρησιμοποιηθεί, ενώ λεξικογραφικά θεωρείται παράδειγμα προς αποφυγή έστω κι αν υπήρξε τυπογραφικός άθλος για την εποχή του. Οι παλιότερες λέξεις θα αποθησαυριστούν στα λεξικά της παλιότερης ελληνικής, ενώ η αργκό θα βρει τη θέση της στα ειδικά λεξικά. Παρεμπιπτόντως, η νέα τεχνολογία μαζί με τη λογική των βίκι έχει δώσει ωραίες λύσεις και στην λεξικογραφία από τους χρήστες, όπως κάνουν τα παιδιά στο slang.gr.

Όμως έγραψα πολλά και ακόμα να μπω στο ψητό. Το ραμόνι, με το οποίο άρχισα, εύλογα δεν περιέχεται στα λεξικά γιατί είναι λέξη περίπου ιδιωτική. Όχι όμως ότι πλάστηκε σκόπιμα, σαν τις λέξεις που ευφυέστατα συμπεριέλαβε στο Πλαθολόγιο ο Λύο Καλοβυρνάς, το αθλιόφυτο και το πουπήγιο και το απλυτήρι (ο οποίος Λύο, παρεμπιπτόντως, έχει την τιμή να έχει μηνυθεί από έναν Άγιο επειδή αντέδρασε στα ομοφοβικά του κηρύγματα, του Αγίου εννοώ).

Το ραμόνι είναι λέξη παιδική, περίπου ιδιωτική, και στην προκειμένη περίπτωση δική μου. Μικρός, άκουγα τους γονείς μου να τραγουδούν Θεοδωράκη, τον Επιτάφιο, και να λένε:

Μα το καράβι βούλιαξε κι έσπασε το τιμόνι
και στου πελάγου το βυθό πλανιέμαι τώρα μόνη.

Για κάποιο λόγο, το παράκουσα: πλανιέμαι το ραμόνι. Και, «μπαμπά, τι είναι το ραμόνι;» οπότε έγινε μεγάλο γέλιο.

Με τον ίδιο τρόπο, και ίσως πιο δικαιολογημένα, η αδερφή μου είχε πλάσει τα λουμπέσα, ακούγοντας κάποια 28η Οκτωβρίου το υποχρεωτικό Κορόιδο Μουσολίνι:

Δεν  έχεις διόλου μπέσα, κι όταν θα μπούμε μέσα…

Λέω «ίσως πιο δικαιολογημένα» διότι είχε άγνωστες λέξεις. Οπότε, στην προσπάθειά της να εκλογικεύσει το στίχο, έπλασε τα λουμπέσα, νόμισμα της εποχής ασφαλώς. Άκου θράσος, ο Ντούτσε, να τολμήσει να επιτεθεί στην Ελλάδα ενώ δεν είχε ούτε καν δυο λουμπέσα στο πορτοφόλι του! Πτωχέ Μπενίτο!

Τα λουμπέσα είναι πολύ συχνό δημιούργημα παιδικής παρερμηνείας -έχω καταγράψει κάμποσες περιπτώσεις γνωστών που είχαν ακούσει με τον ίδιο τρόπο τους στίχους αυτούς. Αναζητώντας στο γκουγκλ τη λέξη, έπεσα πάνω σ’ ένα ποστ σε ιστολόγιο (κατά σύμπτωση μάλιστα, ιστολόγιο γνωστού) που έχει συγκεντρώσει όχι μόνο τα λουμπέσα, αλλά και δεκάδες άλλα παιδιόπλαστα, σαν την αιμοβόρα Ζωντανίνα (Θέλει η Ζωντανίνα πίνουν το αίμα τους), ή το εξωτικό Παπουνάνε (Στο Παπουνάνε θα χτυπήσουν οι καμπάνες).

Σε ένα φόρουμ που έχει πια κλείσει, συζητούσαμε για αυτές τις παιδιόπλαστες λέξεις κι εκεί διαπίστωσα ότι το ιδιωτικό κοντεύει να γίνει συλλογικό ή αλλιώς ότι είναι πολλά παιδιά που μοιράζονται την ίδια παρερμηνεία. Για παράδειγμα, είναι πολλοί που έχουν εξομολογηθεί ότι τραγουδούσαν σαν παιδιά τη Ζωντανίνα (ανάμεσά τους, ο Φοίβος Δεληβοριάς σε συνέντευξη ή ο ιστολόγος j95). Και, όπως ίσως ήταν επόμενο, μια φίλη που συμμετείχε στη συζήτηση εξομολογήθηκε ότι κι εκείνη, ακούγοντας τον Μπιθικώτση να τραγουδάει τον Επιτάφιο, απορούσε ποιο ζώο είναι αυτό το ραμόνι που περπατάει στο βυθό της θάλασσας. (Εδώ που τα λέμε, όταν το παιδί ακούει τον Μπιθικώτση, δεν του πάει στο νου να συνδέσει την αντρική φωνή με το θηλυκό «τώρα μόνη»).

Το οποίο ραμόνι χτυπάει πάντα δυο φορές. Πριν από λίγο καιρό, συζητώντας με συνάδελφο που είναι καμιά δεκαριά χρόνια μικρότερος, βρήκα ότι κι εκείνος είχε, σαν παιδί, πλάσει το δικό του ραμόνι, κι εκείνος από τραγούδι του Μίκη, αλλά όχι από τον Επιτάφιο, παρά από τα Τραγούδια του αγώνα -λογικό άλλωστε, αφού είναι μικρότερος δέκα χρόνια. Και στον Ωρωπό, εκεί που λέει: Κλαίει η μάνα τώρα μόνη, κλαιν τα δέντρα τα βουνά, ο φίλος μου συγκινιόταν για το καημένο το ραμόνι που το έκλαιγε η μάνα του. Ίσως επειδή είχε χαθεί και περιπλανιόταν στου πελάγου το βυθό!