Ο Ροβιόλης κατοικεί στην οδό Γραφημώνος

Το σημείωμα αυτό, που το υποσχέθηκα πριν από μερικές μέρες, αναβιώνει ένα παλιότερο σημείωμά μου, για το ραμόνι και τα λουμπέσα, που εδώ και καιρό λογάριαζα να το ξαναπαρουσιάσω, μια και έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που είχε πρωτοεμφανιστεί και πολλοί φίλοι του ιστολογίου δεν το έχουν διαβάσει (όταν το δημοσίεψα, το ιστολόγιο δεν είχε κλείσει δέκα μέρες ζωής και δεν ήταν πολύ γνωστό) και, το κυριότερο, δεν έχουν συνεισφέρει τα σχόλιά τους.

Κατά σύμπτωση, τις προάλλες ήρθε στο προσκήνιο η θρυλική Νομανσλάνδη, και μου φάνηκε πως πολλά «ραμόνια» μπορούν να πολιτογραφηθούν αμέσως Νομανσλανδιανοί, κι έτσι μ’ ένα σμπάρο χτυπάμε πολλά τρυγόνια. Επειδή όμως μας διαβάζουν και φίλοι που δεν καταλαβαίνουν την ορολογία, πρέπει να εξηγηθώ. Τι είναι ραμόνι;

Το ραμόνι είναι λέξη παιδική, περίπου ιδιωτική, και στην προκειμένη περίπτωση δική μου. Μικρός, άκουγα τους γονείς μου να τραγουδούν Θεοδωράκη, τον Επιτάφιο, και να λένε:

Μα το καράβι βούλιαξε κι έσπασε το τιμόνι
και στου πελάγου το βυθό πλανιέμαι τώρα μόνη.

Ίσως επειδή δεν μου πήγαινε να συνδέσω την αρρενωπή φωνή του Μπιθικώτση με θηλυκό επίθετο (τώρα μόνη), το παράκουσα: πλανιέμαι το ραμόνι, κι έπλασα με το νου μου κάποιο μικρό ανυπεράσπιστο ζωάκι που περιπλανιέται στο βυθό του πελάγου. Και, «μπαμπά, τι είναι το ραμόνι;» οπότε έγινε μεγάλο γέλιο.

Τέτοια παρακούσματα είναι πολύ διαδεδομένα, ο καθένας έχει τα δικά του και περιμένω να τα αναφέρετε εδώ. Αποφάσισα να τα λέω ραμόνια, όχι μόνο επειδή το ραμόνι είναι δικό μου, αλλά διότι το ραμόνι χτυπάει πάντα δυο φορές. Τι εννοώ; Πριν από λίγο καιρό, συζητώντας με συνάδελφο που είναι καμιά δεκαριά χρόνια μικρότερος, βρήκα ότι κι εκείνος είχε, σαν παιδί, πλάσει το δικό του ραμόνι, κι εκείνος από τραγούδι του Μίκη, αλλά όχι από τον Επιτάφιο, παρά από τα Τραγούδια του αγώνα -λογικό άλλωστε, αφού είναι μικρότερος δέκα χρόνια. Και στον Ωρωπό, εκεί που λέει: Κλαίει η μάνα τώρα μόνη, κλαιν τα δέντρα τα βουνά, ο φίλος μου συγκινιόταν για το καημένο το ραμόνι που το έκλαιγε η μάνα του. Ίσως επειδή είχε χαθεί και περιπλανιόταν στου πελάγου το βυθό!

Στην αγγλόφωνη ορολογία, τα ραμόνια ονομάζονται Mondegreen, όρος που τον έχει πλάσει η αμερικανίδα συγγραφέα Σίλβια Ράιτ, το 1954, επειδή όταν ήταν μικρή, παράκουσε τα λόγια μιας παραδοσιακής μπαλάντας, και στον τελευταίο στίχο αντί για

Ye Highlands and ye Lowlands,
Oh, where hae ye been?
They hae slain the Earl O’ Moray,
and laid him on the green

νόμιζε πως λέει: And Lady Mondegreen.

Νομίζω ότι και στα ρώσικα υπάρχει αντίστοιχος όρος και μάλιστα έχει γεννηθεί από τον Ντοστογιέφσκι, ενώ όπως μας είχε θυμίσει ο Ηλεφούφουτος στο προηγούμενο άρθρο και στα τσέχικα έχει πλαστεί, με τον τρόπο του ραμονιού, ο ανύπαρκτος ήρωας Τσέχονα.

Φτάνει όμως η θεωρητικολογία. Εδώ παραθέτω μερικά από τα ραμόνια που είχατε αναφέρει στο προηγούμενο άρθρο –και περιμένω να συμπληρώσετε άλλα δικά σας.

Λοιπόν, πέρα από το ραμόνι, ένα άλλο διαδεδομένο παράκουσμα, που το έλεγε η αδερφή μου, αλλά το έχω ακούσει και από άλλους, είναι τα λουμπέσα. Ακούγοντας η αδερφή μου κάποια 28η Οκτωβρίου στο αναπόφευκτο «Κορόιδο Μουσολίνι» τον στίχο Δεν  έχεις διόλου μπέσα, κι όταν θα μπούμε μέσα…, και ίσως μη γνωρίζοντας τη λέξη «διόλου», στην προσπάθειά της να εκλογικεύσει το στίχο, έπλασε τα λουμπέσα, νόμισμα της εποχής ασφαλώς. Άκου θράσος, ο Ντούτσε, να τολμήσει να επιτεθεί στην Ελλάδα ενώ δεν είχε ούτε καν δυο λουμπέσα στο πορτοφόλι του! Πτωχέ Μπενίτο!

Γενικά, τα ραμόνια γεννιούνται από γνωστά τραγούδια και πολυτραγουδισμένα, όχι από ένα τραγούδι που το ακούς μια φορά. Οι νεότεροι από μένα, που έφαγαν τον Μίκη με τη σέσουλα στη μεταπολίτευση έχουν «ραμονίσει» πολλούς στίχους τραγουδιών του. Για παράδειγμα, υπάρχει το εξωτικό Παπουνάνε με τις κωδωνοκρουσίες του (Στο Παπουνάνε θα σημάνουν οι καμπάνες = Σώπα όπου να ’ναι θα σημάνουν οι καμπάνες, από τη Ρωμιοσύνη), αλλά και η αιμοβόρα Ζωντανίνα (θέλει η Ζωντανίνα πίνουν το αίμα τους = θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους, από το Άξιον Εστί).

Τα δημοφιλή ραμόνια τα μοιράζονται πολλοί. Ο τίτλος του σημερινού σημειώματος είναι φόρος τιμής σε ένα από τα δημοφιλέστερα, στον βιρτουόζο βιολιστή Ροβιόλη. Ο Ροβιόλης μπορεί να κάνει και τους διαβόλους να χορεύουν, αφού ο στίχος από τον «Θωμά» στο Ρεμπέτικο του Ξαρχάκου λέει Με βιολί σαν του Ροβιόλη θα χορέψουν κι οι διαβόλοι. Μόνο που δεν λέει έτσι· ο Γκάτσος Φέρρης έγραψε «με βιολί σαντουροβιόλι». Το πιο αστείο είναι ότι καθώς συζητούσαμε το θέμα την άλλη φορά, υπήρξαν κάμποσοι φίλοι που έγραψαν «Μη μου πείτε ότι ο Ροβιόλης δεν υπάρχει και είναι παράκουσμα!»

Λογοτεχνικό ραμόνι είναι οι Κολμυρίδες. Στον «Καπλάνι της Βιτρίνας» «Μεγάλο περίπατο του Πέτρου» της Άλκης Ζέη, τα παιδιά ακούγαν το πατριωτικό εμβατήριο
Εν τω μέσω φοινίκων μυρίων
νικηφόρος στρατός προχωρεί
και το καταλάβαιναν:
Εν τω μέσω φυλής Κολμυρίδων
νικηφόρος στρατός προχωρεί
και απορούσαν ποιοι να ’ταν τάχατες αυτοί οι βάρβαροι Κολμυρίδες. Παρόμοια φυλή στο βασίλειο της Ραμονίας είναι οι Κουδόντοι, γενναίοι πολεμιστές –γεννημένοι από τον στίχο «Ξεκινάν με λύκου δόντι και με λιονταριού καρδιά» στον Κεμάλ του Χατζηδάκι, που παρακούστηκε ως «Ξεκινάνε οι Κουδόντοι».

Ραμόνι από την πραγματική ζωή, αν και όχι από τραγούδι, είχαμε στις πρώτες ανακοινώσεις της χούντας, που υπογράφονταν: Ο πρόεδρος – Τα μέλη. Πολύς κόσμος αναρωτήθηκε ποιος κερατάς είναι αυτός ο μυστηριώδης πρόεδρος Ταμέλης. (Το γεγονός το καταγράφει και σε διήγημά του ο Ιωάννου).

Η οδός Γραφημώνος του τίτλου είναι ραμόνι από ένα νεότερο τραγούδι, του Πασχάλη Τερζή: Ο δικός μου ο δρόμος μ’ έχει χρόνια διαλέξει, στην οδό γράφει «μόνος», επικίνδυνη λέξη. Αναρωτιέμαι τι το εξαιρετικό να έκανε αυτός ο αρχαίος ημών πρόγονος, ο Γραφημών και κατέκτησε την υστεροφημία. Θυμίζει πάντως τον άγιο Γαργεννήτορα της εκκλησίας (του γαρ γεννήτορος η φωνή).

Αλλά και τα σπάνια ονόματα ή τα άγνωστα τοπωνύμια είναι πηγές ραμονιών. Έτσι, στη Μπαλάντα του Αντρίκου, ο στίχος «το Αντιγονάκι κι η Ζηνοβία» ερμηνεύτηκε: «σαν τρυγονάκι η Ζηνοβία» αλλά και «καπληδονάκι η Ζηνοβία», ενώ στη Φραγκοσυριανή, το «στο Πισκοπιό ρομάντζα» πολύς κόσμος το ακούει «στο δίσκο δυο ρομάντζα». Άλλοτε πάλι, γεννιούνται (ραμονικώς) τοπωνύμια εκεί που δεν υπάρχουν –έτσι, στο «Χάντρα στο κομπολόι σου», το «ίσκιος θα γίνω μάτι μη με δει» πολύς κόσμος το έχει ακούσει «μα τη Νινευί».

Από ένα παιδικό ποίημα του Πολέμη, με τον στίχο «Τον είδα στη ζωή να μάχεται / μα πάντα ανίκητο τον είδα» γεννήθηκε ο γενναίος Τοντωνίδας (μα πάντα ανήκει Τοντωνίδα), ενώ από την Κυρά ζωή του Μητροπάνου το χώραφο (ή ο χώραφος): Μοιράσαμ’ ένα χώραφο, κυρά ζωή τα βάσανα (αντί Πήρα σαν ένα χωρατό, κυρά ζωή τα βάσανα).

Ιδιαίτερος δικαστικός βαθμός είναι ο περιμενοδίκης γεννημένος από το τραγούδι του Βαμβακάρη: Σαν να ’μουνα υπόδικος και περιμενοδίκης, ενώ επικίνδυνο όπλο νέας τεχνολογίας είναι το σπιθονάκι: Ρίξε στο κορμί μου σπιθονάκι φονικό (αντί για σπίρτο να πυρποληθώ). Κλασικό ραμόνι είναι και το πύο του βυθού (Σαν τοπίο του βυθού, του Σαββόπουλου), ενώ ξεκαρδιστικό βρήκα το ραμονικό ανέκδοτο με τον τύπο που φώναξε, σε συναυλία του Παπάζογλου: — Πες το «τρεις λύκοι αδέσποτοι»! εννοώντας, βέβαια, το «Τρελή κι αδέσποτη»!

Πολλά ραμόνια που είχατε αναφέρει στο παλιότερο άρθρο δεν τα πέρασα εδώ όχι επειδή δεν είναι καλά αλλά για να μην παραμακρύνει το σημείωμα -το οποίο περιμένει να το συμπληρώσετε στα σχόλιά σας. Παράλληλα, παρακαλείται το ληξιαρχείο της Νομανσλάνδης να γράψει στα κατάστιχά του τον Ροβιόλη και όλους τους άλλους ραμονογενείς ανύπαρκτους.